Ne anlamı var?

Etrafta o kadar çok şey aynı anda oluyor ki. Büyük hızla, geçen her gün, neredeyse geçen her saat bir öncekinden daha farklı. Her şey aynı gibi görünürken çoktan başka bir evreye geçilmiş, yeni bir duruma evrilmiş olunuyor. Değişim değil dönüşüm olduğunun farkında olmak bile zor. “Dijital” lafı neyin önüne koyulursa, bir yandan farklı ve yeni olandan bahsederken bir yandan da anlamama nedenli kaçış meşrulaştırılmış oluyor. Dönüşümün farkına varılmayıp ıskalanması için gerçek bedeller henüz ödenmemiş olsa da pek de gecikmeyeceği aşikar. Hız, olup biteni bırakın anlamayı, fark etmeyi bile güçleştiriyor. Dışında kalmak doğallaştırılıp masumlaştırılmaya çabalanıyor. Klişelerden ibaret alet çantaları işlevsiz kalıyor. Konfor alanlarına daha da sıkı sarılmak çareyi çıkışı öteliyor, belki de imkansızlaştırıyor. Yeniyi, dönüşüleni kabul etmeyip, hatta kendi varlık zamanının ötesine ittirme çabaları, yani tutuculuk yayılıp, güçleniyor. Far görmüş tavşan Zaten sağlıktan ekonomiye her konuda belirsizlik altında inlerken teknoloji öncülüğünde dönüşen toplam yaşama ayak uydurmanın isteksizliği, geçmişin, bilinip hakim olunanına, alışılmışına, tanımlarına, klişelerine, işleyişlerine, ilişki biçimlerine, anlayışına daha da sıkı sarılmaya sürüklüyor. Hele belli bir yaş, eğitim, iş rütbesi ve tecrübesinde olanlar için yıllarca biriktirdiklerinin, kısa sürede değişimi değilse de dönüşümü yakalamaya yetmediğinden önce far görmüş dağ tavşanı gibi daha sonra da durumu, pozisyonu koruma çabası başlıyor. Anlam yavaş yavaş kayboluyor kısacası. Halbuki belli anlamların her çevrede benzer kabulü ortak yaşamı, çalışmayı kolaylaştırıyorken, anlam buharlaşmaları, kopuşları da hızlandırıverir oldu. Hayatı ve anlamını sahip olmak üzerine kuran bir devrin bitiş sancıları bunlar bir yandan da. Başarının hatta mutluluğun anlamı sahip olunanlar ve nitelikleri üzerinden tanımlandıkça kimse yeni, farklı anlamlar peşinde koşmaya yönelmek istemez. Algılar, algılar... Koca bir pazarlama ve iletişim sektörü süpermarket ürünlerinden modaya, teknolojik ürün ve hizmetlerden siyasete kadar her konuda anlam inşa etmek üzere çalışır. Yoksa benzer malzemeden yapılmış iki ürün, şey rengi olup üzerinde iki harf olanı on misli fazla ödemeyi nasıl hak eder? Hem düğün hem cenazede neden siyah giyilir? Hırvat askerlerinin boynuna taktığı bez neden bugün bile medeniyet ve ciddiyet sembolüdür? Ceza indirimine bile yarayabilir… Ya da işlevsel faydaları pek tartışılır pek çok ürün ve hizmet nasıl bu kadar kabul görürdü. Depresyonda doktor yerine kuaföre maniküre gitmek de benzer bir anlam yüklemesi. Kartvizitinde yazan taytıla göre önceliklendirilme ve saygı görme de benzer anlam kabulü. Her şeyin merkezden yönetilebileceği, piramit yapılar, hiyerarşi… ve yükselmek. Yükselmek mutluluğun bile anahtarı. Peki ya anlamakta zorlanılanlar, bilinmeyenler, daha önce görülmemiş, yaşanmamışlar? Nedenler, nasıllar, neredeler? Onlar konfor alanı dışı. Dolayısıyla korkutucular. Ya da yoklar. Yok sayılmalılar. Savuşturulmalılar. İnsanları sosyo-ekonomik gruplar, personalar içine tıkıp tek tipleştirmeyi işe yarar bulmak da bu çeşitliliğin, dönüşümün, bireyin, yeninin reddi. Ya da bir şeyleri, birilerini taşımadığı nitelikleri, özellikleri atfederek tanımlamak da ayrı bir kolaycılık. Atfedilenler anlamı belirler olunca yanıltma ve yanılsama da kaçınılmaz olur. Müritler istediğini, isteği kadar uçurur. Herkes benzer dar ilişkiler içinde olursa, sorgulama, doğrulama ihtiyacı da pek hissedilmez. Beğenmediklerinin de anlamlarını boşaltırsın, korkuları yener rahatlarsın. Sonsuz örüntüler Anlam hayatın merkezi. Var olanlarla idare edip sabit kalmak bir tercih. Ama bundan sonra zengin olmak mümkün. Yepyeni anlamlar peşinde koşmak, olanı, olduğu varsayılanı yeniden yeni koşullar ve parametrelere göre anlamlandırmak, yani anlam zenginliği peşinde koşmak, yaşama sevincinin temeli haline gelebilir. İnsan artık tek başına ya da içine doğduğu, zorunlu katıldığı dar gruplarla ilişkilerinin, eğitim kalıplarının, güdümlü öğretilerin ötesine kolayca geçiyor. Çünkü hayat ağlardan geçiyor. Doğada olduğu gibi. İç içe ağlar. Sonsuz örüntüleri olan ağlar. İnsan beynindeki nöronların konnektom yapısı temelli. Her türlü enformasyon her alanda işlenip hızla paylaşıldığı, her kesişmenin kendi yorumunu yaparak anlamlandırılabileceği bir iç içerik. Hepsinin temelinde de merak var. Fark edip duyup, öğrenip, deneyimleyip anlamlandırdıkça yeni aşamalar ve öğrenilenin ötesi merak edildikçe, peşinden gidilecektir. Doğal olarak anlamlandırmayı bağlantıda ve bağlantılı olunan ağların enformasyonu işlemesi tanımlayacaktır. Ne kadar güçlü bir “konnektom” olursa o kadar fazla enformasyonla beslenen merak - giderme - yeni aşama meraklar zinciri oluşacaktır. Öğrenmenin hatırlamak değil sormak ve sorgulamak olduğu da bir anlaşılacaktır herhalde. Anlamları, hatta varoluşu sahip olunanlar değil de değerler üzerine oturtabilmek, bunları da geniş ağlardan sürekli beslemek gerekir. Yoksa her şeyin içini boşaltarak güncelin güdük sınırlarına sıkıştırıp meraksızlaştırmayı yüzyıldır dayatan sistem kendi kendini yok edecektir. Anlam, anlamak, anlatmak, anlamlandırmak… hepsinin temeli merak. Merakımız kadar zenginiz. Zenginliğimiz kadar da anlamlandırılırız.