Türkiye’de internet “özgür değil” olarak tanımlanıyor. Freedom House’un internet özgürlüğünü değerlendirdiği 2023 raporunda, Türkiye 100 puan üzerinden 30 alarak bu kategoriye girdi. İnternet özgürlüğünün ülkede son 10 yılda istikrarlı bir şekilde gerilediğini vurgulayan rapor Türkiye’yle ilgili bu kararı verirken, geçen günlerde de BTK (Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu) 16 VPN uygulamasının kapatılması kararını aldı.
Üstelik, getirilen bu yasağın arkasında herhangi bir mahkeme kararı da bulunmuyor. VPN’leri yani sanal özel ağları BTK’nın sitelere erişim yasağını delmek için kullanılan yöntemler olarak tanısak da, aslında VPN’in amacı kurumların güvenli bir iletişim yürütmesi. Yani kurumlar kendi ofisleri, çalıştıkları özel kurumlar ve uzaktan çalışan elemanları için verilerin şifrelendiği bu ağı kullanıyorlar. Böylelikle uzaktan çalışan biri kurumdaymış gibi hem ofisin tüm sunucularına erişebiliyor, hem de sistemin hacklenme tehdidi olmadan güvende çalışabiliyor.
Yasaklı VPN uygulamaları
Proton VPN, Surfshark VPN, Super VPN, VPN Unlimited, IPVanish VPN, VPN365, CyberGhost VPN, HideMe VPN, PureVPN, ZenVPN, Psiphon, TunnelBear VPN, Snap VPN, Hotspot Shield, Secure VPN ve SurfEasy VPN
Bu sebeple de, VPN bankacılık ve finans sektörlerinde, noterlerde sıkça kullanılıyor. Öte yandan, VPN’ler kullanıcının çevrimiçi hareketlerini başka ülkedeki bilgisayarlara yönlendirip, Türkiye’de erişim engeli olan sitelere girmeyi de mümkün kılan yazılımlar. Tam da bu amaçla, Türkiye’de en fazla VPN kullanımı şubat ayında görüldü. Öyle ki, Freedom House Türkiye’de 8 Şubat 2023 günü Twitter’ın bloklanmasıyla VPN talebinde ulusal ortalamaya göre yüzde 491'lik bir artış kaydetti. BTK’nın son kararıyla VPN uygulamalarının yasaklanmasında ise 2 tartışma konusu çıktı. Biri mahkeme kararı olmadan uygulanan bu yasağın hukuki dayanağı, diğeri de yasakların VPN kullanılan kurumsal alanlarda teknik olarak nasıl bir etkisi olacağı yönündeydi.
BTK’ya karar yetkisi verildi
İnternete getirilen bu engellerin hukuki açıdan ilk olarak 2007’de önünün açıldığını söyleyen Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sınar, “Kısaca internet kanunu dediğimiz, 5651 sayılı kanun 2007 yılında yürürlüğe girdi. Bu kanunun 9. maddesi “erişimin engellenmesi” tedbirini getiriyor. Yani, erişim engeli kararını sulh ceza hakimi verse de istisnai olarak belirli özel koşullarda BTK’ya bu kararı alabilme yetkisini veriyor. Dolayısıyla bir yargı kararı olmadan, BTK pek çok web sitesini 2007’den sonra, özellikle 2009-2010 sonrası kapatmaya başladı. 2012’de ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nden (AİHM) gelen uyarıya rağmen kendimizi düzeltmek yerine daha da geriye gittik” şeklinde konuştu.
AİHM’e göre ifade özgürlüğü ihlali
2012’den sonra gelişen süreci Sınar şu şekilde anlatıyor: 2012’de bu kanunla ilgili AİHM, erişimin engellenmesi noktasında BTK’ya bu kadar geniş bir yetki verilmesinin ifade özgürlüğü ihlali olduğunu hükmetti. Ardından bizim yapmamız gereken BTK’nın yetkisini daraltmakken, tam tersi 2014 yılında kanun değişikliği yapılarak BTK’nın yetkisi iyice genişletildi. Artık istisnai durumları geçtik, BTK’ya çok daha kolay tedbire başvurabilme hakkı tanındı.
