Silah ve diğer malzemeleri taşıdığı için ABD tarafından yaptırım uygulanan Rus kargo gemileri, Ukrayna'nın işgali başladığından beri düzenli olarak Türk limanlarına uğruyor ve NATO üyesini Moskova'nın savaş çalışmalarında önemli bir destek haline getiriyor. Liman ziyaretleri, Kremlin'e yaptırım uygulamayan tek Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü üyesi olan ve bunun yerine Rusya için kritik bir ekonomik kanal haline gelen Türkiye ile ABD arasındaki ilişkileri de geriyor.
"Rusya her türlü girişimde bulunuyor"
The Wall Street Journal tarafından görülen kayıtlara göre yaptırım uygulanan Rus gemileri Mayıs 2022'den bu yana Türkiye kıyılarındaki limanlarda 100'den fazla kez durdu. Bu uğramalar son haftalarda da devam etti. Bazı gemilerin onarımdan geçmesi ya da ABD tedbirleri kapsamında yasaklanan diğer hizmetleri alması, Türk şirketlerine yaptırım uygulama riskini artırıyor. Üst düzey bir ABD Hazine Bakanlığı yetkilisi "Rusya savaş çabalarını desteklemek için gizlice malzeme elde etmek için her türlü girişimde bulunuyor" dedi.
ABD, Devlet Başkanı Vladimir Putin'i Ukrayna'daki savaş için yeni silah ve mühimmattan mahrum bırakmak amacıyla Türkiye gibi ülkelere Rusya'nın askeri tedarik zincirini kesmeleri için baskı yapıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Türkiye'nin Karadeniz bölgesindeki nüfuzunu genişletmek için bunu bir araç olarak kullandı. Rusya ile ticareti genişletirken Ukrayna tahılının Karadeniz üzerinden sevkiyatı için bir anlaşmaya aracılık etti ve Ukrayna ile Rusya arasındaki barış görüşmelerini kolaylaştırmaya yardımcı olmayı teklif etti.
"Yaptırımlar konusunda sert görünmek istemiyor"
Rus gemilerinin ziyaretleri, iki NATO müttefiki arasındaki ilişkilerde kritik bir dönemde Ankara ve Washington arasındaki gerilimi arttırabilir. ABD şu anda Türkiye'yi, 20 milyar dolarlık yeni F-16 savaş uçağı satışı karşılığında İsveç'in ittifaka katılmasına izin vermesi için ikna etmeye çalışıyor. Türk Dışişleri Bakanlığı'nda uluslararası güvenlik işlerinden sorumlu eski bir direktör olan Alper Coşkun, "Erdoğan ve Putin arasındaki yakınlık ve Türkiye'nin Rusya'ya karşı takındığı tavır nedeniyle, Türkiye Rusya'ya karşı bu yaptırımlar konusunda çok sert görünmek istemiyor" dedi.
Rusya'daki son silahlı ayaklanma Ankara'nın Moskova karşısındaki konumunu güçlendirebilir ancak Erdoğan ve Putin'in ekonomik ve güvenlik ortaklığını önemli ölçüde değiştirmesi beklenmiyor. Yaptırım uygulanan gemiler Türkiye'nin Karadeniz, Akdeniz ve Marmara Denizi kıyı şeridindeki yaklaşık iki düzine liman tesisinde mola verdi. Bazı durumlarda, gemiler Mısır, Suriye ve İran gibi diğer varış noktalarına doğru yolculuk yaptı. Diğer gemiler ise Türkiye ve Rusya arasında sık sık seferler düzenleyerek sürekli bir mal ticaretine işaret ediyor. Journal'ın daha önce bildirdiğine göre Rusya, savaşın başından bu yana Türkiye'den çelik, araç parçaları ve elektronik gibi ordusu için ihtiyaç duyduğu ürünleri satın alarak Washington'daki endişeleri daha da arttırdı.
