Geçen hafta yaklaşık 12 saat boyunca Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in işi bitmiş gibi görünüyordu. Ülke liderinin iktidarı ne barışçıl demokrasi yanlısı protestocular ne de bir seçim tarafından değil, diktatörlüğünün bir aracı olarak kurduğu silahlı gruplardan birinin isyanı tarafından sarsıldı.
Bugün Putin'in düşüşünü hayal edenlerin Yevgeny Prigojin'in Kremlin'e karşı başarısız ayaklanmasından öğrendikleri bir şey varsa o da güçlü olanın söz sahibi olduğu. Sürgündeki bir rus oligarktan demokrasi yanlısı bir aktiviste dönüşen Mikhail Khodorkovsky'nin aldığı ders de bu. Khodorkovsky Wagner darbesinin ardından "Putin rejiminin yıkılması ve daha iyi bir Rusya'nın yaratılmasının seçim sandığı ya da diğer barışçıl yollarla değil, silahlı ayaklanma ile gerçekleşeceği gerçeğine uyanmamız gerekiyor" diye yazdı.
Bu tür açıklamalar onun destekçilerini endişelendirdi. Birçok liberal ve Putin karşıtı Rus, Ukrayna'nın işgalini desteklemek yerine sürgüne gitti. Ancak kaçınılmaz gerçek şu ki, Putin'in iktidar üzerindeki hakimiyeti nasıl silahlı adamlara dayanıyorsa, onu gevşetme araçları da öyle. The Telegraph yazarı Roland Oliphant, Rus iktidarını ele geçirmek için kimlerin pusuda beklediğini yazdı.
Sergei Shoigu
Şu anki Rusya savunma bakanı Sergei Shoigu cumartesi günkü başarısız isyanın açık kazananı. Shoigu, Putin öldüğünde güç dengesini elinde tutacağına inanılan silahlı şirketlerin en güçlüsü olan ordu, donanma ve hava kuvvetlerini kontrol ediyor. Rus güvenlik servisleri uzmanı Mark Galeotti, "Geçen yılın ocak ayında bana Putin'in yerine kimin geçebileceğini sorsaydınız, tartışmasız Shoigu derdim. Şimdi onun kral olmasına imkan yok. Ama bir kral yapıcı olduğu kesin" dedi.
Shoigu aylardır sadece Prigojin tarafından değil, on binlerce Rus askerinin gereksiz ölümünden onu sorumlu tutan geniş bir aşırı milliyetçi ve savaş yanlısı kişiler tarafından da saldırıya uğruyor. Bu durum Putin'in işine geliyor. Ancak Shoigu'nun Prigojin ile girdiği güç mücadelesini kazanması, siyasi becerilerinin hala keskin olduğunun ve Putin'e erişimini koruduğunun kanıtı.
Beceriksiz ama kendini güvence altına alıyor
Bunun bir nedeni de savaş alanındaki taktiksel hataların Kremlin'de siyasi hata olarak algılanmaması olabilir. Gazeteci Alexander Gabuev, "Beceriksiz bir savunma bakanına sahip olmak bir hata değil, bir özelliktir. Bu korkunç bir devlet adamlığı ama iç tehditlerden endişe ediyorsanız kendinizi güvence altına almanın makul bir yolu" ifadelerini kullanıyor.
“Shoigu'nun işi bitti”
Eğer Şoygu görevinde kalmaya devam ederse Putin öldükten sonra ne yapacaklarını düşünenlerin yanısıra masada bir koltuğu olacak. Ancak bugün patrona karşı bağımsız hareket etme şansı zayıf. Halen Alman dış politika düşünce kuruluşu SWP'de çalışan Rus iç politikasının deneyimli gözlemcisi Nikolai Petrov, "Onu destekleyen ve etrafını saran tüm klan gitti. Shoigu'nun işi bitti" dedi.
