Dr. Hyman: Kronik hastalıklar, kalp, şeker, hipertansiyon, bunlar iltihaplı hastalıklardır. Fazla kilolu olmak da aslında iltihaplı bir hastalıktır. Bazen fazla kilolu olmanıza bile gerek yok. Zayıf görünebilirsiniz ancak vücut kütleniz kas değil çoğunlukla yağsa, sağlıksızsınız demektir. Bu da Covid riskinizi artırır. Oysa kilo, beslenme, metabolik sağlık, tüm bunlar, üzerinde kontrol sahibi olduğunuz, değiştirilebilir faktörlerdir. Yani, Covid kapmayacağınızı veya hasta olmayacağınızı umarak oturup öylece beklemek zorunda değilsiniz. Elimizde Covid’i tedavi eden bir ilaç yok
Dr. Boham: O halde yapmamız gereken şey çok açık; vücudumuzda aktif gözetim yapabilen, virüsleri bulup yok edebilen ama bunu yaparken ‘sitokin fırtınası’ dediğimiz aşırı tepkiye neden olmayacak bir bağışıklık sistemi inşa etmek. Daha fazla sitokin üretimine neden olan NLRP3 inflamazomu örneğin… Sitokin fırtınası Covid ölümlerinin baş nedeni… Dr. Hyman: NLRP3, bağışıklık sisteminin iltihaplanmasına neden olan haberciler, öyle değil mi? Dr. Boham: Evet. Bazı insanlarda kontrolden çıkıyorlar. Soru, hangi insanlarda kontrolden çıkıyorlar? Dr. Hyman: Zaten iltihaplı bir hastalığı olanlarda… Dr. Boham: Çok doğru. İltihaplanma, obezite, diyabet ve kardiyovasküler hastalıkla yukarı regüle ediliyor. (Yukarı regüle etme bir tıp deyimi -up regulation- hedef hücrelerdeki reseptör sayısının artışı anlamına geliyor.) Bu nedenle, eğer insanlar altta yatan iltihabı zaten yukarı regüle ederlerse ve sonra bu enfeksiyon onun üstüne gelirse, sonu ölümle bitebiliyor. Dr. Hyman: Kesinlikle. Geçen hafta Tufts’tan meslektaşım Dr. Dariush Mozaffarian ile konuşuyorduk, genel bağışıklık işlevini iyileştirmeye yardımcı olan, aslında Covid’e karşı da çeşitli yollardan etkili olabilecek temel besinleri belirlediklerini anlattı. Siz virüs için ‘konakçı’sınız, ev sahibi sizsiniz. Evinizi işgalci virüse kapatabilirsiniz. Bir şekilde içeri girerse, vücudunuzun onunla daha etkili şekilde savaşacak şekilde düzenleyebilirsiniz. Böylece hastaneye yatmaz ya da ölmezsiniz. Dr. Boham: Doğru. Besinler konusu çok ilginç. Örneğin çinko, bağışıklık sisteminin işleyişi için çok kritik elementlerden biri. Hem doğuştan gelen hem de sonradan edinilen (adaptif) bağışıklık sistemi için hayati önemde. (Çinko vücudun üretemediği ve depolayamadığı bir element, hücre üretiminde de kullanılıyor. Genellikle C vitamini ya da diğer minarallerle kompleks mineral olarak sunuluyor.) Bakın, Covid 19 hastaları arasında bir araştırma yaptılar. Hastanede iki gruba iki farklı ilaç kokteyli verdiler. Gruplardan birine fazladan çinko eklediler. Fazladan çinko alan grubun hastanede kalış süresi daha kısa oldu. Dr. Hyman: Dozu da sadece birkaç kuruş ama kimsenin umurunda değil. Bu inanılmaz. Dr. Boham: Çinko almak zor da değil. Pek çok besin kaynağımızda, hem hayvansal gıdalarda hem de kabuklu yemişler ve tohumların birçoğunda bol bol var. Dr. Hyman: Kabak çekirdeği, istiridye…
