Başrolünde internet olan ilk savaş

2007 yılında aramızdan ayrılan Fransız filozof Jean Baudrillard sosyal medyayı göremedi. Fakat altın çağındaki televizyonun ve emekleme dönemindeki internetin etkilerini birçok teknologdan daha iyi okudu. Asıllar, temsilleri ve suretleri üzerine düşünürken, günümüz insanı için savaşın televizyon ekranında maruz kaldığı birtakım görüntülerden ibaret hale geldiğine dikkat çekiyordu. Daha da ötesinde, insanlığın bu en dehşet verici eylemi aynı ekranda maruz kalınan reklamla aynı duyarlılıkta algılanıyordu. (Simülakrlar ve Simülasyon / Doğu Batı Yayınları) Oysa görüntüler üzerinden maruz kaldığımız dehşete her zaman bu kadar kayıtsız değildik. Mesela 1968’de foto-muhabir Eddie Adams’ın çektiği ve bir Vietnamlı generali, esir aldığı Viet Kong subayını infaz etmek üzereyken gösteren fotoğraf, Vietnam Savaşı’nın sonlanmasında büyük pay sahibi olmuştu. Ne var ki ekranlar, bize yansıtacakları konusunda genellikle “seçici” davrandı. Aynı yıllarda (siyah hareketinin öncülerinden) ABD’li şair Gil Scott-Heron’ın “The Revolution Will Not Be Televised” (Devrim Televizyonda Yayınlanmayacak) adlı şiirindeki beyazcam uyarısı boşuna değildi. Şahsen televizyon başında maruz kaldığım en dehşet verici görüntü, inşa ettirdiği bin odalı sarayla fukara halkının öfkesine tüy diken Romanya Devlet Başkanı Nikolay Çavuşesku ve eşi Elena’nın devrim sonrasında çıkarıldıkları göstermelik mahkemenin ardından bir kışlanın avlusunda kurşuna dizilmesiydi. 25 Aralık 1989’da gerçekleşen infazın resmi kayıtlarına göre karı-kocanın vücutlarına 120 kurşun isabet etmişti. Savaşa “bağlanmak” Medya ve savaşın mümkün olan en “emsalsiz” kesişimi 17 Ocak 1991’de ABD’nin Irak’a karşı başlattığı Körfez Savaşı’nda gerçekleşti. Dönemin CNN muhabiri Peter Arnett, bölgedeki en teçhizatlı haberci olarak taarruzun ilk 16 saatini Bağdat’tan tüm dünyaya kesintisiz bir canlı yayınla aktardı. Kendisine Pulitzer Ödülü kazandıran bu aktarım tam da Baudrillard’ın anlattığı türden küresel bir seyre dönüştü. 2003 yılında bu sihirli güç, “İliştirilmiş Gazetecilik” adlı bir propaganda metodu olarak Irak’ın işgali sırasında kullanıldı. (Terimin tam çevirisi “Gömülü Gazetecilik” ancak Türk medyası bunu “nedense” tercih etmedi.) Asker korumasındaki haberciler artık kendileri için uygun görülen yer ve zamanda, uygun bulunan ayrıntıları dünyaya yayıyordu. Muhtemelen hiçbir ABD yetkilisi yaratılan bu şiddet iştahının 11 Eylül 2001 tarihinde tam tersi bir propagandaya alet olacağını tahmin edemezdi. ABD’nin New York şehrinde tuhaf bir kusursuzlukla canlı yayında toprağa gömülen “İkiz Kuleler”in algısal etkisi, 2014’te İslam Devleti (IŞİD) adını alacak terör örgütünün en büyük ilham kaynağı olacaktı. IŞİD’in gözü karalığını belgelemek adına çalışan uzmanları, mevcut bütün donanım ve yazılım teknolojilerini kullanarak savaşın vahşetini, o güne dek kimsenin hayal bile edemeyeceği düzeyde pornografik bir üslupla ekranlarımıza getirdi. TikTok çağının savaşı Neredeyse aylardır “hasretle beklenen” ve bu hafta gerçekleşerek dünya gündemini kelime anlamıyla altüst eden Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bu süreçte yeni bir sayfayı araladı. Ekran başındakiler artık savaşı “izlemek için” ne orduya ne de medyaya muhtaçtı. Sosyal medyanın araçları ilk defa bir harbin bütün taraflarını “erişilebilir” hale getirdi. Sığınaktaki sivillerden milis güçlere kadar herkes bilgi paylaşıyor. Herkese açık web sitelerinden deniz, kara ve hava kuvvetlerinin hareketlilikleri anbean gözlemleniyor. Taraf devletler drone