ABD’de Joe Biden yönetiminin süper zenginlere yönelik vergi tasarısı üzerine en çok konuşulan kişi şüphesiz Elon Musk. Tesla’daki yüzde 17, SpaceX’teki yüzde 48 hissesi Musk’a dünyanın en zengini kişisi unvanını getiriyor. Çarşamba akşamki fiyatlara göre Tesla’nın piyasada değeri 1 trilyon 80 milyar dolar. Henüz halka açık olmayan SpaceX’e ise 100 milyar dolar değer biçiliyor. Bu iki şirketteki hisselerinin değeri 232 milyar dolar olan Musk’ın servetinin diğer varlıklarıyla birlikte 320 milyar doların üzerinde olduğu hesaplanıyor. Vergi konusunun tamamen Musk odaklı bir tartışmaya dönüşmesinin nedeni ise, IQ’sunun 150’nin üzerinde olduğu tahmin edilen dahi girişimcinin sosyal medyadan yaptığı paylaşım. Musk, 6 Kasım’da bir Twitter anketi düzenleyerek 63 milyon taşkın takipçisine “Son zamanlarda vergiden kaçınmanın bir yolu olan realize edilmemiş kazançlar üzerine çok konuşuldu. Sizce elimdeki Tesla hisselerinin yüzde 10’unu satmalı mıyım?” diye sordu. Ankete katılan 3 milyon 519 bini aşkın Twitter kullanıcısının yüzde 57.9’u “evet” cevabı verdi. Elon Musk’ın elinde halen 170 milyon 500 bin adet Tesla hissesi bulunuyor. Bunun yüzde 10’u olan yaklaşık 17 milyon hissesinin piyasa değeri ise 18.5 milyar dolar. Geçtiğimiz 10 günde Tesla’nın ortalama işlem hacmi 35 milyon adet hisse gibi çok büyük bir rakam olsa da, Musk’ın 17 milyon adet hisse satışı olasılığı 5 Kasım’da 1.220 dolar seviyesinde olan Tesla hisselerinin fiyatını 1.100 doların altına düşürdü. Peki dünya çapında tartışmalara konu olan Musk’ın Tesla hisseleri nedeniyle karşı karşıya kaldığı vergi yükümlülüğü ne? Aslında konunun yeni tasarıyla ilgisi yok. Musk, halen yürürlükte olan vergi yasası nedeniyle ciddi bir yükümlülük altında.
Alay edilen hedefler...
Musk, Tesla’nın henüz prototip geliştirme aşamasında olduğu 2012 yılında şirketin CEO’suna yani kendine yönelik bir hisse senedi opsiyonu paketi hazırladı. Bu tarihte Tesla’nın piyasa değeri 3.2 milyar dolardı. Sözleşmeye göre, Tesla aralarında şirketin piyasa değeri, seri üretime geçilmesi, aşama aşama yılda 300 bin adetlik üretim yapılması gibi 10 adet kriteri tutturursa, şirketin yüzde 5 hissesi CEO’ya, yani Musk’a verilecekti. Konulan hedefler o dönem için çok çılgınca olduğundan önemsenmedi, hatta alaya bile alındı. Ama Tesla, piyasa değeri, kar, üretim sayısı gibi tüm kriterleri tutturdu. Böylece Musk sözleşmedeki ödülleri almaya hak kazandı. Musk, Tesla’nın yüzde 5’ine denk gelen yaklaşık 50 milyon hisseyi 6.24 dolar fiyattan satın alma hakkını kazandı. Tesla hisselerinin Çarşamba akşamı itibariyle fiyatı 1.070 dolar. Yani bu hak kaba bir hesapla Musk’a 50 milyar doların üzerinde kar sağlayacak. Tesla’da yüzde 10’dan fazla hissesi bulunduğu için Musk, bu opsiyonları kullanması halinde “sermaye kazancı vergisi” ödemekle yükümlü. Yapılan hesaplamalara göre Musk’a 12 milyar dolar federal vergi, 3 milyar dolar civarında da eyalet vergisi çıkacak. Böylece elde ettiği ikramiyeden ödeyeceği vergi yaklaşık yüzde 30’u bulacak. 