Subay kadrosundan Sergey Surovikin
Şoygu'nun en büyük zayıflığı bir asker olmaması. Ukrayna savaşı beceriksizliğini ortaya koymadan önce bile Rusya'nın 1,15 milyon asker, denizci ve havacısından çok azı iktidara gelmek için onun peşinden gider. Putin'in tam da bu nedenle bu tür pozisyonlara genellikle dışarıdan kişileri atadığı düşünüyor. söylüyor. Ancak aynı şey kariyer sahibi subaylar için geçerli değil. Kremlin'e yakın bir Rus siyasi analist olan Sergey Markov çoğu Rus askerinin Prigojin'in yüksek komuta kademesinden memnun olmadığını söyledi.
Surovikin’den haber alınamaması tesadüf mü?
Eğer harekete geçmek için kamuoyunda tanınan bir subayın adını vermeniz gerekseydi, bu kişi Hava-Uzay Kuvvetleri Komutanı Sergey Vladimiroviç Surovikin olurdu. Savaşçı bir general olan, askerler arasında popüler olan ve hem düşmanlar hem de müttefikler tarafından tamamen acımasız olarak görülse de yetkin olarak saygı gören Surovikin, muhtemelen Ukrayna'daki felaketten kamuoyunda güvenilirlikle çıkan tek Rus general. Kasım 2022'de Herson'dan geri çekilmesi, savaşta iyi yürütülen birkaç Rus operasyonundan biriydi. O halde General Surovikin'in şu anda kayıp olması ve tutuklandığı tahmin edilmesi belki de tesadüf değildir.
Son ortaya çıkışında Prigojin ve Wagner'e isyanı sona erdirmeleri çağrısında bulunan bir video paylaştı fakat üniformasında rütbe ve nişanları yoktu. Ayrıca bazılarının sarhoş ya da uyuşturulmuş olduğunu düşünmesine neden olan alışılmadık derecede ağır ve yavaş bir sesle konuşuyordu. Khodorkovsky tarafından finanse edilen bir araştırma ajansı olan Dossier Centre, General Surovikin'in Wagner'in gizli bir VIP üyesi olduğunu gösteren belgeler elde ettiğini iddia etti. Tüm bunların yanında zaten Rus ordusunun siyasi müdahaleler konusunda mutlu bir geçmişi yok.
Putin siloviklere güveniyor
Ağustos 1991'de Moskovalılar uyandıklarında televizyonda Kuğu Gölü'nün çaldığını ve sokaklarda tankların dolaştığını gördüler. Mikhail Gorbaçov'un Sovyetler Birliği için bir varlıktan çok bir tehdit haline geldiğine karar veren KGB liderliği, Sovyetler Birliği başkanını tutuklamıştı. Prigojin'in isyanı gibi 1991 darbesi de başarısızlıkla sonuçlandı. Kötü planlanmıştı, silahlı kuvvetlerin çoğu tarafından dışlanmıştı ve halkın ruh halinden tamamen uzaktı. Ancak 80 bin kadar personel istihdam edebilen FSB, Rusya'daki en güçlü silahlı teşkilat olmaya devam ediyor.
Eski Sovyetler Birliği ülkelerindeki istihbarat, terörle mücadele, sınır kontrolü ve dış istihbarat operasyonlarından sorumlu olan FSB, kendisini Rus devletinin nihai garantörü olarak görüyor. Alfa ve Vympel birimleri de dahil olmak üzere kendi özel kuvvetlerini bile yönetebiliyor. Bunlar silovik yani Rusya'da eski istihbarat, emniyet ve güvenlik kurumları mensubu olarak görev yapmış siyasetçi ve bürokratlar. Putin onlara güveniyor. Ne de olsa kendisi de onlardan biri ve 23 yıllık iktidarının başlıca nimetlerinin arasında yer alıyorlar.