görüntüleriyle, vatandaşlar ise cep telefonlarıyla bombardıman yayınlıyor. Devlet başkanları gelişmeleri Twitter yayınlarıyla bildiriyor. Dolayısıyla internet bu savaşta hem enformasyon (hatta “açık istihbarat”) hem de dezenformasyon platformu olarak tarihe geçecek bir rol oynuyor. Dolayısıyla bizler de “şu zamana dek en fazla kayda geçen savaşa” şahit oluyoruz. Bunun bir adım sonrası cephedeki milis ve askerlerin miğfer kameralarından canlı yayın açmaları. O dönemin çok da uzak olmadığına adım gibi eminim. Beni esas endişelendiren, sıra dışılığa aç bu iştahımızı o adımdan sonra neyin doyuracağı. Uyanık olma zamanı Kamuoyu baskısının siyaset üstündeki etkisinin artmasıyla birlikte “sosyal medya” savaşın kritik bir cephesine dönüştü. Değişmeyen tek şey, “kitle psikolojisi”. Böylesi dönemlerde özellikle sosyal medyanın her türden yanlış, sahte ve yanıltıcı haberi yaymak için kullanıldığını unutmayın. Çok geçmeden şu günlerde ekranımıza gelen (ve bizim de heyecanla paylaşarak yaydığımız) haber ve görüntülerin önemli bir bölümünün ya sahte ya da geçmiş yıllardaki bir olaya ait olduğunu; bir anda popülerleşen kimi figürlerin aslında bambaşka bir grup (ve hedef) adına çalıştığını göreceğiz. (Bu kapsamda sadece bu hafta dolaşıma sokulan 100’den fazla içeriği sayfadaki karekodu okutarak inceleyebilirsiniz.) Bir şeyi paylaşmadan önce kırk kere düşünün. Kaynağını iyi inceleyin ve mümkünse teyit amaçlı sitelere bakarak doğruluğundan emin olun. Vebal taşımak, etkileşim toplamaktan daha ağır bir yük. Siber cepheden yansımalar 9 Şubat 2022 tarihli yazımda, 2004 yılındaki Rusya-Estonya geriliminde internet odaklı yaşanan gelişmelere atfen Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilimin bir “Siber Dünya Savaşı”na dönüşebileceğine değinmiştim. İlk ‘Siber Dünya Savaşı’ için geri sayım Bu eksendeki en sıra dışı gelişme, Rusya’nın şimdiye dek her fırsatta bir kitle imha silahı misali kullandığı siber saldırı yöntemine neredeyse hiç başvurmaması oldu. Aksine internet tabanlı araç ve yaptırımlar, bizzat Rusya’nın şimdiye dek hiç görmediği türden darbeler almasına yol açtı. Hacker’lara açık çağrı İşgalin başladığı 24 Şubat’ta Ukrayna hükümeti ülkesindeki hacker’lara çağrı yaparak ulusal altyapı sistemlerinin ve kamu hizmetlerinin korunmasında kendilerine yardımcı olmalarını istedi. Olumlu yaklaşan birçok birey ve grup, Savunma Bakanlığı bünyesinde oluşturulan koordinasyon merkezinin öncülüğünde bu görevi başarıyla yürüttü. Bu sayede özel olarak kodlanarak Ukrayna’nın kritik sistemlerine yüklenmiş ve komut bekleyen bir zararlı yazılım tespit edilerek etkisiz hale getirildi. (2015 yılında Rus devletine bağlı hacker’lar, benzer bir yazılımla Ukrayna elektrik şebekesine saldırmış ve 225 bin vatandaşın elektriksiz kalmasına sebep olmuştu.) Yardıma koşanlardan biri de uçak seferleri durdurulduğu için İspanya’nın Barcelona şehrinde mahsur kalan 22 yaşındaki Ukraynalı siber güvenlik uzmanı Alex Horlan oldu. Bir süre önce yazdığı disBalancer adlı uygulamayla sahte trafik (DDOS) yöntemiyle Ukrayna sitelerini işlemez hale getiren 2 binden fazla Rus kaynağını durduran Horlan, işgal sürecinde de olası savaş suçlarının halk tarafından kaydedilip arşivlenmesi amacıyla bir Telegram kanalı kurdu. Ukrayna’nın siber yardım çağrısına uyanlar sadece kendi vatandaşları değildi. Birçok küresel eylemde varlık gösteren gizemli hacker kolektifi Anonymous, bu savaşta Ukrayna’nın tarafında olduğunu açıklayarak Rus devlet televizyonuna bir siber saldırı düzenledi. 