Gerekçeler somut olarak ispatlanamıyor
Sınar’a BTK’nın herhangi bir gerekçe sunma zorunluluğu olup olmadığını sorduğumuzda ise “Hayır yok. BTK’ya karşı kararın iptali için idari mahkemeye başvurduğumuzda, BTK’nın çok yetersiz bir savunma gerekçesiyle karşılaşıyoruz. Örneğin bu VPN’lerle yasadışı sitelere, terör ve bahis sitelerine erişim yapılıyordu, bunu engelledik denebiliyor. Pek çok gerekçe bulunabilir. Fakat asıl önemli olan, AİHM’in belirlediği “meşru bir amaca yönelecek, kanun olarak düzenlenmiş olacak, demokratik toplum düzeni açısından gerekli olacak” aşamalarından geçmesi. Biz sonuncuda takılı kalıyoruz. VPN kullanarak hangi terör eylemi gerçekleştirilmiş, hangi uyuşturucu ticareti yapılmış somut örneklerle ispatlanamıyor. Mantığa uymuyor” yanıtını aldık.
Haber sitesinde karar hiç değilse mantığa uyuyor
Sınar haber sitelerinin engellenmesini ise kararlar tartışmaya açık olsa da en azından mantıken, yasal olarak geçerliliği olduğunu ekliyor: Verilen kararlar tabii ki tartışılır. Fakat en azından somut olarak bir kanuna dayandırılıyor. Örneğin, bir haber sitesi terör örgütünün propagandasını yapma sebebiyle kapatılmak istendiğinde, sulh ceza hakimi terörle mücadele kanunun 7.maddesi kapsamında erişim engeli verebilir. Böyle bir durumda karar en azından mantığa uygun oluyor.
BTK teknolojiyi yenemez
VPN yasakları ne derece uygulanabilir diye sorduğumuzda da Sınar “VPN yasaklamak beyhude bir çaba. BTK internetin önüne geçemez. VPN ile başka bir ülkeden bağlanmışsınız gibi gösterip Türkiye’de yasaklı olan tüm sitelere girebiliyorsunuz. Yeri geldi bu şekilde YouTube, yeri geldi Twitter’a girildi. Şimdi, 16 VPN adresi engellendi bu demektir ki, yarın yeni 16 VPN ya da TOR yazılımı geliştirilebilir demek. İnternet hep bir adım önde gider. Teknolojiyi yenemedikleri için aslında yasak koymanın da bir anlamı olmuyor” diye konuştu.
Üretim ve ticaret engellenecek
Yasakların teknik boyutunu ise Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tuna Tuğcu, “Öncelikle bu seçilen 16 VPN’in diğerlerinden teknolojik olarak hiçbir farkı yok. En çok kullanılan, trafiği en yoğun VPN’ler seçiliyor. Listedeki bu 16 uygulamadan birini kullanan firmalar, ortakları ve tedarikçiler ciddi sıkıntı yaşayacaklar. Örneğin, büyük bir üretici kendi tedarikçilerine VPN üzerinden erişim sağlıyorsa, üretim ve ticaret engellenmiş olacak. Dolayısıyla bu kurumların acilen mevcut VPN anlaşmalarını feshetmeleri, yeni bir altyapıyı hem kendilerine hem de tedarikçilerine kurmaları ve tüm personeli eğitmeleri gerekiyor. Bu da tabii ki üretimin aksamasına ve ciddi bir masrafa sebep olur” şeklinde açıkladı.
Bankalar etkilenmez
Tuğcu’ya VPN’in en çok kullanıldığı alanlardan bankacılık, finans sektörleri ve noterleri yasakların nasıl etkileyeceğini sorduğumuzda ise “Bunlar o listenin içindeki VPN’lerden hizmet almıyorlar. Çünkü, bu kurumların genel merkez ve şubeleri zaten IT departmanları tarafından kurulan özel VPN'lerle birbirlerine bağlı durumda. Ayrıca, BTK bu kararı alırken VPN nereler hizmet veriyor, ucu nereye dokunuyor diye araştırma da yapıyor” yanıtını aldık.