Karar verilirse Putin’i ortadan kaldırabilirler
Fakat eğer üst düzey liderleri Putin'in bir yük haline geldiğine karar verirlerse, onu ortadan kaldırmak için harekete geçebilirler. Güvenlik konseyi sekreteri ve eski bir FSB şefi olan Nikolai Patrushev ajanların lideri sayılır. Putin'in düşünceleri üzerinde etkisi var ve güçlü çünkü en tepedeki adama erişimi yönetiyor. Ancak Putin sahneden çekilir çekilmez kişisel otoritesi dramatik bir şekilde azalıyor.
FSB'nin başındaki Alexander Bortnikov, silahlı şirketin denetleyicisi olarak daha doğrudan ve sert bir güce sahip. Ancak ne Putin ne de Patruşev'in yanında yer alıyor. O ve Patrushev de Putin'e en az Putin'in onlara olduğu kadar bağımlı. Geçen 16 ay boyunca görevden alınmalarına neden olacak feci istihbarat başarısızlıklarına başkanlık ettiler.İşgal öncesinde Ukrayna'daki durumla ilgili tamamen yanıltıcı bir tablo çizerek doğrudan askeri bir felakete yol açtılar.
Doğal olarak, tek bir kuruma çok fazla güç emanet etmekten kaçınmak için, Putin'in kişisel güvenliğinden sorumlu Federal Muhafızlar Servisi de dahil olmak üzere rakip silovik ajanslar var. Ancak başarısızlıklarına rağmen FSB'nin ülkedeki en güçlü teşkilat olduğuna dair şüpheler yok denecek kadar az.
Ulusal Muhafızlar’ın başı Vikor Zolotov
Prigojin'in isyanının hemen ardından Putin kendini video konuşmalarıyla sınırladı. Shoigu sessiz kaldı. FSB ve diğer casusluk birimlerinin başkanları, adetleri olduğu üzere, gölgede kaldılar. Ancak Rusya'nın ulusal muhafızlarının başı Vikor Zolotov, Kremlin'de gazetecilerin sorularını yanıtlarken kendini beğenmişlikle gülümsüyordu. Zolotov "Hayır. İsyancılar Moskova'yı asla ele geçiremezdi. Komplo hakkında önceden istihbaratımız vardı. Daha da önemlisi, isyanın kuvvetlerindeki zayıflıkları ortaya çıkardık ve bunlar şimdi ele alınacak" dedi.
Adamları savaşın ilk aşamalarında Ukrayna'ya gönderilmiş olsa da, Zolotov'un asıl işi iç ayaklanmayı bastırmak. Yaklaşık 200 bin adama komuta ediyor ve ne savunma bakanlığına, ne FSB'ye, hatta ne de içişleri bakanlığına değil, bizzat Putin'e hesap veriyor. Bilinen adıyla Rosgvardia, tanklarla birlikte artık iç güvenlik gücünden gerçek bir orduya ve dolayısıyla potansiyel bir güç simsarına dönüşecek.
“Korumaların isyan etmesi olası görünmüyor”
Başkanın eski bir St Petersburg koruması olan Zolotov, genellikle biraz silik görülüyor. Zolotov Putin'in yetenek yerine sadakati teşvik etme alışkanlığının en önemli örneği olabilir. Petrov, Zolotov'un yüksek makamlara yükselişini açıklamadan önce "İyi bir koruma olmak iyi bir komutanın ortaya çıkacağı anlamını taşımıyor. Çoğu zaman bilmediğimiz şeylerden biri de Vladimir Putin'in birine kesinlikle güvenmeye karar vermesinin nedeni muhtemelen 1990'larda yaşanan bir olay. Bugün Zolotov'u göz ardı etmemek gerekiyor. Aptal ama aptal değil" ifadelerini kullandı. Zolotov, Putin'in 2016'daki görev değişikliklerinde önemli görevlere getirilen birkaç eski korumasından yalnızca biri. Diğerleri arasında Tula bölgesinin valisi ve yükselen bir yıldız olan Alexey Dyumin de var. Ancak korumaların isyan etmesi pek olası görünmüyor.
