Jezero

Bugün hala “Expo” adıyla sürdürülen dünya fuarlarının en ünlüsü 1899’da yapılan “Paris Exposition Universelle”idi. Tam yüzyıl dönüşünde, endüstri devrimlerinin ilk aşamasını tamamlamış, hayatın hızının başka boyuta geçtiğinin kanıtı ve yol göstericisi olmuştu bu sergi. Altı ay için yapılan Eiffel Kulesi bugün bile simge konumunu sürdürüyor. Bu dönem için yapılan Jean-Marc Cote çizimleri iki bin yılı öngörülerini ortaya koyuyordu. Evi, robotları, yüksek katları söndüren kanatlı itfaiyeciler, zepline bağlı uçan savaş gemileri, gramofonda dinlenen sesli gazete, kişisel her yeri açık şehir içi uçakları... Eğitimde farklı çözülmüş: Kıyma makinesine konmuş kitapların bilgileri kablolarla, öğrencilerin kafasına giriveriyor... Öngörülen, hayal edilenlerin büyük bir kısmı, dünya savaşlarının yarattığı ivme ile de yüzyılın ilk yarısında hayata fazlasıyla geçiyor. Ay’a bile gidiliyor. O zaman yüzyılın ikinci yarısında yapılan öngörüler de uzayda yoğunlaşıyor. 21.yüzyılın uzayda geçeceği konusunda herkes hemfikir. 1962’de yaratılan ünlü animasyon “Jetgiller” 2062’de yaşar. Üç boyutlu yazıcılarda bastıkları yemekleri yer, akıllı saat ve tabletler kullanır. Hatta baba George Jetgil 2022’de ancak doğacaktır. 2001 Space Odyssey’de bilgisayarlar gücü ve kontrolü ele geçirir. Bond bile uzaya çıkar Ay üssü Alfa, Uzay Yolu’nda artık farklı gezegenlerden bir tayfa çalışır. Yıldız Savaşları’nda gezegenler arası bütün canlılar devrededir. Teknolojik acayip oyuncaklar yaratan “Q” tarafından James Bond’a sağlanan saatten konuşma, uçma aparatı, denizaltı yüzdürücüleri, uzaktan kumandalar... Yüzyıl bitmeden bile herkesçe kullanılır hale gelmiştir. Onun için arada Bond bile uzaya çıkmak durumunda kalır. Soğuk Savaş biter, uzay yarışı biter. Hatta yavaştan özelleştirilir. İnsan Dünya’ya ve dünyasına geri döner. Teknoloji artık değiştiren değil dönüştürendir. Yapay zeka, nesnelerin interneti, inanılmaz veri üretme, değerlendirme, saklama, iletme... yöntem ve kapasiteleri, on beş yılda bir kendini neredeyse tamamen yenileyen ağlar, ilişkiler, yöntemler... Bunlar doğrultusunda dönüşmesi gereken iş yapma, üretim, işleyiş, eğitim, yaşam, eğlence, sağlık konuları. Ama herkes geleceği hayal etmek yerine bugün üzerinden tanımlamaya çalışır. Bildiği, kolay anladığı, rahat ettiği konfor zonu bugündedir. Ayrılırsa kurt kapar. Web 3.0 diye bilinen, yeni olanakların dönüşümcü farkını daha iyi anlatmak için “Metaverse” denen etap için hayal kurmak yerine yine bugüne kaçılır. “Buraları dutlukmuş, dedem zamanında almamış” klişesinin neredeyse her ailede yerleşmiş olması, “burada olmuyorsa Metaverse’te olsun” mantığıyla hareketi getiriyor. Üstelik bugünün revaçta olan, bilinen, önemli görülen yerleri ya da semtlerinin peşinde koşuluyor. Yani kimse yeni “dutluklar” keşfetme peşinde değil. Madem emlak alacak niye Nişantaşı’ndan, Paris’ten, Londra’dan değil de Fortnite ya da Roblox oyunlarından almıyor? Ya da sadece yepyeni oyunlardan ulaşılacak yeni kıtalardan? Geleceği emlak spekülasyonundan görmek bir coğrafya ve dönemin tanıklarının DNA’larına işlemiş. Yeni bir çekim alanı Halbuki Jezero yepyeni bir çekim alanı olabilir. Seitah kumluklarına en yakın alanda, 45 km çapında kocaman bir göl. Syrtis Major bölgesinin en mutena semti. Syrtis, Libya’nın Sirte’sinden, Seitah Navajo dilinde kumluk Jezero Slav dillerinde göl. Yani dünyanın kurtuluş umudu. Yok olan gölün suyu bulunursa dünya değirmeni döner. Herhalde. Umut işte. Buralara gitmek bir azim ve sabır istiyor. Onun için oraya en son giden aracın adı da Azim, Sabır. Mars kaynakları tükenen, çeşitliliği yok olan, iklim gazabına uğramaya başlayan dünyadan gidip sığınılacak yeni hedef. Soğuk Savaş’ın bitiminden kırk sene sonra yarı özelleştirilmiş uzay savaşı ama bu sefer dünyayı ele geçirmek değil, ondan kaçabilmek için. Temmuzda atılan Perseverance, şubatta Mars’a Jezero’ya indi. En gözde mekan. Ama bugün çıksan yedi ay sonra varıyorsun. Gelecek hedefleri üç-beş yılla sınırlı olanlar için bu yolculuğun kendisi bile gelecek! Jezero’da bırak emlak almayı, oraya inmek bile ufuk ötesi. Zaten pek çok konuda insanlığın gelecek ufku on beş yıl ile sınırlanmış durumda. “Gelecek” için olacağı varsayılan gelişmeler büyük ihtimalle on beş yıl içinde oluverecek. İklim krizi ve sürdürülebilirlik sorunlarının aslında bugün okula başlayanlar üzerinde çok etkili olabilme ihtimali var. Gerisi bir türlü yırtar. Zaten Mars’a kaçmak için de yenilenebilir enerji zor. Yine nükleer, yine fosil. Dünyanın savaş ve uzay makinesi hidrojen vb. ile enerji ile yepyeni malzemeyle çalışmasına çok var. Sürdürülebilirlik de doğal olarak romantik bir fantezi seviyesine indirgenebilir. Greta’nın gözlerinden ve burnundan çıkan nefret ve öfke kıvılcımlarına rağmen. Teknolojide ya iyi yerden arsa alalım ya da çok değerlenecek nft kapalım, belki kripto paradan voli vururuz hayaller sarkacında biteviye gidip geliş... Hayallerin boyu “Kullan kafayı, köşeyi dön” genlerinin, Jezero yerine Etiler’den dutluk alma dürtüsünün değişmemiş olması çok öğretici. Gerçi kripto para, NFT derken herkesin bir dijital cüzdanı olmayan ve dijital varlık / sahiplik fikrinin de yayılması gerçekleşiyor. Aynen üniversite sınav sonuçları internette yayınlanınca milyonlarca hanenin internet abonesi oluvermesi gibi. Kendi kafası içinde hayallerle örülü “Metaverse”ü olmayanların çokluğun ve çeşitliliğin oluşturduğu “Metaverse”lerde yapacakları hakkında ne hayali olabilir ki. Gelecek, Mars çok uzak; Metaverse’te metropol arsası çok eski. Günü kurtaracak hayaller için uğraşmak durumundayız. Sonrası tufan... Dikiz aynasında hayal görülür mü? Sizden sonrasını hayal etmenin bir kıymeti var mı? Hiç duymadıysanız, Jezero neymiş neredeymiş diye baktınız mı?