Uzaya çıkan ilk Türk Alper Gezeravcı, 19 Ocak’ta Falcon-3 roketinin fırlatılmasıyla Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) olan yolculuğuna başlamıştı. Gezeravcı, ISS’te 13 farklı bilimsel deney gerçekleştirerek 48 saatlik bir uzay seyahatinin ardından 9 Şubat günü dünyaya geri döndü. Şimdi Türkiye, Tuva Cihangir Atasever’in katılacağı ikinci uzay görevi için geri sayımda. Türkiye Uzay Ajansı Başkanı Yusuf Kıraç, Atasever’in yörünge altı uzay uçuşunun nisanın ilk haftalarında düzenleneceğini ve yaklaşık 80 kilometrelik bir mesafede olması beklenen seyahatte Atasever’in 7 farklı deney yapacağını söyledi. Fakat deneyler ve kapsamları henüz netleşmiş değil, Türkiye Uzay Ajansı hala toplantılarını sürdürüyor.
Uzaya farklı bir şirketle gidecek
Uzaya çıkan ikinci Türk olması muhtemel Atasever’in uçuşu, yürütücü şirketin üçüncü ticari uçuşu olacak. Gezeravcı’nın uzay seyahatini opere eden Axiom Space şirketiyle değil, Virgin Galactic bünyesinde yolculuğunu gerçekleştirecek. Nisan ayında yapılması tasarlanan yolculuğu yürütecek olan Virgin Galactic, özel sermayeli uzay uçuşu şirketlerinden biri. Virgin Radio ve Virgin Records gibi birçok dev kuruluşun bulunduğu Virgin Group’un bir parçası, kurucusu ise yine konglomeranın kurucusu olan İngiliz iş insanı Richard Branson.
Tartışmalı dış uzay sınırı
New Mexico merkezli Virgin Galactic, yörünge altı uzay turizmi uçuşları yapmak adına 2004 yılında kuruldu. Şirketin şu an filosunda 3 uzay aracı var. İlk yörünge altı uzay uçuşu projesi 13 Aralık 2018’de 2 pilotla gerçekleştirildi ve 82.7 kilometre yüksekliğe ulaşıldı. NASA standartlarına göre dış uzay sınırı 50 mil yani 80.4 kilometre. Fakat Fédération aéronautique internationale (FAI/Uluslararası Havacılık Federasyonu) dış uzay sınırını 100 kilometre olarak kabul ediyor. Dolayısıyla Virgin Galactic misyonları bu kabul baz alındığı takdirde dış uzaya varamıyor.
700 kişide uzaya uçuş bileti var
2019 Şubat’ında gerçekleşen ikinci uçuşta 2 pilotun yanı sıra bir de yolcu bulunuyordu. Bu uçuşta 89.9 kilometreye erişildi. 11 Temmuz 2021’de ise kurucu Richard Branson, Virgin Galactic’in üç diğer çalışanıyla kendi aracıyla dış uzaya çıkan ilk uzay uçuşu şirketi kurucusu oldu. Virgin Galactic, 2022’nin şubat ayında uzay uçuşu biletlerini satışa çıkardığını duyurdu. Rezervasyon bedeli ise kişi başı 450 bin dolardı (13 milyon 815 bin 495 TL). Ancak bu duyurudan önce de şirketin bilet sattığı müşteriler vardı. Kasım 2021’de şirketin 700 kişiye bilet sattığı açıklanmıştı. Bu kişiler, şirket kamuoyuna bilet satışını açıklayana dek 2005’ten itibaren farklı dönemlerde kişi başı 250 bin dolar bedelle uzay uçuşu hakkını elde etmişti.
İlk ticari uçuş
Aslında 2021 Ekim’inde yapılması planlanan ama ertelenen ilk ticari uçuşu Galactic 01 projesi ise geçen yaz, 29 Haziran 2023 günü başarıyla gerçekleşti. İki pilotun dışında araçta İtalyan Hava Kuvvetleri ve İtalya Ulusal Araştırma Konseyi mensubu üç araştırmacı da yolcu olarak bulunuyordu. Yolculardan biri Gezeravcı’yla Axiom-3 misyonuna katılan Walter Villadei’ydi ve bu Villadei’nin ilk uzay uçuşu oldu.
1.5 saat sürüyor
İtalya’nın toplam 1 milyon 350 bin dolar (41 milyon 447 bin TL) ödediği yolculuk 90 dakika yani 1.5 saat sürmüş, bu sürenin ise yalnızca 4 dakikasında araçtakiler ağırlıksızlığı hissetmişti. Alper Gezeravcı’nın Axiom-3 misyonu çerçevesindeki uzay seyahati ise 435 saat 38 dakika sürmüştü. Şirketin ikinci ticari uçuşu yine 2023 yılının 10 Ağustos günü gerçekleşti. Bu yolculukta da Virgin Galactic çalışanı üç kişilik mürettebat dışında İngiliz vatandaşı eski Olimpiyat sporcusu Jon Goodwin ve biletlerini Virgin Galactic’in düzenlediği çekiliş sonucunda kazanan Antigua Barbudalı anne-kız Keisha Schahaff ve Anastatia Mayers’ti.
