İstanbul Kapalıçarşı'da sabah saatlerinden itibaren Türk ekonomisi için bir gösterge olan döviz tüccarları geliyor. Her birinin elinde en az iki cep telefonu, bardak bardak Türk çayı ve sigara paketleri var. Yakındaki bir çıkıntının üzerinde yığınla cep telefonu var ve döviz alım satımlarının hızlıca söylenmesi için hazır bekliyorlar.
Ortamdaki ruh hali hissedilebilir derecede gergin. Alım satım başladığında tuhaf bir dalgaya dönüşüyor ve tüm kalabalık hızlıca bir teklif savaşına başlıyor. Çarşının 500 yıllık taş duvarına yaslanmış Galatasaray spor ceketli bir adam "Dolar alan var mı?" diye bağırıyor. "Ben alacağım ama sadece bu akşam" diye cevap veriyor biri. "Saat 2'de dolar almaya hazırım İsteyen var mı?" diye bağırıyor üçüncü bir tüccar.
Yüzde 16 değer kaybetti
Erdal adında bir altın tüccarı buradaki durumu, "Likidite sorunu var. İnsanlar satmaya çalışıyor ama satamıyorlar, bu yüzden ortam geriliyor" sözleriyle özetledi. Fitch derecelendirme kuruluşuna göre Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın lider olarak üçüncü dönemine başlamak üzere yeniden seçilmesinden bu yana geçen üç hafta içinde liranın değeri düştü ve Mayıs ortasındaki seçimlerin ilk turundan sonra dolar karşısında tahminen yüzde 16 değer kaybetti.
Ülke derin bir ekonomik krizle sarsılıyor. Lira iki yıl önce yarı yarıya değer kaybetti ve Enflasyon Araştırma Grubu'nun resmi olmayan tahminlerine göre enflasyon yüzde 100'ün üzerinde. Resmi istatistik kurumu TÜİK ise enflasyonu geçen ay yüzde 39,59 seviyesinde açıkladı. Bloomberg'den ekonomistler geçen ay Türk yetkililerin Aralık 2021'deki düşüşünden bu yana lirayı desteklemek için 177 milyar dolar (138 milyar sterlin) harcadığını tahmin etti. Yatırım bankası Goldman Sachs, seçimden kısa bir süre sonra liranın beklediklerinden daha fazla ve daha hızlı düştüğünü ve dolar karşısında rekor düşük seviyelerini aştığını kaydetti. Döviz tüccarları Kapalıçarşı'ya geldiğinde, lira daha da düşük işlem görüyordu.
Erdal, "Şu anda dolar 23,5 lira civarında ama geleceğe yatırım olarak 25-30'dan işlem yapan firmalar var ve bu işleri daha da kötüleştiriyor" dedi. Erdal, seçim öncesinde ekonomiden endişe duyan kalabalıkların paralarını dolara çevirmek için çarşıya akın etmesiyle işlerin çığırından çıktığını söyledi. Ekonomim'e göre, Merkez Bankası de
"30'a ulaştığında satacağım"
Şimdi tüccarlar ve ülke, 22 Haziran'da yapılacak ve merakla beklenen Merkez Bankası toplantısı öncesinde yeni hükümetin ekonomi konusunda nasıl bir rota izleyeceğini görmek için garip bir bekleyiş içinde. Doların yükseleceğini zaten beklediğini belirten Erdal, "Bu yüzden buna göre hazırlandık ve yatırım yaptık. Seçimden önce 18 ya da 19 değerindeyken dolar satın aldık. 30'a ulaştığında satacağım. Şu anda sadece bekliyorum" diye konuştu.
Tüccarların hepsi, Erdoğan'ın kabinesine yeniden atanmasının daha ortodoks ekonomi politikalarına doğru bir kayışın yanı sıra hükümetin lirayı desteklemek için rezervleri kullanmasına son vereceğinin sinyalini vermesi beklenen Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'ten bahsedildiğinde başlarını sallıyor. Şimşek'in yeni Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan'la birlikte ana görevi, Erdoğan'ı enflasyonla mücadele için faiz oranlarının artırılması gerektiğine ikna etmek gibi görünüyor. Kapalıçarşı tüccarlarından Cafer Deniz, "Şimşek'in faiz oranlarını artırması gerektiğine inanıyorum ama bu yeterli olmayabilir. En az yüzde beş puanlık bir artışa ihtiyacımız var" dedi. Başta JPMorgan ekonomistleri olmak üzere birçok analist yüzde 25 gibi çok daha yüksek bir artışın 22 Haziran ya da daha erken bir tarihte masada olduğunu söylüyor. Ancak Deniz, maliye bakanının faiz oranlarını kademeli olarak artırabileceğine inanıyor.
"Uzun vadede iyi şeyler bekliyoruz"
Azerbaycan'dan dönüş yolunda gazetecilere konuşan Erdoğan, Şimşek'in başarılı olmasına yardımcı olmak istediğini söyledi ancak paradoksal bir şekilde ortodoks ekonomi politikası konularında "Fikrim değişmedi" dedi. Şimşek'in adını anan sayısız döviz ve altın tüccarı gibi Deniz de ekonomistin daha önce ekonomi bakanlığı yapmış olmasının yanı sıra Londra'da Merrill Lynch'te ve Wall Street'te yatırım bankası UBS'te çalışmış olması nedeniyle sahip olduğu itibara güveniyor. Deniz, "Orta ve uzun vadede iyi şeyler bekliyoruz. Ancak kısa vadede değil" dedi.
Personel değişimi ile politika arasındaki fark devam ediyor. Erkan, ekonomik krizin başladığı 2018 yılından bu yana Erdoğan'ın artan etkisiyle göreve getirilen beşinci merkez bankası başkanı oldu. Şimşek gibi o da ABD'de çalıştı. Goldman Sachs'ın eski bir çalışanı olan Erkan, First Republic Bank'ın eş CEO'su iken bankanın batmasından bir yıl önce bankadan ayrıldı ve bankanın batışıyla ilgili bir toplu davada adı geçiyor.
"Turistler de bir şey almıyor"
Çarşıdaki diğer tüccarlar, döviz gelmesi için turist akınına umutsuzca bel bağlayanlar, ekonominin durumu hakkında daha az olumlu hissediyorlar. Hasan Karabulut, "Seçimden sonraki bu dönemde tarihimizin en kötü sezonunu geçirdiğimizi söyleyebilirim. Bütün günü hiç satış yapmadan geçirdiğimiz günler oluyor Dolar yüksek olduğunda turistlerin buraya gelip bir şeyler satın almak istemesi gerekir. Ama şu anda bu gerçekleşmiyor. Ben 25 yıldır bu işin içindeyim, daha önce hiç böyle bir şey görmedim. Üç gün önce hiç satış yapmadım; dükkanımı erkenden kapattım ve eve gittim" diye konuştu.
