Birçok devlet ve özel şirket Ay'ın yüzeyine araç göndermek için yarışıyor. İnişi başarmak ise başka bir hikaye. Bilimsel araştırma ve derin uzay keşifleri için artan hırsların etkisiyle dünya çapında Ay yüzeyine yönelik planlanan görevlerde de bir artış yaşanıyor. Birçoğunun hedefi, bilim insanlarının ilk kez 2008 ve 2009'da su buzunun ipuçlarını tespit ettiği Ay'ın güney kutbu.
"Kilit önem taşıyor"
ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi'ne (NASA) göre su, gelecekteki bir Ay üssü için kritik bir kaynak: İçmek ve soğutma ekipmanları için, hatta güneş sisteminde daha uzak yerlere yapılacak görevlere güç sağlamak için roket yakıtı yapımında kullanılabilir. Doğal Ay kaynaklarından yararlanmak, gelecekteki uzay gemilerinin Dünya'dan yakıt taşımak zorunda kalmayacağı anlamına gelebilir. Florida Teknoloji Enstitüsü'nde gezegen bilimleri profesörü olan Csaba Palotai, "Su, Ay'da yaşamanın pek çok yönü için kilit önem taşıyor. Tahminlerimiz çok fazla olduğu yönünde. Bu yüzden tam olarak ne kadar olduğunu tespit etmek için bu görevlere odaklanıyoruz" dedi.
Kim hak iddia edecek?
Ay'ın güney kutbunda su bulunması, bu tür kaynakların nasıl talep edilebileceği konusunda da endişelere yol açıyor. NASA Yöneticisi Bill Nelson kısa bir süre önce yaptığı açıklamada Çin'in güney kutbuna ekip indirip oradaki su kaynakları üzerinde hak iddia etmesini istemediğini söyledi. Çin de daha önce uzay araştırmalarının tüm ülkeler için kalkınmayı teşvik etmesi ve tüm insanlığa fayda sağlaması gerektiği açıklamasını yapmıştı.
Araştırmacılar Ay'ın hem güneşli hem de gölgede kalan yüzeyleri dahil olmak üzere diğer kısımlarında da su bulunduğunu doğruladı. İnsanlar Ay'a ilk kez 1966 yılında Sovyetler Birliği'nin Luna-9 aracının inişiyle başarılı bir şekilde donanım indirdi. Üç yıl sonra ABD'li astronotlar Ay'da yürüdü. Ulusal ve özel sektör çabaları, gelişen teknolojiyle birlikte, şimdi deneyler ve keşifler yapmak üzere Ay'a daha fazla keşif aracı ve astronot göndermeyi hedefliyor. Ay'ın güney kutbunun gölgeli yüzeyi oraya iniş yapmanın zorluklarını arttırıyor.
Rusya'nın hedefi tutmadı
Rusya, Ay'ın güney kutbuna bir araç indiren ilk ülke olmayı hedefliyordu. Ancak Pazar günü Rus uzay ajansı yetkilileri Luna-25 aracının Ay'a çarptığını açıkladı. Hindistan'ın uzay ajansı olarak adlandırılan Hindistan Uzay Araştırma Örgütü'nün çarşamba günü Chandrayaan-3 misyonunun bir parçası olarak güney kutup bölgesinde bir yere bir araç indirmeye çalışması bekleniyor. Ajans orada Pragyan adlı bir keşif aracını kullanmayı ve deneyler yapmayı planlıyor.
NASA özel şirketlerle çalışıyor
ABD'nin Ay'ın bu bölgesine iniş araçları yerleştirmek için kendi planları var. Bu planları bir kısmı da şirketlerin geliştirdiği ve fırlattığı iniş araçlarında ajansın cihazlarını taşımak için kiraladığı özel şirketleri aracılığıyla yapılacak. Bu şirketlerden biri olan Houston merkezli Intuitive Machines geçen hafta, SpaceX'in Nova-C iniş aracını Ay'a doğru bir uçuşa çıkaracağı 15 Kasım'dan itibaren görev için altı günlük bir süre ayırdığını açıkladı. Araç NASA ve ticari amaçlı çeşitli yükler taşıyacak. Intuitive'in CEO'su Steve Altemus, şirketin başarısız iniş denemelerinden ders çıkarmak için çalıştığını söyledi.