Dr. Boham: Evet. Ancak insanlar iyi beslenmediklerinde, sindirim sistemlerinde çinkonun emilimini engelleyen bir iltihaplanma varsa veya yaşları ileri ise sorun yaşayabiliyorlar. Yaşlandıkça çok daha fazla çinko eksikliği görüyoruz çünkü yaşlı insanlar daha az kalori tüketiyorlar. Belki kahvaltıda sadece çay ve tost yiyorlar ya da öğün atlıyorlar. Ben her zaman hastalarımın, ama özellikle yaşlı hastalarımın, bağışıklık sistemleri için fazladan çinko almalarını sağlarım. Dr. Hyman: Bence de çinko temel besin maddelerinden biri. Covid’in hücreye girmek için kullandığı bazı mekanik yolları kesintiye uğratıyor. İnsanların çoğunda D vitamini eksik
Dr. Hyman: Sonra D vitamini geliyor. Düşük D vitamini seviyelerine sahip insanlarda ciddi komplikasyon ve ölüm riski görülüyor. Dr. Boham: Kesinlikle. Testler yapıyoruz, çoğu insanda D vitamini düşük çıkıyor. Dr. Hyman: Hastalarımızın en az yüzde 80’inde D vitamini eksikliği var. Kalan yüzde 20 de zaten D vitamini takviyesi alanlar. Dr. Boham: Doğru. Dr. Hyman: Düşük diyoruz da düşük ne? Laboratuvar referans değerine bakarsanız, 20 veya 30’dan az ise düşük. Peki bağışıklık sisteminizi optimize etmek için ihtiyacınız olan seviye ne? Covid için muhtemelen 50 veya üstü olmalı.Kuersetin Covid’e karşı çok etkili
Dr. Boham: Her fırsatta açık havaya çıkmalıyız. Bahar geldi, açık havada, kısa kollu tişörtlerle güneşe çıkmak, Covid döneminde önemli. Doğada yürüyüş, arkadaşlarla piknik, fırsat yaratmalı. Dr. Hyman: Sosyal mesafe ne olacak? Dr. Boham: Sosyal mesafe terimi bence yanlış. Doğrusu fiziksel mesafe olmalı. Dr. Hyman: Kendinizi sosyal olarak uzaklaştırmanız gerekmiyor, fiziksel olarak uzaklaştırmalısınız. Öyle değil mi? Dr. Hyman: Riski düşük faydası büyük olan, alınması da kolay bir başka şey de kuersetin. Bize biraz kuersetini anlatabilir misiniz? Özellikle Covid’e karşı etkisi hakkında ilginç veriler var. Dr. Boham: Kuersetin bir polifenoldür (Bitkilerdeki doğal kimyasallar). Bunlar bitkisel besinlerimizdeki besleyicilerdir. Polifenoller aslında bitkilerin doğada hayatta kalmasını sağlarlar. Bitkisel gıdalar, sağlık açısından bize çok faydalı doğal kimyasallarla dolu. Antiinflamatuar’lar (iltihabi reaksiyonu önleyici) ve yüksek antioksidan kapasiteleri var. Kanser ve kalp hastalıklarının önlenmesi açısından farklı bitkisel besinler hakkında çok sayıda araştırma yürütülüyor.
