Havuç ve sopa politikalarında yeni boyut

Geçen haftaki yazımın girişinde, “Son dönemde alınan kararlarla Merkez Bankası’nın ekonomi ve piyasalar üzerinde oynadığı rolün belirgin arttığını düşünüyorum” demiştim. Nitekim, Merkez Bankası beni tekzip etmedi ve ticari kredilere yönelik aldığı kararlarla etki alanını daha da genişletecek yeni bir deneye girişti. Söz konusu karar zorunlu karşılık uygulamasının ilk kez bilançonun aktif tarafında, krediler üzerinde uygulanacak olmasıydı. Bilindiği gibi, zorunlu karşılık, klasik tanımıyla “bankaların bilançolarının pasif tarafında bulunan mevduat ve diğer yükümlülükler için karşılık olarak Merkez Bankası’nda bulundurmak zorunda oldukları rezerv tutarı”dır. Para politikası için destekleyici bir unsurken, makroihtiyati politikaların en önemli aracı olarak görülür. Ana hedefi mevduat maliyetini artırarak (yeni uygulama ile doğrudan kredi maliyeti artacak) bankaların kredi hacmi artışlarını ve dağılımını kontrol edebilmektir. Türkiye’de ise son yıllarda Merkez Banka’mız kolaylıkla faizi artıramadığından her seferinde akla ilk gelen ve başvurulan bir politika aracı haline gelmiştir. Cari açık Türkiye ekonomisinin aşil topuğu olduğundan kredilerde artış olacaksa Merkez Bankası genellikle bunun tüketici değil ticari krediler üzerinden olmasını tercih eder. Bunun nedeniyse tüketim yerine yatırım ve üretimi destekleyecek bir kredilendirme ile dış dengesizliği görece azaltmaktır. Ancak son dönemde kredi faizlerinin reel olarak ciddi boyutta negatif olmasının yol açtığı kredi talebi bu segmentteki büyümeyi hızlandırmış, benzer bir gelişme tüketici kredileri tarafında aynı negatif reel faizlere rağmen yaşanmamıştır. Nitekim, özellikle TL cinsi ticari kredilerin yılbaşından 15 Nisan’a kadar geçen dönemde BDDK verisine göre toplam yüzde 22 artışla 2.25 trilyon TL’ye ulaşması ve trend artışının yüzde 50’ye dayanması sonrası, TCMB son PPK metninde makroihtiyati politika setinin güçlendirileceğinden bahsetmişti. Mevduat yükü artıyor Bu bağlamda, Merkez Bankası geçen hafta sonu yaptığı açıklamada, zorunlu karşılıkların bankaların bilançolarının varlık tarafına da uygulanmaya başlanacağını ve bu kapsamda bankalar ile finansman şirketlerinin bazı kredi türleri hariç olmak üzere TL cinsinden ticari nitelikteki nakdi kredilerinin zorunlu karşılığa tabi tutulmaya başlanacağını duyurdu. Belli ki, TCMB son dönemde iç talep göstergelerinden görüldüğü üzere özel tüketim harcamalarında gözlenen yavaşlamayı tüketici kredilerini canlandırarak durdurmak istiyor. Bankaları zorunlu karşılık ayırmak durumunda kalacakları ticari kredi açmak yerine tüketici kredisi vermeye ya da Hazine ihalelerinden tahvil almaya teşvik ediyor. Bu uygulama öncesi TL cinsi zorunlu karşılıklara faiz/nema ödemesi de durdurularak, mevduat toplamanın maliyeti pahalılaştırılmış ve kredi faizleri üzerindeki olası yukarı yönlü etkinin altyapısı güçlendirilmişti. Yeni uygulama ile, 1 Nisan sonrası TL cinsi ticari kredilerdeki son 4 haftalık kullandırımın yüzde 10’u kadar zorunlu karşılık yükümlülüğünün aynı sürelerde tesis edilmesi şartı getirildi. Ayrıca, ocak-mayıs döneminde ticari kredi artışı yüzde 20’nin üzerinde gerçekleşmişse yılın ilk çeyreğindeki artışın yüzde 20’si kadarını zorunlu karşılık olarak 6 ay tesis etmesi gerekecek. Ancak, zorunlu karşılık uygulamasında toplam ticari kredi büyüklüğünün önemli bir kısmına istisna (esnaf, KOBİ, ihracat ve yatırım, tarım kredileri, kurumsal kredi kartları, kamu kesimi ve mali kuruluşlara kullandırılan krediler kapsam dışında tutuldu) getirilmesi, uygulamadan etkilenecek kısmın BDDK verisinde taksitli ticari krediler olarak adlandırılan ve 15 Nisan itibarıyla 509 milyar TL düzeyinde olan büyüklük ile sınırlı olacağını düşündürüyor. Dolayısıyla, alınan kararlar ticari kredilerin sınırlı bir kısmını etkileyeceğinden ticari kredi artış hızını yavaşlatmada da sınırlı bir etkisi olacağını düşünüyorum. Ayrıca, bu