Belirgin belirsizlik

Alice, “Cheshire cat” yani kediye hangi yoldan gitmesi gerektiğini sorduğunda nereye gideceğini bilmediği ortaya çıkar, “Nereye gideceğini bilmiyorsan seçtiğin yolun önemi yok” cevabını alıverir. Nereye gidilmesi gerektiğini iyi bilmek gerektiği söylenir. Ona göre de varılacak ideal yol tercihleri değerlendirilebilecektir. İyi güzel de Alice zaten Harikalar Diyarında. Bu tanım bugünkü dünyaya pek de uymuyor. Gitmek istediğimiz yerler varmak istediğimiz hedefler hala yerinde mi acaba? Buradan bakınca görmek zor. Her tarafta çok kalın bir sis tabakası var. Belirsizlik bütün hedefleri, sonunda tam ne olduğu bilinmese bile gidilebilir duran açık yolları örttü. Standart ve hep var olanların dışında, belirsizliğin bir sebebi olsa, belki baş etmesi mümkündü. Pandemiye dayalı koşullar iki yıldır her bireyi, kurumu, şirketi, iş kolunu, ülkeyi hırpaladı. Yarattığı ekonomi depremi de dünyayı her açıdan etkiledi. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ilk defa insanlık bir süre çaresizlik hissine kapıldı, dünyanın sahibi ve en güçlüsü anlayışını sorguladı. İş alışkanlıkları sarsıldı. Pek çok büyük şirketin Eylül Aralık arası durmaksızın hazırladığı bütçeler anlamını da işlevini de yitiriverdi. Hangi işin ne zaman açılıp açılmayacağı, kimin nereden çalışacağı hep dalgalandı. Alışkanlıklar, davranış örüntüleri değişti. Kısa sürede aşı bile çıksa çalkantı uzun süre durulmadı. Kimse değil birkaç ay birkaç gün sonra ne olacağını bilemedi. Bütün ülkeler para basmaktan çekinmedi. “Geçince, bitince düşünürüz” sadece oryantal değil global bir tutuma dönüştü. Üstelik “ne zaman” bazen “nasıl”ın dahi önüne geçti. Belli sektörlerin, özellikle eğlence ve hizmet sektörünün aldığı darbe uzun yıllar etkisini sürdürebilir. Ama pandemi ve etkileri ile başa çıkma hissi yayılmaya başlamıştı. Hem de bütün dünya uzun zamandır ilk defa “ortak düşman” bulabilmiş ve karşısında görece birleşmiş, sorunları ve çözümleri bir şekilde paylaşmıştı. Şu anda görüş mesafesi neredeyse minimuma indi. Pandeminin yaratığı şişkinlik ortada salınırken, savaş ve beraberinde yeni sürüm Soğuk Savaş başladı. Tarafları bile henüz tam net değil. Fosil yakıtlara dayalı enerjinin dünyanın gündeminden öyle kolay kolay düşmeyeceği, uğruna milyonlarca can verilmesinin, akıl almaz yıkımların, kan ter ve gözyaşının yeniden göze alınabileceği anlaşıldı. Savaş paravanının ardında daha büyük paylaşım ve güç kavgasının olduğu ayan beyan ortaya çıktı. Son elli yılın tedarik zinciri motoru Çin, her konuda söz sahibi olduğunu kanıtladı. Pekin Olimpiyatlarında yaptıkları “güç lansmanı” pratikte yerini bulmaya başladı. Fosil yakıt ve tarım ürünleri tedarik sıkıntıları da domino etkisi dönemine girdi. Her birinin sonucu dünyanın tamamına dokunabilecek etkilere sahip, Amerika’nın yenileme seçimleri bile toplam resmi kısa sürede değiştirebilir. FED’in faiz politikaları ve dünyada görülmemiş şekilde artan enflasyon yönetim pratik ve alışkanlıklarını temelden değiştirmek zorunda. Daha Ukrayna Savaşı’nın nasıl biteceği, olası sonuç ve etkileri netleşmemişken, Suriye ve nükleer silah sahibi Pakistan kaynıyor. Afrika’nın bir bölümü kapıda… Eski