Moskova savaş sırasında askeri malzeme taşımak için sivil kargo gemilerine yöneldi; bunun nedeni kısmen Türkiye'nin boğazlarına ilişkin uluslararası bir anlaşma uyarınca Rus ve Ukrayna savaş gemilerinin Karadeniz'e girişine getirdiği yasağı delmekti. Türkiye, Irak ve Ürdün de Rus askeri uçuşlarına erişimi kısıtlayarak Moskova'nın Suriye'deki üslerine teçhizat ve asker sokup çıkarma kabiliyetini sınırladı. Geçen yıl Ukrayna Rusya'yı Suriye'den bir hava savunma sistemi taşımak için sivil bir kargo gemisi kullanmakla suçladı. Ukrayna hükümeti ayrıca Türkiye'nin kontrolündeki Boğaz'dan silah geçiren Rus gemilerini protesto etmek için Kiev'deki Türk büyükelçisini çağırdı. Türk yetkililer sivil gemilerin Karadeniz'e girişini engelleyemeyeceklerini çünkü uluslararası hukukun seyrüsefer özgürlüğünü garanti altına aldığını söyledi.
Şirketlerin kendi açıklamalarına ve ABD Dışişleri ve Hazine bakanlıklarına göre gemilerin çoğu özel şirketlere ait ve bazıları Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalamış durumda. Rusya Başbakan Yardımcısı Yuri Borisov geçen yıl ülkenin yeni deniz doktrininin sivil gemilerin ve mürettebatın donanmaya katılmasını sağlayacağını duyurdu. Gemi takip verilerine göre, geçen yıl Türk limanlarına uğrayan ve yaptırım uygulanan gemilerden en az ikisi, ABD'ye göre İran'ın geçmişte Hazar Denizi üzerinden Rusya'ya silahlı insansız hava araçları sevk etmek için kullandığı bir rotada seyretti. İran'a ait insansız hava araçları Ukrayna'da birçok saldırı dalgasında kullanıldı.
Lloyd's List Intelligence'ın nakliye verilerine göre Port Olya-1 adlı bir gemi Mayıs 2022'de İran'ın Hazar Denizi'ndeki Amirabad limanında en az bir kez durduktan sonra Rusya'ya geri döndü. Gemi daha sonra geçen yıl Eylül ayında Türkiye'de iki limana uğradı. Bu ay Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü John Kirby, Amirabad'ı insansız hava araçlarının Rusya'ya giden gemilerle İran'dan ayrıldığı yer olarak tanımladı. Hazar'da seyreden gemiler Don ve Volga nehirleri de dahil olmak üzere Rusya'nın güneyindeki bir dizi su yolu üzerinden Karadeniz'e de girebiliyor. Lloyd's List Intelligence'ın verilerine göre Port Olya-2 adlı bir başka gemi de geçen yıl Amirabad'ı ziyaret etti. Rus yetkililer, Mayıs ayı sonlarında geminin Amirabad'ı varış noktası olarak gösterirken Rusya'da karaya oturduğunu söyledi. Gemi geçen yıl Türkiye'de biri Haziran ayında, ikisi Ekim ayında olmak üzere en az üç liman ziyareti gerçekleştirdi.
Rus şirket kayıtlarına göre her iki gemi de aynı Rus şirketine, ABD tarafından yaptırım uygulanmasının ardından geçen yıl adını değiştiren MG-Flot LLC'ye ait. Dışişleri Bakanlığı geçen yıl, Rusya'nın Dağıstan Cumhuriyeti'nde bir adresi bulunan ve orijinal adı TransmorFlot LLC olan şirketin sahip olduğu ve yönettiği gemilerin Rus hükümeti için silah taşıdığını söyledi.
Nakliye kayıtlarına göre, bir başka Northern Shipping gemisi olan Mikhail Lomonosov, geçtiğimiz yıl Karadeniz'deki Türk limanı Samsun'a 14 ayrı ziyaret gerçekleştirdi. Şirket ve liman yorum talebine yanıt vermedi. Türk şirketleri ve kurumları, Rusya'nın yaptırımlardan kaçınmasını önlemek için baskılara da uyuyor. Bankalar, geçen yıl Amerikan yaptırımlarına maruz kalmasının ardından bir Rus ödeme sistemini kullanmayı bıraktı.