100 milyon cihazın kullanıldığı DDOS saldırısında Russia Today’in sunucuları hizmet veremez hale geldi. Benzer şekilde Rusya’nın ordu ve başkanlık sitelerine de bir süre ulaşılamadı. Ukrayna’nın Siber Acil Müdahale Ekibi (CERT-UA) Facebook’tan yaptığı paylaşımla Belarus merkezli bir grubun ordu mensuplarının e-postalarına sızmak için saldırı düzenlediğini açıkladıysa da herhangi bir ek gelişme aktarılmadı. Sosyal medya tedbirleri Hesaplarının kötü niyetli kişilerce ele geçirilmesini engellemek adına Twitter ve Facebook Ukraynalı kullanıcılarına şifrelerini korumaları ve dezenformasyona karşı dikkatli olmaları konusunda uyarılar yaptı. Meta (Facebook) ekstra bir önlemle olası vakalara karşı çalışacak bir operasyon merkezi kurdu. Ardından Rus kaynaklı sayfa ve profilleri ziyaret edenlere uyarı mesajları gösterdi. Bu gelişmeden rahatsız olan Rus hükümeti, insan hakları ihlali ve sansür gerekçesiyle Facebook erişimine kısıtlama kararı aldı. Twitter ise aynı kapsamdaki düzenlemeleri sırasında gelişmeleri aktaran bazı Ukraynalı hesapları yanlışlıkla engelledi. Kısa süre sonra yaptığı açıklamada işlemin otomatik sistemler yüzünden yaşandığını belirtti ve hesapları yeniden etkinleştirdi. Meta ve Google (ve ona bağlı Youtube) ayrıca Rusya’nın devlet destekli kanallarının reklam gelirlerini dondurma kararı aldı. Ukrayna Başbakan Yardımcısı Mykhailo Fedorov el yükselterek Apple’ın CEO’su Tim Cook’tan Rusya’daki Apple ürünlerinin kullanımının engellenmesini talep etti. Cook ise “insani çabalara elimizden gelen desteği veriyor ve barış çağrılarına katılıyoruz” şeklinde bir Twitter mesajıyla (bir anlamda) geçiştirdi. “Rota oluşturuldu” İşgale hazırlanan Ukrayna, Rusları haritalara mecbur bırakıp ilerleyişi yavaşlatmak için ülke genelindeki bütün yol levhalarını sökmüştü. Ancak işgal sürecinde haritalar en umulmadık şekilde varlık gösterdi. Harekatın başladığı 24 Şubat’ta Rus birliklerinin ilerleyişi oluşturduğu trafik sebebiyle Google Haritalar hizmetinden okunabilir hale geldi. ABD / Middlebury Enstitüsü’nün Açık İstihbarat Uzmanı Jeffrey Lewis, tespit ettiği bu durumu Twitter’da bütün dünyayla paylaştı. Bu gelişmenin ardından Google geçici olarak bölgedeki trafik yoğunluk bilgisini kapattığını açıkladı. Kitle fonlu savaş Ukrayna hükümetinin internet tabanlı ilginç hamlelerinden biri de maddi yardım için kurduğu fon oldu. Blokzincir analizi üzerine uzmanlaşan Elliptic firmasının paylaştığı verilere göre ülkenin bağış için hayata geçirdiği Bitcoin e-cüzdanı sadece 12 saat içinde 400 bin dolardan fazla fon topladı. Devam eden süreçte toplam tutar milyonlarca dolara ulaştı. İlaç ve mühimmat alımı için değerlendirilecek bu birikim aynı zamanda Rus ajan ve sabotajcıları tespit edecek bir yüz tanıma uygulamasının geliştirilmesi için de kullanılacak. Göklerden gelen Musk Sıraladığım bu gelişmelerin de gösterdiği üzere internet savaşta hayati bir rol üstleniyor. Dolayısıyla kesintiye uğraması kimsenin göze alamayacağı bir ihtimal. Bunun için sürpriz bir yardım ABD’li girişimci Elon Musk’tan geldi. Ukrayna Başbakan Yardımcısı Mykhailo Fedorov’un çağrısına olumlu yanıt veren Musk, (geçen hafta ayrıntılarına yer verdiğim) Spacelink adlı uydu destekli internet hizmetini Ukrayna’da kullanıma açtığını duyurdu. Kripto borsaları hareketlendi Rusya’nın işgaliyle birlikte kripto borsalarında tarihi bir çöküş yaşandı. Başta Bitcoin ve Ethereum olmak üzere ABD dolarına endeksli kripto paralar haricindeki bütün birimlerde yüzde 10’a varan düşüş görüldü. CoinMarketCap verilerine göre ilk 24 saat içindeki kayıp 160 milyar doları geçmişti. Öte yandan küresel çapta