Standartlarınız ne? Var mı? Ne kadar standartsınız? Ne kadar bireysiniz? Standart birey olur mu?

Standartlar ortak kabul gören bir düzenleme çabasının sonucudur. Standart, “Tek biçim, ölçü, tip...” ifade eder. ‘Ölçün’ kelime önerisi tutmadı ama sağlam karşılığı ‘kalıp’ olacaktır. Standartlar aslında normlardır. Normlara, yani tanımlı genel kabul görmüş kalıplara sığılabildiği zaman ‘normal’ olunur. Son Dünya Savaşı gerçek anlamda yirminci yüzyılı başlatır. Sanayi Devrimi kaldıraçları savaşta çalışır. İki büyük savaş arasında yirmi sene olmasına rağmen sadece uçaklardaki değişim bile farkı anlamaya yeter. Tahribat görmemiş Amerika’da akıl ötesi bir imalat endüstrisi gelişir. Top tüfek üret, tank kamyon iş makinesi üret, kıyafet postal tıbbi malzeme üret… Yeter ki üret, nasıl olsa ne üretirsen kısa sürede bitiyor, telef oluyor, yenisi gerekiyor. Savaş sonunda harap halde bir dünya ve inanılmaz kapasite ve yetkinliğe erişmiş bir üretim endüstrisi var. Hem yara sarıp toparlanmak, hem de üretimi sürdürmek gerekir. Daha çok otomobil, radyo, elbise, ayakkabı, otobüs, tencere, tava, buzdolabı, daktilo ve daha çok ev, daha çok iş binası inşa etmek gerekir. Ne kadar çok üretip ne kadar çok kişiye erişirsen, o kadar ölçek ekonomisi yaratır, fiyatını düşürür, daha çok satarsın. En çok pay, en çok kar, en büyük şirket…olursun. ISOS’un ISO’su Teknik, endüstriyel ve ticari konuların bazı bölümlerinde evrensel uyumu sağlayıp, hayatı kolaylaştırıp, israfı önleyeceğinden hemen standartlar oluşturuldu. Uluslararası Standartlar Organizasyonu “ISO” da bu yüzden savaş sonrasında 1947’de kuruldu. Bu teknik kurumun adı gayet romantik: özellikle bazı dillerdeki kısaltmalarda dil yapısı dolayısıyla harflerin yeri değiştiğinden çıkan karmaşayı önlemek için, hiçbir lisan kısaltması baz alınmadan ISO dendi. Grekçe eşit anlamındaki ISOS kelimesi baz alındı. Ama eşitliğin standartları hala genel kabul görmedi. “En” olmak, kitlesel tercihin tavanı olmak demek. Herkesin arzu, ihtiyaç, dilek, merak, zevk, hayal, amaç ve istekleri tek tek karşılanırsa ‘en’ olunamaz. Bunların ortalamaları alınarak standartları oluşturulur. Standart artık ortalamayı temsil eder. Endüstri normları hayat normlarını, standartlarını da belirledi, ayakkabılar 35-40-45, meşrubat şişeleri 25 ml, kutuları 33 ml oluverdi. Yetmedi kıyafet ölçüleri her ülkede farklılaşınca, hatta aynı üreticinin mallarında bile standart korumakta zorlanınca, milyarlarca insan üç harfe tıkıldı: L-M-S! Daha sonra X ilavesiyle obezleşenleri ve yeni küreselleşenleri katıp dünya standartlaştırılıverdi. Evler daha da feci, hepimizin hayranlıkla baktığı tabanı rabıta döşeli beş-altı metre tavanlı evler yerlerini zıplayınca rahatlıkla değilen basık tavanlara bıraktı. Evdeki hayat da basık oluverdi. Ortalama, standart oluverdi. “Popüler” hale geldi. “En” olmak popülerdi. En çok seyredilen, okunan, takip edilen, gidilen, dinlenilen, yani satan olmak, yani kitlesel başarı tek hedefti. Kitlesel başarının yolu standart olmaktan geçer. Birey yok sayılır, odaklı, özel ilgili topluluklar ise “niş” ya da “azınlık” sayılıp göz ardı edilir. İnsanlar segmentlerle tanımlanır. Herkesin kendine göre yorumladığı, doğru dürüst tanımı olmayan A-B-C-D grupları (bir de C1-C2 ayrımı vardır ki akıllara ziyan) yoluyla her konu tanımlanır. Cinsiyet, eğitim, gelir, yaş sanki insanların ve toplulukların duygu, davranış ve eğilimlerini belirleyen yegane parametrelermiş gibi. Daha uyanıkları ‘persona’lara bölüm anlamlandırmaya çalışırlar. Bugün iletişimde, duygu, düşünce ve tepkileri en hızlı şekilde anlatan emojilerin bile standartları var. Teknik olarak pek çok mobil işletim sistemi için aynı emojinin karşı tarafta, türü markası işletimi ne olursa olsun aynı şekilde çıkmasının sağlanması neredeyse zorunlu bir gerek. Ama emoji setinde hangi şekillerin yani hangi duygu, düşünce, tepki, işaret bulunacağına da Unicode organizasyonu karar verir. Yani iletişim ve kültüre, hatta unsurlarına da standartlar koyarlar. Bu aynı zamanda evrensel kültür standardı dayatmasıdır. Yerelliğe de izin yoktur, hakim Batı kültürünün dışına da. İmalat, teknoloji, endüstri, sağlık gibi konularda standartlar ve evrensel uyum ne kadar gerekliyse hayatın kendisi için o kadar risklidir. Standart iş yerleri, iş tanımları, unvanlar, kurumsal kültür kisvesi altında esneklik duvarları, standart giyim, standart lokanta, standart tatil… Yani sıradan, ortalama, özelliksiz, biri diğerini ikame edebilir sığ bir hayata hapsetmek, kitlesele erişimin anahtarı. İnsan rakamsal ortalamalara mahkum edilir. Standarttan sapmak bile kontrol altındadır. Ortalamadan sapılacak alt ve üst limitler de insan için tanımlıdır. Normdur. Normlara uymayan anormaldir. Dışlanır. Yirmi birinci yüzyıl bireyin geri dönüşü olacak. Birey ya da benzer bireysel özellikler çevresindeki topluluklar standart dışı olarak görülemez. Küçümsenemez. Dışlanamaz. Kitlesel, nişlerin (azınlıkların) toplamıdır. Çok kişi tarafından yapılan, alınan, kullanılan, oy verilen, dinlenilen, takip edilen konuların sebep ve saikleri homojen değildir. İnsanı standartlara rakamsal ortalamalara tıkıp sonra da ‘insanlar bunu istiyor’ anlamı çıkartmak aymazlıktır. Yanlışa götürür. Rakamsal ortalamalar, standartlar, kitleselin sığ ortalaması ve minik ortak paydaları insanı hiçe sayar. Hala eski yüzyılı bitiremeyenler, başarı kriteri ve değeri “en çok”lar üzerinden inşa etme peşinde hala. Ama çokluk neredeyse, orada ne olduğu iyi bilinir. Sürüden ayrılmayanı kurdun kaptığı anlaşılmakta artık. Kurda kapılmamak için herkes kırmızı başlığını önüne koyup düşünmeli. Ne kadar standartsınız? Yani normalsiniz? Sapmayı düşünür müsünüz? En birey olmak ne zor.