İlk bileti alan müşteri
8 Eylül 2023’te gerçekleşen Galactic 03 uçuşuna 2004’te şirketten ilk defa uzay uçuşu bileti satın alan ilk müşteri, ABD’li gayrimenkul yatırımcısı Ken Baxter, Güney Afrikalı girişimci Timothy Nash ve İngiliz iş adamı Adrian Reynard katıldı. Uçuşta 88.56 kilometre mesafeye ulaşıldı. Galactic 04 uçuşu ise hemen hemen bir ay sonrasında 6 Ekim’de yapıldı. Yolcular ABD’li editör Ron Rosano, İngiliz reklamcı Trevor Beattie ve Pakistanlı sanatçı Namira Salim’di. Erişilen yükseklik ise 87.4 kilometre oldu.
Son uçuşta 4 turist
87.2 kilometre irtifaya ulaşılan Galactic 05 uçuşunda kalkış tarihi 6 Kasım 2023’tü. ABD’li araştırmacılar Alan Stern ve Kellie Gerardi’nin yanı sıra 250 bin dolar ödeyip 15 yıl boyunca uzay uçuşunu bekleyen İtalyan Ketty Maisonrouge da yolcular arasındaydı. Şirket, son ticari uçuşu Galactic 06’yı ise 26 Ocak 2024’te gerçekleştirdi. 88.8 kilometre irtifaya ulaşılan uçuşta bu defa Ukrayna ve ABD vatandaşlığına sahip kimyager Lina Borozdina, ABD’li iş insanları Robie Vaughn ve Neil Kornswiet’le birlikte uzaya çıkan ikinci Avusturyalı olan girişimci Franz Haider olmak üzere 4 uzay turisti vardı.
Yedek astronottu
Atasever, Axiom-3 uzay misyonunda uzaya çıkan ilk Türk Alper Gezeravcı’nın yedek astronotuydu. Bir aksilik yaşanması durumunda Gezeravcı’nın yerine uzaya o çıkacaktı. 12 Ağustos 1992 tarihinde Ankara’da doğan Atasever, Bilkent Üniversitesi Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü’nden mezun.
University of California, Irvine’de yüksek lisansını tamamladıktan sonra ROKETSAN’da 5 yıl boyunca aviyonik sistem mühendisi olarak çalıştı. Şimdi ise Türkiye Uzay Ajansı’nın iki astronotundan biri.
‘Emekli’ edilecek
Virgin Galactic filosu, yörünge altı uzay uçuşlarında taşıyıcı ana gemi ve fırlatma platformu olarak ilk uçuşunu 2008’de yapan VMS Eve’i, roket motorlu uzay uçağı olarak ise VMS Eve tarafından ateşlenen VSS Unity’i kullanıyor. Belli bir yüksekliğe varıldığında, VSS Unity ana gemiden roket motorlarını ateşleyerek ayrılıyor. Virgin Galactic’in yeni jenerasyon Delta sınıfı araçlara yönelme stratejisi doğrultusunda şirketin tüm uzay uçuşlarında kullanılan Unity sınıfı iki uzay uçağının 2024 sonrası filodan çıkarılması bekleniyor.
Maliyeti hala net değil
Türkiye de Axiom Space şirketi de Alper Gezeravcı’nın bulunduğu Axiom-3 misyonunun maliyetini açıklamış değil. Ancak 8 Nisan 2022’de gerçekleşen Axiom-1 ekibinin Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) 15 gün kaldığı seyahat kişi başı 55 milyon dolara mal olmuştu. Axiom Space Başkanı Matt Ondler de 13 Aralık 2023 tarihindeki basın toplantısında Axiom-3’ün 1.’den daha ucuza gerçekleşmediğini söylemişti. Axiom-3’ün maliyetlerinin şeffaf olmaması kamuoyunda hala tartışmalara yol açıyor.
İsveç’te özel sektör desteği
Fakat İsveç Ulusal Uzay Ajansı Başkanı Anna Rathsman, uzay yolculuğunun İsveç’e faturası hakkında konuşan bir yetkili. Devlet radyosu Sveriges Radio’ya 10 Şubat günü konuk olan Rathsman, Axiom-3 mürettebatında bulunan İsveçli astronot Marcus Wandt’ın seyahatinin ülkeye 400-450 milyon İsveç kronuna (38 milyon 382 bin dolar/1 milyar 178 milyon TL-43 milyon 151 bin dolar/1 milyar 324 milyon TL) mal olduğunu belirtti. Rathsman devlet kaynaklarıyla beraber bu girişimin özel sektörce de desteklendiğinin altını çizdi. Gezeravcı ve Wandt’la birlikte yolculuk yapan bir diğer isim ise İtalyan astronot Walter Villadei’ydi…
İtalya da mali yükü tartışıyor
Villadei’nin uzay seyahatinin ülke bütçesine yükü İtalya’da da çok tartışılan konulardan biri. Savunma Bakanlığı arşivlerinde yayımlanan bir belgeye göre ülke, 2023’ün ocak ve mart ayları arası Axiom Space’e uzay görevi için 28 milyon 972 bin euro (958 milyon 117 bin TL) ödemek zorundaydı. Bu seyahatin İtalya’ya toplam maliyetini ise La Repubblica gazetesinden Elena Dusi açığa çıkardı: İtalyan Hava Kuvvetleri Silahlanma ve Uçuşa Elverişlilik Müdürlüğü (ARMAEREO), misyon için şirkete 2023’te ödenen tutar da dahil toplam 34.5 milyon euro (1 milyar 140 milyon TL) ödeyecek. İsveç ve İtalya’nın maliyetlerinin birbirinden farklı olması dikkat çekiyor.