canavarın dönüşü Öte yandan ülkede bir dönem herkesin DNA’sına işlemiş iki hanelinin sonlarına koşan enflasyon. Yaz frenlemesinin dahi ne kadar yavaşlatacağı belli olmayan, her haneyi ve bireyi temelden etkileyen eski “canavarımız”. Haftalık enflasyon iki puana yaklaştığı zaman sadece ekonomik aktiviteler ve iş hayatı ya da bireylerin parasal kararları değil, toplam olarak hayatı ele alış biçimleri değişir. Kırk yıl boyunca yaşanmış olunan ruh hali hortlar. Kısa vade bu hafta, orta vade gelecek hafta, uzun vade ay sonu olur. Daha ötesi ancak bilim kurgu konusudur. Bir aydan ötesini görmek pek çok konuda mümkün değil. Üstelik yeni bir seçim dönemine girmişken, her seçim olağandan da farklı yaşanmaya başlarken. Belirsizlik her alanda, yönde ve beynimizdedir artık. Öngörmek, sihir yapmakla eş anlamlı hale gelir. Öyle bir dönemde oluyor ki bütün bunlar, insan daha başka ne olabilir diye sormadan edemiyor. Çünkü bu dönemin asıl belirgin özelliği dönüşüm. Teknoloji tabanlı, kaynaklı ama sadece teknolojiden ibaret olmayan tarihi bir dönüşüm dönemi. Sosyal, kültürel, ekonomik, ekolojik dönüşümlerin dönemi. Kimse ve hiçbir şey tek başına değil. Etkileşimli. Birbirine bağlı hatta bağımlı. Teknolojik dönüşümün daha anlamlı etkilerini görmek bir on yıl daha istiyor. Ama kesin olan şey, ekonomilerin, iş yapış biçim, anlayış ve yapılanmasının, ilişki biçimlerinin, her türlü varlığa sahip olmanın, para kazanma biçimlerinin, mesleklerin, görevlerin hatta kurumların ve unsurlarının… dönüşmek zorunda olduğu, karşı durmanın yok olmalarına sebep olacağı. Üstelik her konuda, alanda, yerde hız en belirleyici unsur haline geldi. Ama neyin nelere dönüşeceğini doğru dürüst öngörmek imkansız. Yıllardır alışılagelmiş bütçe ve planlar yapmanın anlamsızlığı ortaya çıkıyor. Yakın gelecekte bile olabilecekleri hesaplamak, fark etmek, öngörmek mümkün değil. Her konuda bilgi sonsuz ve resmin bütününü görmek için hala eksik. Meslekler uzmanlıklar bile sürekli şekil, yön ve nitelik değiştiriyor. Alışılmış eğitim sistemleri ve kariyer planları da aslında işlevsiz. Öyle de bir zaman baskısı var ki klasik “bekle gör” duruşlarına yer bile yok. Bütün kurallar zaten oyun içinde değişiyor. Sürekli. Düzgün bir gidişat için bütün olasılıkları bulup, risklerini hesaplayıp önceliklendirip ona göre senaryolar yazmak gerekiyor. Bilinmeyen ve değişken patlaması yaşanırken, etkileşimli faktörler hüküm sürerken çözüm, plan, öngörmek imkansız. Üstelik kısa vade düşünmezseniz, orta ve uzun vadede iklim faciası, gıda ve su kıtlığı, doğal afetlerle süslenmiş bir gelecekle karşılaşıyorsunuz. Kırk satır. Belirsizlik tüm konfor alanlarını yer ile yeksan eder. Belirsizlikler güven ve huzur ile çatışmak durumundadır. Öngörebilmenin menzili burnumuzun ucu ile sınırlı olduğunu hazmetmek zorunlu. Çocuk yapmaktan, mesleki hayallere, iş alanlarına kadar belirgin olan tek şey belirsizlik. Belirsizlik eski alışkanlık öğreti ve pratikleri bir yana bırakıp, durmadan kendini yenileyip, sürekli dönüşmek her, aşamaya hazır hale gelmek tek yol. Sonunda nereye varılır? Belki arada takip edecek bir tavşan ve yol gösterecek bir kedi ortaya çıkıverir. Kim bilir?