ağır yaptırımlara maruz kalan ve ekonomisi bir anda altüst olan Rusya’nın kripto paralara yönelme ihtimali de gündeme geldi. ABD merkezli düşünce kuruluşu Atlantic Council’ın raporuna göre yılda 50 milyar dolara varan zararı göğüslemek zorunda olan Rus ekonomisinin kısıtlamaları bu şekilde aşmasının önünde herhangi bir engel bulunmuyor. Belki de bu yüzden işgalin dördüncü gününün ardından kripto endeksleri rekor yükselişe sahne oldu. Rusya Merkez Bankası’nın kendine özel bir e-Ruble üzerinde çalıştığı biliniyor. Buna paralel olarak Çin ile ortak bir kripto platformu geliştirdiği kısa süre önce haberlere yansımıştı. Haftanın tortusu: Apple, sadece klavyeden ibaret bir bilgisayar tasarlıyor Apple’ın son patent başvurularından biri, yakın gelecekte gündeme gelebilecek yeni bir bilgisayar kategorisine yönelik ipuçları içeriyor. Sadece ekrandan ibaret iMac ile aynı mantığa sahip yeni tasarım, bu sefer bilgisayarı klavye içine sığdırıyor. Meta (Facebook) CEO’su Mark Zuckerberg, kullanıcıların sadece tarifini vererek inşa edebileceği sanal evrenler üstünde çalıştıklarını duyurdu. “Builder Bot” adlı uygulama dijital sanat eseri “üretiminde” de kullanılabilecek. Şirketin bir diğer hazırlığı evrensel tercüme üzerine. Bu uygulama sayesinde farklı dillerde konuşan (ve yazışan) kullanıcılar herhangi bir aracıya ihtiyaç duymadan kendi dilinde iletişim kurabilecek. Kraft-Heinz ve NotCo şirketleri, bitki/sebze tabanlı alternatif gıdalar üretmek için ortaklığa gittiklerini açıkladı. NotCo, kendi yapay zeka uygulamasıyla reçete geliştirirken Kraft-Heinz yüksek miktarda üretimi gerçekleştirecek. Öncelikli hedef alternatif sütler. Alternatif gıdalar konusunda çalışan bir diğer şirket ABD/San Francisco merkezli IndieBio. Şu ana kadar domuz yağı yerine geçecek vegan yağ ve nohuttan elde ettiği proteinle tavuk budu üreten IndieBio kültür kakao bitkilerinden çikolata üretmeyi de başardı. İsveç/Linköping Üniversitesi, geliştirdiği yapay nöron ve sinapsları biyolojik emsalleriyle entegre edip işlerlik kazandırmayı başardı. Deneme için kullanılan sinekkapan cinsinden Venus bitkisi, uzaktan kumandayla açılıp kapatılabildi. Ekibin iddiasına göre sistem her tür hayvan; hatta insanlara da aynı şekilde uygulanabilir. İnternet tabanlı müzik hizmeti Spotify, aracındaki müzik sistemiyle entegre çalışacak “Car Thing” adlı bir cihaz tanıttı. 90 dolara satılacak donanım aracınızdan alacağı 12V elektrikle çalışıyor. 4 inç dokunmatik ekrana sahip Car Thing, AUX, USB ya da Bluetooth üstünden mevcut sisteme bağlanıyor. Avrupalı uçak üreticisi Airbus, “ZEROe Demonstrator” adını verdiği projede CFM International şirketiyle birlikte hidrojen yakıt kullanan turbojet motoru geliştirmek için kolları sıvadı. Amaç, havacılık sektörünün en büyük derdine dönüşen karbon salımını 2035 yılında dek sıfırlamak. Ay’a gerçekleştirilen ilk inişin 50. yıldönümünü anma kapsamına sanat da dahil oldu. Britanya merkezli Spacebit ve ABD merkezli Astrobotic Technology adlı uzay şirketleri, Dubai’de yaşayan Britanyalı ressam Sacha Jafri’nin bir eserini Ay’a taşıyacak. “We Rise Together – with the Light of the Moon” (Ay’ın Işığı ile Birlikte Yükseliyoruz) başlıklı eser maruz kalacağı zorlu şartlar sebebiyle uzay araçlarında kullanılan alüminyumdan mamul bir tuvale ve altından çerçeveye sahip olacak.

M. Serdar Kuzuloğlu

Diğer Yazarlar

Putin ekonomik savaşı da kaybediyor

Yeni Çin’den yeni polisiye

Dünya ekmek derdine düştü

Migrenden tiroide tedavi için ilk adım kök nedeni bulmak

Resimler çizen kadın

Başrolünde internet olan ilk savaş