Rusya, Orta Doğu'daki çalkantıların küresel ticareti sekteye uğrattığı bir dönemde Ukrayna'daki savaşı nedeniyle maruz kaldığı yaptırımları zayıflatmak için Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan iki yeni ulaşım koridorunun inşasına sürdürüyor. İran üzerinden deniz ve demiryolu ağları ve Arktik deniz geçidi, Moskova'nın Asya'nın güçlü ülkeleri Çin ve Hindistan'a yönelmesini ve Avrupa'dan uzaklaşmasını güçlendirebilir.
Bu yollar, ABD ve müttefikleri savaş nedeniyle Devlet Başkanı Vladimir Putin'i izole etmeye çalışırken bile Rusya'yı uluslararası ticaretin merkezine yerleştirme potansiyeline sahipler. Bu güzergahlar Süveyş Kanalı'na kıyasla transit sürelerini yüzde 30-50 kısaltabilir ve İsrail'in Gazze'de Hamas'a karşı yürüttüğü savaş nedeniyle Husilerin uluslararası deniz taşımacılığına saldırmasıyla Kızıldeniz'de yaşanan güvenlik sorunlarının önüne geçebilir. İran'ın İsrail'i hedef alan füze ve insansız hava aracı saldırıları da bölgesel çalkantılara katkıda bulunuyor.
ABD ve Batılı müttefikleri, potansiyel maliyet tasarruflarına rağmen Rusya destekli güzergâhlardan kaçınırken, büyük Asya ve Körfez ekonomileri ilgi gösterdi. Yine de önemli engeller varlığını sürdürüyor. İran'ın eski altyapısı, Hindistan'ı Rusya'nın Avrupa kısmına bağlayan Uluslararası Kuzey Güney Ulaşım Koridoru'nun geliştirilmesini engelliyor. Hızlanan iklim değişikliği Kuzey Kutbu'ndaki buzları eriterek Kuzey Deniz Rotası'nı (NSR) daha uygulanabilir bir seçenek haline getirse bile, Rusya'nın uzak kıyı şeridi boyunca zorlu lojistik zorluklar var.
25 milyar dolarlık yatırım planı
Rusya, İran üzerinden geçen rotayı iyileştirmek ve yerli üretim buz kırıcılardan oluşan bir filo da dahil olmak üzere Rus Arktik kıyı şeridindeki tesisleri geliştirmek için 25 milyar dolardan fazla yatırım yapmaya hazırlanıyor. Izvestia gazetesinin kimliği açıklanmayan bir Savunma Bakanlığı yetkilisine dayandırdığı haberine göre, Rusya ayrıca NSR güzergahında bir insansız hava aracı üsleri ağı ile devriye gezmeyi planlıyor.
Rusya, Hazar Denizi kıyısındaki Rasht şehrini Azerbaycan sınırındaki Astara'ya bağlayacak 162 kilometrelik hayati önem taşıyan eksik demiryolu hattının inşası için geçen Mayıs ayında İran'a 1.3 milyar Euro (1.4 milyar dolar) kredi verdi. Petersburg'dan İran'ın Basra Körfezi'ndeki ana ihracat limanı Bandar Abbas'a kargo sevkiyatına olanak sağlayacak. Putin, İranlı mevkidaşı İbrahim Reisi ile gerçekleştirdiği video konferansta "Bu hattın inşası Kuzey-Güney güzergâhının tüm uzunluğu boyunca doğrudan ve kesintisiz demiryolu taşımacılığı yapmamızı sağlayacak" dedi.
Taşıma kapasitesini yüzde 85 artırabilir
Avrasya Kalkınma Bankası'na göre, Orta Asya üzerinden daha uzun bir demiryolu bağlantısı ve Trans-Hazar Denizi kanalını içeren kuzey-güney rotası boyunca taşıma kapasitesi 2030 yılına kadar yüzde 85 artarak yılda 35 milyon tona çıkabilir. Bu hat Rusya'yı İran ve Hindistan'ın yanı sıra potansiyel olarak Güney Asya'nın geri kalanı, Basra Körfezi ve Afrika'ya bağlayacak. Geçen yıl Ağustos ayında Rusya ilk doğrudan kargo trenini Suudi Arabistan'a gönderdi.