NASA'nın iniş programında da yer alan Pittsburgh merkezli bir uzay şirketi olan Astrobotic Technology, önümüzdeki yıl Ay'ın su kaynaklarını ölçmek amacıyla güney kutbuna bir gezici araç göndermeyi planlıyor. Astrobotic'in Peregrine iniş aracı bu yılın sonuna doğru Ay'a fırlatılacak ancak bu aracın amacı güney kutbuna inmek değil.
Rus uzay ajansı Roscosmos, pazar günkü arızanın Luna-25'in iniş öncesi yörüngesine oturtulamamasının ardından meydana geldiğini açıkladı. Rus devlet haber ajansı TASS'ın haberine göre Roscosmos'un en üst düzey yöneticisi Yury Borisov, araçtaki iticilerin manevra sırasında çok uzun süre ateşlendiğini ve bunun da kazaya yol açtığını söyledi. Tokyo merkezli ispace Nisan ayında Ay'ın kuzey yarımküresinde bulunan Atlas Krateri'ne inmeyi hedefleyen bir iniş aracını indiren ilk özel şirket olmayı denedi. Ancak iniş aracının irtifa ölçümünde bir sorunla karşılaştığını ve sonunda yakıtının bittiğini belirten ispace, iniş aracının daha sonra yüzeye çarptığını düşünüyor.
"Bu son derece zorlu bir görev"
Ay'a iniş kolay değil çünkü Ay'ın ince atmosferi, paraşütlerin Dünya'ya dönen uzay araçlarını yavaşlattığı gibi alçalan bir aracı yavaşlatacak kadar hava tutmaz. Bunun yerine, Ay'a iniş görevi, Ay'ın yerçekimi tarafından çekilirken aracın çok hızlı alçalmasını engelleyen motorları kullanarak bir uzay aracını saatte binlerce kilometreden tamamen durana kadar yavaşlatır. Palotai, bu inişi ve gerekli yörünge ayarlamalarını kontrol etmek için gereken yakıtın sınırlı olduğunu söyledi. Astrobotic'te başkan yardımcısı olan Dan Hendrickson, "Yerçekiminin altıda biri ile dikkatlice yumuşak bir iniş yapabilecek bir itiş sistemi inşa etmeniz gerekiyor. Bu son derece zorlu bir görev" diye konuştu.
Japonya ve Rusya, yakın zamanda Ay'a iniş yapmakta zorlanan tek ülkeler değil. 2019'da İsrail'in özel olarak finanse edilen ilk Ay görevi, Beresheet uzay aracının inişini yavaşlatmayı imkansız kılan sorunların ardından Ay'a çarpmasıyla başarısızlıkla sonuçlandı. Aynı yılın ilerleyen günlerinde, Hindistan'ın Chandrayaan-2 görevinden bir keşif aracı da frenleme iticilerindeki bir sorunun ardından Ay yüzeyine çarptı.
NASA'nın ana rakibi Çin
Çin son on yılda Ay'a üç mürettebatsız görevi başarıyla indirdi. En son olarak Çin Ulusal Uzay İdaresi'nin Chang'e 5 adlı aracı 2020 sonunda Ay yüzeyine iniş yaptı. Bu araç numuneleri topladıktan sonra bunları yüzeyden havalanan yörüngedeki bir geri dönüş aracına bağlanarak Dünya'ya geri dönen bir araca yerleştirdi. Çin, Ay'ın güney kutbu da dahil olmak üzere Ay'a başka görevler de planlıyor ve NASA yetkilileri ülkenin büyüyen uzay programını NASA'nın ana rakibi olarak tanımladı.
NASA ayrıca çok yıllı keşif programı Artemis'in bir parçası olarak astronotların Ay'ın güney kutbu yakınlarına iniş yapmasını planlıyor. Ajans geçen yıl Artemis III görevi için bölgeye yakın 13 potansiyel iniş alanı belirlediğini açıklamıştı. Ay'ın bu kısmı, Apollo görevlerinin gerçekleştiği güneşli tarafa göre daha karanlık ve soğuk olduğundan inişler daha zor oluyor. Ay'ın güney kutbunda güneş, iniş yapmaya çalışırken yüzey özelliklerini ayırt etmeyi zorlaştırabilecek gölgeler oluşturuyor. Şu anda 2025'in sonları için belirlenen Artemis III görevi, astronotların SpaceX tarafından tasarlanan bir iniş aracını kullanarak iniş yapmasını sağlayacak.