tür girişimler önceki Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak döneminde bankalara yönelik olarak uygulanan aktif rasyosu gibi zorlama uygulamaları hatırlatarak son yıllarda serbest piyasa koşullarından ne kadar hızla uzaklaştığımızı bir kere daha düşündürdü. İlk çeyrekte TCMB’nin aldığı dövizler nereye gitti? Uzun süredir TCMB rezervlerini etkileyen kanallardaki aylık hareketleri takip ederek her ay için değişimin kaynaklarını ortaya koyuyorum. Bunun daha sağlıklı olması için de brüt rezervleri etkileyen gelişmelerden çok TCMB’nin TL karşılığı alım ve satımlarınının yansıdığı Net Uluslararası Rezervler (NUR) büyüklüğünü dikkate alıyor ve bu büyüklüğü etkileyecek kanallardaki toplam değişim ile NUR gerçekleşmesini karşılaştırarak Banka’nın rezervlerinin bu kanallar dışında alım veya satıma konu olup olmadığını anlamaya çalışıyorum. Nitekim, geçen yıl aralık ayında hem kamuoyuna duyurulmuş döviz satış müdahaleleri hem de duyurulmamış döviz satışları olduğu, iki büyüklük arasında yaklaşık 16.9 milyar dolar fark oluşmasından anlaşılmıştı. Bu yıl ise söz konusu kanalların arasına ihracat bedellerinden yapılan yüzde 25 oranındaki zorunlu alım ve kur korumalı TL mevduata (KKM) dönüşen DTH alımları da katıldı. KKM verileri BDDK tarafından haftalık bazda açıklanmaya devam ediyor. Ancak, ihracat bedelleri üzerinden yapılan alımlar yüzde 25’ten yüzde 40’a çıkarılırken, yapılan alımların boyutu açıklanmayarak şeffaflık ilkesi ile uyuşmayan bir tutumda ısrar ediliyor. Bu nedenle, kesin bir sonuca ulaşmak mümkün olmasa da, son duruma Mart sonu itibarı ile tekrar baktım. Aşağıdaki tabloda, tamamı kamuya açık kaynaklardan derlediğim Net Uluslararası Rezervleri (NUR) etkileyen ana kalemlerin aylık değişimlerini vermekteyim. KİT’lere 12.8 milyar $ • Bilindiği gibi, son yıllarda rezerv biriktirme için en önemli rolü “ihracat reeskont kredileri” oynamaktadır. Söz konusu kredi TL kullandırılıp döviz olarak geri ödendiğinden TCMB açısından TL karşılığı döviz alımı anlamına gelmektedir. Bu kanaldan martta 2 milyar dolar giriş olduğu açıklanmıştır. Ancak ihracat bedellerinden yapılan zorunlu alımlar açıklanmamıştır. • Buna karşılık, başta BOTAŞ olmak üzere KİT’lere yapılan döviz satışı ise mart ayında 3.2 milyar dolar ve ilk üç ay toplamında 12.8 milyar dolar düzeyinde olmuştur. • Aralık sonlarına doğru devreye giren kur korumalı mevduat kapsamında mart ayı içinde DTH dönüşümlerinden yapılan alımlar toplam 7 milyar dolar ve ilk üç ay toplamında ise 28.6 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. • Bankanın Mart 2019’da kendi nezdindeki piyasada başlattığı, bankalarla swap işlemleri ve yabancı merkez bankaları ile yaptığı swap işlemleri toplamı ise mart ayında 1.4 milyar dolar artış göstermiştir. • Hazine’nin başta Eurobond olmak üzere dış borçlanmaları ve yaptığı dış borç anapara ve faiz geri ödemelerinin net rakamı ise martta 0,1 milyar dolar net dış borç geri ödemesi şeklinde olmuştur. • Hazine’nin döviz-altın cinsi iç borçlanmalarında mart ayında değişim gerçekleşmemiştir. Dolayısıyla, tüm bu kalemleri topladığımızda Net Uluslararası Rezerv (NUR) büyüklüğünün mart ayında ihracat bedellerinden yapılan alımlar hariç 7.1 milyar dolar artması gerekirken, stand-by bilançosunda açıklanan NUR verisi aynı dönemde 1 milyar dolar azalış göstermiştir. Bu ise aradaki fark ile ihracat bedellerinden yapılan alım toplamı kadar bir tutarın kamu bankaları üzerinden piyasaya satılmış olduğu şeklinde yorumlanabilir. İlk çeyrek için aylık ortalama 5 milyar dolar ihracat bedeli alımı yapıldığı varsayımı altında, bu tür satışların ocak-mart döneminde 24 milyar doları aştığını tahmin ediyorum.

Haluk Bürümcekçi

Diğer Yazarlar

Gözlerinize gözünüz gibi bakın

Kahvaltıda salata vazgeçilmezimdir

'Bu yaşlarda sahneye çıkacağımı düşünmezdim'

Saçlar yaza hazır mı?

Cumhuriyetçi Parti, AK Parti'ye benzedi

Havuç ve sopa politikalarında yeni boyut