Kremlin'in kurduğu Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi'nde analist olan Nikita Smagin, "Diğer güzergahlar kesintiye uğrarsa, bu güzergah çalışmaya devam edecek çünkü yaptırımlara dayanıklı. Ana fikir bu" dedi. Rusya'nın petrol satışları ve elektronik, endüstriyel ekipman ve otomobil alımlarının etkisiyle Çin ile ticaret 2023'te 240 milyar dolara ulaşarak 2020'deki 108 milyar doların iki katından fazla bir rakama ulaştı. Ukrayna'daki savaşın başlamasından bu yana Yeni Delhi'nin Rus petrolü alımları artarken, Hindistan ile ticaret üç yıl önce yaklaşık 10 milyar dolar iken geçen yıl neredeyse 64 milyar dolara çıktı.
Rusya'nın Çin ile artan ticareti, Kremlin'i 2030 yılına kadar Trans-Sibirya ve Baykal-Amur Ana Hattının kapasitesini arttırmak amacıyla doğudaki geniş demiryollarını yenilemek için milyarlarca dolar harcamaya teşvik ediyor. Kuzey Denizi Rotası'nın geliştirilmesi, Ukrayna'nın işgali nedeniyle Batı'nın aldığı cezai tedbirler nedeniyle yavaşladı ve Rusya'nın Arctic LNG 2 tesisinden Asya'ya sıvılaştırılmış doğal gaz ihraç etme planı, kilit yabancı yatırımcıların katılımlarını dondurması nedeniyle durdu. Yaptırımlar aynı zamanda tesisin dondurucu sularda seyretmek için gereken özel buz kırıcı gemileri alması amacıyla yapılan sözleşmeleri de altüst etti.
Yaptırım endişesiyle rota uzadı
Çinli denizcilik şirketi Cosco, Çin'in Dalian kentinden Hollanda'nın Rotterdam kentine NSR üzerinden yapılan bir yolculuğun Süveyş Kanalı üzerinden yapılan 48 güne kıyasla yaklaşık 33 gün sürmesine rağmen 2022'den itibaren rotayı kullanmayı bıraktı. Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa arasında Kuzey Kutbu üzerinden yapılan ve 2021'de nakliye hacminin yüzde 40'ını temsil eden tüm transit geçişler, yaptırımlara maruz kalma endişesiyle durduruldu.
Geçen yılın sonlarından bu yana Yemen'deki İran destekli Husilerin Kızıldeniz ve çevresindeki gemilere yönelik devam eden saldırıları Batılı denizcilik firmalarını Süveyş Kanalı'ndan kaçınmaya ve Afrika'nın güney ucunda daha uzun bir rota izlemeye zorluyor. Danışmanlık şirketi Gecon'un ortak sahibi ve yöneticisi olan Arktik uzmanı Mikhail Grigoryev, "NSR üzerinden uluslararası transit trafiği, jeopolitik durumdaki değişiklikler nedeniyle riskli görülüyordu" dedi. Yine de Birleşik Arap Emirlikleri'nin DP World liman işletmecisi Ekim ayında Rus devlet şirketi Rosatom nükleer operatörü ile Vladivostok ve Murmansk arasındaki güzergahta konteyner taşımacılığını geliştirmek için bir anlaşma imzaladı.
Ocak ayında Putin, Rusya'nın Kuzey Denizi Rotası'nda hizmet vermek üzere inşa ettiği yedi nükleer enerjili buz kırıcıdan beşincisinin temel atma törenine katıldı ve filoyu ülke için muazzam bir rekabet avantajı olarak nitelendirdi. Kasım 2022'de daha önce inşa edilen iki geminin denize indirilmesinde Putin, gemilerin "Rusya'nın ihracat potansiyelini daha fazla ortaya çıkarmasına ve Güneydoğu Asya da dahil olmak üzere verimli lojistik rotalar oluşturmasına yardımcı olacağını" söyledi.
Bu arada Hindistan, ABD yaptırımlarından muaf tutulmasının ardından İran'ın Hint Okyanusu'na doğrudan erişimi olan tek limanı Çabahar'a yatırım yapıyor. Hindistan Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreterliği'nde eski bir danışman olan Vaishali Basu Sharma, İran üzerinden Rusya destekli demiryolu bağlantısının, Afganistan da dahil olmak üzere Orta Asya'ya giden yolu açtığını ve "Avrupa'ya daha kısa bir rota sunduğunu" söyledi. Sharma, "Yükselen piyasalar nihayet gelişmiş ülkelerin yarattığı hegemonyadan kurtuluyor" dedi.
