Bir Alman akademisyen, petrol kartelinden duyduğu rahatsızlıkla mahkemeye başvurdu. 44 yaşındaki Alman ekonomist ve avukat Armin Steinbach OPEC'in yasadışı bir kartel oluşturarak satın aldığı benzin fiyatlarını şişirdiğine inanıyor. Bu yüzden OPEC'e faiziyle birlikte 50 euroluk tazminat davası açmaya karar verdi.
"Sonuçları geniş kapsamlı olabilir"
Berlin'deki bölge mahkemesinde OPEC ve bazı devlete ait petrol şirketlerine karşı açılan dava hukuki bir şaka değil ve mahkemede gülüp geçilmedi. Şimdilik davanın devam etmesine izin verildi ve yargıç OPEC'ten ile birlikte devlete ait bazı petrol şirketlerinden avukatlarının isimlerini vermelerini istedi. Bu dava alışılmadık bir durum çünkü 60 yılı aşkın bir süredir yönetilen OPEC henüz ciddi bir hukuki meydan okumayla karşılaşmadı. Ancak bir mahkeme aleyhte karar verirse, sonuçları çok geniş kapsamlı olabilir. En azından kısa vadede Suudi Arabistan'dan Big Oil'e kadar herkes daha az para kazanırken tüketiciler daha düşük fiyatların keyfini çıkaracaktır. Ancak ham petrol piyasası, doğal gazın dönüştüğü serbest piyasaya evrilme riskiyle karşı karşıya kalacak.
Batılı hükümetler iki nedenden dolayı OPEC'e karşı mahkemeleri kullanmaktan kaçındılar. Egemen dokunulmazlık ve devlet eylemi doktrinleri tarafından korunduğunu düşünüyorlardı ve misillemeden korkuyorlardı. Birkaç milletvekili çıkmazı kırmak için yenilikçi yollar düşündü. O dönemde ABD Senatörü olan Joe Biden, 2000 yılında dönemin Başkanı Bill Clinton'a bir mektup yazarak Beyaz Saray'ın Lahey'deki Uluslararası Adalet Divanı'nda OPEC'e karşı bir dava açmasını önerdi.
50 yılda 2 dava açıldı
Özel davacıların misillemeden korkmasına gerek yok, ancak hızlı ve kolay dava açma ülkesi olan ABD'de son 50 yılda şaşırtıcı bir şekilde sadece iki dava açıldı. Bu davalar da tam olarak egemen dokunulmazlık ve devlet aktörü ilkeleri nedeniyle başarısız oldu. ABD'li ve Kanadalı bir sendika olan Uluslararası Makinist ve Havacılık İşçileri Birliği 1978 yılında OPEC'e dava açmış ancak dava reddedilmişti. Bir başka davacı, benzin istasyonları işleten Prewitt Enterprises şirketi 2000 yılında dava açtı ancak büyük ölçüde teknik gerekçelerle başarısız oldu. Viyana merkezli OPEC yasal konumundan o kadar emin ki, genellikle bir mahkeme celbi geldiğinde varsayılan tutumu bunu görmezden gelmek oldu.
Steinbach, geçmişte bunu deneyen birkaç kişinin başarısız olduğu noktada başarıyı elde edebilir mi? Davanın kendi lehine üç unsuru var. Son birkaç yılda Avrupa mahkemeleri, sadece birkaç yıl önce çok az kişinin uzaktan mümkün olabileceğini düşündüğü dönüm noktası niteliğindeki davalarda petrol endüstrisi aleyhine karar verdi. Shell Plc'yi karbon emisyonlarını azaltmaya zorlayan 2021 tarihli karar buna bir örnek. OPEC'e karşı açılan dava çok farklı, ancak aynı yasal opsiyonlardan faydalanabilir. 2022'nin hukuk dünyası, ABD'li özel davacıların yargılandığı 1978 ve 2000 yıllarından çok farklı. Örneğin, Avrupa hukuku artık vatandaşların antitröst itirazlarını kabul ediyor. Ayrıca Alman hukuku, egemenlik dokunulmazlığının ABD hukukuna göre daha dar bir yorumunu sunuyor.
Paris'teki prestijli HEC işletme okulunda ekonomiyle hukuk dersleri veren ve daha önce Alman maliye bakanlığında üst düzey bir memur olan Steinbach, bir şansı olduğuna inanıyor. Steinbach Bloomberg'e verdiği röportajda "OPEC bir karteldir. Devletlerin petrol üretim kotaları üzerinde anlaşmaları için bir platform sunan bir örgüt. Aksi takdirde var olacak rekabetçi baskılardan kurtuluyor ve bunu yaparak dolaylı olarak fiyatları etkiliyorlar" dedi. Bu onun ilk denemesi değil. On yıl önce de benzer bir dava açtı. OPEC, Alman Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla şikayette bulundu ve o sırada devlet memuru olan Steinbach davayı geri çekti.
OPEC'in yasal faturaları petrol piyasalarının akışına göre hareket etme eğiliminde. Son yıllarda iklim değişikliği konusunda Big Oil'in başına geldiği gibi, OPEC de özel davaların saldırısıyla karşı karşıya kalabilir. Kuşkusuz birçoğu, belki de çoğu başarısız olacaktır ancak ciddi sorunlara neden olmak için egemen dokunulmazlık kalkanını delmek adına yalnızca bir davacı yeterlidir. ABD'de kanun yapıcılar, grubun bir asır önce John Rockefeller'in petrol imparatorluğunu parçalamak için kullanılan Sherman antitröst yasasına tabi tutulmasını öneren Petrol Üreten ve İhraç Eden Kartellere Hayır (NOPEC) Yasası'nı tartışıyor. Tasarı yasalaştığı takdirde Beyaz Saray, Suudi Arabistan ve müttefiklerine küresel petrol piyasasını manipüle ettikleri gerekçesiyle dava açabilecek.