Kuersetini alerjisi, astımı olan hastalarımız için her zaman bir bitkisel besin maddesi olarak kullanıyoruz. Şimdi Covid’e karşı etkisini de görüyoruz. Takviye olarak günde birkaç kez 500 miligram veya daha fazla alınabilir. Ya da bol sebze yersiniz. Dereotu ve brokolide bolca var. Dr. Hyman: Soğan, kapari… Dr. Boham: Elma ve ‘berry’lerde de var. Yiyeceklerimizin çoğunda, sebzelerde, meyvelerde, baharatlarda, bitkisel çaylarda var. Bu bitkisel besleyicilerin çoğu genel sağlığınız için olağanüstü. Aşırı sitokin salınımını ve bir enfeksiyondan gelebilecek iltihabı azaltır. Dr. Hyman: Kuersetin, virüsün hücreye girmek için kullandığı başak proteinine bağlanır. Bahsettiğiniz gibi her türlü iltihaplanma yolunu kapatır. Aslında doğrudan bir antiviraldir. Dr. Boham: Evet, güçlü bir antiviral kapasitesi olduğunu söyleyebiliriz. Dr. Hyman: Antiviral kapasitesi var ve enfekte olmuş hücrelerin çoğalmasını engelliyor. Üstelik tamamen güvenli. Gıdalarla, ama takviye olarak da alabilirsiniz. Dr. Boham: Evet, kesinlikle. Günde 4 fincan yeşil çay için
Dr. Hyman: Liz, yeşil çaydaki EGCG için ne dersin? Dr. Boham: EGCG, yani ‘Epigallocatechin gallate’, yeşil çayın bir bileşeni. Ve özellikle kanser önleme dünyasında, üzerinde çalıştığımız bir şey EGCG. Pek çok antioksidan, anti-anjiyojenik (tümör büyümesini yavaşlatan, hatta tümörü küçülten tedavi-ilaçlar…) özelliği var. Ama aynı zamanda glutatyon (doğal ve güçlü bir antioksidan) üretimine de yardımcı oluyor. Bu nedenle günde 4 fincan yeşil çayı tavsiye ediyorum. Ya da bir takviyeden alıyorsanız günde 225 miligram öneriyoruz. Dr. Hyman: Öyleyse bakalım, çinko için kırmızı et, kümes hayvanları, yengeç ıstakoz gibi deniz mahsulleri, istiridye, kabak çekirdeği, kuersetin için soğan ve dereotu ve biraz da yeşil çay içmelisiniz. Dr. Boham: Mantarları da unutmayın. Ve biraz da brokoli, çünkü brokolide de var… Brokoli aynı zamanda sülforafan kaynağı. Sülforafan ‘glutatyon’ üretimi için gerçekten önemli.Glutatyon neden bu kadar önemli?
Dr. Hyman: Bize biraz glutatyonu anlatabilir misin Liz? Dr. Boham: Vücuttaki ana antioksidan ve detokslayıcıdır. Ayrıca bağışıklık sistemi üzerinde muazzam bir etkisi var, doğal öldürücü hücreleri artırır. Dr. Hyman: Bir anti-enflamatuar yani… Dr. Boham: Doğuştan gelen bağışıklık sisteminizdeki doğal öldürücü hücreler, damarlarımızda dolaşır, virüsler gibi vücutta olmaması gereken şeyleri bulup yok ederler. Glutatyon işte bu doğal öldürücü hücre aktivitesini artıran şeydir. Bağışıklık sisteminin işlevini güçlendirdiği gibi, aşırı tepki vermesini (sitokin fırtınası) de önler.Kronik yorgunluk, nefes darlığı kalıcı olabilir
Dr. Hyman: Bağışıklık sistemindeki bir tür fren gibi diyebilir miyiz?Dr. Boham: Evet. Bağışıklık sisteminin görevi enfeksiyonu bulmak ve ortadan kaldırmaktır. Ama enfeksiyona aşırı tepki vermesini de istemeyiz. İşte glutatyon aslında bunu yapıyor. İnsanlar glutatyon tüketen toksisiteye sahip olduğunda, enfeksiyon kapma riski yükseliyor. Bu yüzden gerçekten glutatyonu tükenmiş olanlar Covid’in zararlı etkilerine daha açık hale geliyor. O zaman soru, glutatyonumu nasıl artırabilirim? Sebzelerimizin çoğunda doğal olarak glutatyon var. Turpgillerden sebzeler, brokoli, karnabahar, lahana, glutatyon üretiminde vücuda yardımcı oluyor. Ve yeşil çay, sarımsak, soğan glutatyon üretimini artırıyor. Bu yüzden diyetimizin glutatyon durumumuzla doğrudan ilişkisi var. Glutatyon açısından biraz daha fazlasına ihtiyacı olanlara ise NAC (N-Asetil Sistein) gibi ekstra şeyler öneriyoruz. 