Çeçenistan lideri Ramzan Kadyrov
Çeçenistan'ın 46 yaşındaki lideri, Wagner'in ayaklanmasını kamuoyu önünde kınayan ve onlarla başa çıkmak için birlikler gönderen ilk önde gelen yetkililerden biri olan en büyük Putin sadıklarından biri. Ancak Prigojin sahneden çekildiğine göre Rusya'nın potansiyel bağımsız savaş liderliğine en yakın kişi de o. Onun uzun vadeli hırslarına ilişkin korkular Ukrayna'daki savaştan çok daha öncesine dayanıyor.
Cinayet işleyebiliyor ve ceza almıyor
Prigojin gibi Kadiyrov da Putin'in kendi yarattığı bir canavar. Çeçenistan'ı sessiz, Rusya Federasyonu içinde ve başkana sadık tuttuğu sürece Kremlin, cumhuriyeti özerk bir kişisel derebeylik olarak yönetmesine izin veriyor. Yurtiçinde ve yurtdışında cezasız bir şekilde cinayet işleyebiliyor ve benzersiz bir şekilde özel bir orduya sahip.
“Putin ölürse Kadyrov'un sadakati sınanabilir”
Putin ölür ya da ciddi şekilde zayıflarsa Kadirov'un sadakati sınanabilir. Moskova'da, özellikle de FSB'de bazıları yeni bir Çeçen isyanının kaçınılmaz olduğuna inanıyor. Söylentilere göre Kadirov Moskova'nın merkezindeki büyük otellerden birinde ağır silahlı bir birlik bulunduruyor ve bu da başkentteki çıkarlarını korumak için bir sigorta poliçesi.
Putin'in ortadan kaybolması durumunda, Kadirov'un kendisini yerleştirmek için olmasa bile, desteklemeyi seçtiği herhangi bir kişi lehine hızlı bir şekilde harekete geçebilirler. Stratejik düşündüğü çok açık. Ukrayna'da kendi reklamını yapan sosyal medya videolarına düşkünlükleri ve gerçek bir çatışmadan kaçınmaktaki tuhaf becerileri nedeniyle askerleri TikTok askerleri olarak alay konusu oldu.
Kaos dönemi
Rusya'yı izleyenlerin çoğu Putin'in ölümünün dikkatle planlanmış bir darbeye benzemekten ziyade Armando Iannucci'nin senaryosundaki gibi fars ve trajedi unsurlarını bir araya getireceğine inanıyor. Stalin'in ölümünden sonra olduğu gibi, Putin için kırılma noktası geldiğinde, Rusya'nın hayatta kalan güç simsarları Bortnikov, Shoigu, Zolotov ve Kadyrov dahil bir tür anlaşma yapmaya çalışacaklar.
Putin ölürse Başbakan Mişustin başa gelmeli
İşin tuhafı, anlaşmanın gerçek yararlanıcıları yukarıda sıralanan güçlü adamlardan hiçbiri olmayabilir. Rus anayasasına göre Putin'in ölmesi ya da iş göremez hale gelmesi durumunda otomatik olarak başkanlığa vekalet edecek kişi Rusya Başbakanı Mikail Mişustin. Herhangi bir ordunun kişisel sadakatine sahip değil. Ancak Rusya'nın sivil bürokrasisinden sorumlu ve silahlı adamların hiçbiri onsuz yönetmeyi düşünemez. Başka olasılıklar da var. Prigojin ve Wagner isyancıları yenildiler ama hala serbestler. Daha küçük özel askeri şirketler Ukrayna'nın savaş meydanlarında cirit atıyor. 2014'te Ukrayna'nın ilk işgalini yöneten eski FSB albayı Igor Strelkov gibi radikal milliyetçiler, 1917 tarzı kaostan kendi ülkelerinde kar elde etme hayallerini zar zor gizliyorlar.