2010’dan bu yana Tesla’dan tek bir dolar bile ücret almayan Musk, hak ettiği bu ikramiyenin vergisi ödemek için 15 milyar dolar kadar nakit bulmak zorunda. Bunu yapabilmenin en rahat yolu ise son derece likit olan Tesla hissesi satmak. Tesla Yönetim Kurulu’nun Musk’a 2018 yılında verdiği bir başka hisse senedi opsiyonu da var. Bu kez 12 kriteri tutturmak zorunda. Bu kriterleri piyasa değeri ayağı çoktan tutmuş durumda. Karlılık ve üretim ayaklarında ise hedefe oldukça yakın Musk. Yeni paketin “hediyesi” şirketin tam yüzde 12 hissesi, yani bugünkü fiyatlarla yaklaşık 130 milyar dolarlık hisse. Opsiyonu kullanma fiyatı ise kimi kaynaklara göre 70, kimilerine göre ise 350 dolar civarında. Musk yeni paketi de kazanırsa, bugün geçerli olan fiyatlarla servetine en az 80 milyar dolar daha ekleyecek. Musk’ın gündeme getirdiği “realize edilmemiş sermaye kazançları” konusu, ABD’de teknoloji girişimcilerinin milyarlarca dolarlık servetlerine yönelik tepki sonucu yasa tasarısı haline geldi. Federal vergi kanunlarına göre, ABD’de gayrimenkul, hisse senedi gibi yatırımlar elde tutulduğu sürece vergilendirilmiyor. Bu kural aslında vergi teorisinin özü. Kağıt üzerindeki kazanç, realize edillemiş olduğu sürece geçici veya sanal bir kazanç olduğu için verginin de konusu değil. Ülkede miras yoluyla hisse senedi edinme de çok tartışmalı bir konu. Elinde hisse senedi bulunan birinin ölümü halinde mirasçılarının o hisse senedini edinme maliyeti miras bırakanın ölüm tarihi oluyor. Örneğin, 1 dolardan alınan bir hisse 100 dolara çıktığı gün sahibi ölmüş ise, mirasçının o hisseyi edinme bedeli 100 dolar sayılıyor. Bu nedenle ABD’de hisse senedi zenginleri vergiden kaçınmak için, kendilerini hisse senedi satarak finanse etmek yerine, hisse senedi rehin ederek kredi almayı tercih ediyorlar. Böylece hem hisseleri kendilerinde kalıyor, hem vergiden kaçınıyorlar, hem de kullandıkları kredinin faizini girdikleri yeni işlerin karından düşerek vergi avantajı sağlıyorlar. Yapılan hesaplamalara göre ABD’de yaklaşık 3 trilyon dolarlık “realize edilmemiş hisse senedi karı” bulunuyor. Elon Musk da bu yöntemi kullanan işadamlarından. Musk’ın Tesla hisselerinin yarıdan fazlasının kullandığı krediler karşılığında bankalara teminat olarak verildiği belirtiliyor. Jeff Bezos Elon Musk’a rakip oldu
Dünyanın en zengin insanı unvanını Elon Musk’a kaptıran Amazon’un kurucusu Jeff Bezos, Musk’ın sektörüne hızlı bir giriş yaptı. Amazon’un yüzde 19 hissesi bulunduğu elektrikli araç firması Rivian halka arz edildi. Şirket ilk işlem gününde yüzde 30’a yakın değer kazanarak piyasa değerini 100 milyar doların üzerine çıkardı. MIT Makine Mühendisliği bölümündeki doktorasını bitirdikten hemen sonra, 2009’da Rivian’ı kuran RJ Scaringe, 2017’de Mitsubishi’nin Illinois’deki fabrikasını 16 milyon dolara satın alarak prototip çalışmalarını başlattı. O dönemlerde Tesla’nın başarısı elektrikli araç sektörüne ilgiyi yükseltiyordu. Dünyanın en büyük otomobil şirketlerinden Ford, rakibi General Motors’u ekarte ederek şirketten yüzde 12 hisse aldı. Halka arz sırasında şirket hisse senedi sayısının çoğalmasıyla (share dilution) Ford’un şirkete yaptığı 1.2 milyar dolarlık yatırımın değeri halka arz sonrası 9 milyar dolar oldu. Henüz tek bir otomobil bile satamamışken ve 2020 başından 2021 Haziran sonuna dek geçen 18 ayda 2 milyar dolar zarar eden Rivian’ın değeri 100 milyar doları geçerken, geçen yıl 4.2 milyon araç üreten, bu yıl ise 10.5 milyar dolar net kar bekleyen Ford’un Çarşamba günkü piyasa değeri 80 milyar dolar seviyesindeydi. Amazon da halka arzın karlıları arasında. Jeff Bezos’un Rivian’a yaptığı yatırımın değeri 12 milyon dolara çıktı. Aslında, bu değerin yaratılmasında belki de en büyük pay Bezos’un. Çünkü Rivian’ın üretim öncesi sipariş sayısı toplam 50 bin seviyesindeyken, sadece Amazon kargo işlerinde kullanmak üzere Rivian’a 100 bin araç sipariş etti. Bezos ise Rivian kurucusu Scaringe’e olan hayranlığını “O, şimdiye kadar tanıdığım en yetenekli girişimci” diye ifade ediyor.
