Vivian Yee - Farnaz Fassihi / The New York Times
İran medyası İslami kıyafet yasalarını ihlal ettiği iddiasıyla gözaltına alınan Mahsa Amnini'nin ölümüyle başlayan ve aylarca süren protestoların ardından ülkedeki ahlak polisi biriminin kaldırıldığını duyurdu. Peki ahlak polisi gerçekten kaldırıldı mı ve kaldırıldıysa şimdi ne olacak?
Ahlak polisi kaldırılırsa ne olacak?
Devlet medyasında yer alan haberlere göre Başsavcı Muhammed Cevad Montazeri cumartesi günü bir toplantıda yaptığı açıklamada ahlak polisinin birimi kuran aynı yetkililer tarafından kaldırıldığını söyledi. Açıklamanın, ahlak polisinin kaldırıldığını ne duyuran ne de yalanlayan teokratik hükümetin nihai bir kararı anlamına gelip gelmediği belirsizdi.
Ancak ahlak polisi kaldırılırsa, bu değişikliğin diğer güvenlik güçleriyle çatışmaya devam eden ve bazılarının İran İslam Cumhuriyeti'nin sona ermesini isteyecek kadar cesaretlenen protestocuları yatıştırması pek mümkün olmayacak. Ahlak polisi başsavcılığa değil İran polisine bağlı ve pazar günü hükümetin Montazeri'nin sözlerinin önemini azaltmaya çalışıyor olabileceğine dair görüşler vardı.
Başörtüsü yasasında geri adım
Televizyon kanalı, Arapça yayın yapan devlet kanalı Al Alam, yorumların bağlamından koparıldığını söylerken, diğer devlet kanalları hükümetin zorunlu başörtüsü yasasından geri adım atmadığını söyledi. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdollahian, resmi bir ziyaret için bulunduğu Sırbistan'ın başkenti Belgrad'da düzenlediği basın toplantısında kendisine ahlak polisinin kaldırılması sorulduğunda yalanlamadı ancak "İran'da her şey demokrasi ve özgürlük çerçevesinde iyi bir şekilde ilerliyor" dedi.
15 gün içinde yeni kararlar açıklanacak
Montazeri ise cumartesi günü yaptığı açıklamada yargının sosyal hayatları üzerindeki kısıtlamaları uygulamaya devam edeceğini söyledi. Günler önce, yetkililerin kadınların vücutlarını uzun, bol kıyafetlerle ve saçlarını başörtüsü veya hicapla örtmelerini gerektiren yasayı gözden geçirdiklerini ve 15 gün içinde bir karar vereceklerini söyledi. Ancak yetkililerin yasayı gevşetmeyi planlayıp planlamadıkları net değildi.
İlk büyük taviz ve meydan okuma
Montazeri'nin açıklamaları, hükümetin eylül ayında 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin ahlak polisi tarafından gözaltında öldürülmesiyle ateşlenen protesto hareketine ilk büyük tavizini verdiği izlenimini uyandırdı. Huzursuzluk, İran'ın otoriter din adamları yönetimine karşı son yılların en büyük meydan okumalarından biri haline geldi.
Analistlerin kafası karışık
Montazeri'nin sözlerinin ardından hükümetin sessiz kalması analistlerin kafasını karıştırdı. Kimileri Montazeri'nin rejimin geri adım attığının görülmesinden korktuğu için sessiz kalmak istediğini öne sürerken kimileri de bunun bir kriz anındaki iç tartışmayı yansıttığı sonucuna vardı. İran'da yaşayanlar, protestoların yaklaşık üç ay önce patlak vermesinden bu yana ahlak polisinin sokaklarda neredeyse hiç görülmediğini ve kadınların giderek artan bir şekilde saçları açık halde sokaklarda dolaştığını gözler önüne seriyor.
Kadınların uğradığı şiddet hala görülüyor
Ancak Besic milisleri de dahil olmak üzere diğer güvenlik güçlerinin saçları açık sokağa çıkan kadınları dövdüğü ve tutukladığı videolarda görülüyor. Tüm bu olanlarla birlikte ahlak polisinin kaldırılacağının açıklanması, Amini'nin ölümünden bu yana kapsamlı bir değişim talebiyle sokaklara dökülen sıradan İranlıları yatıştırmak için çok az etki gösterecek.
Dikkat dağıtma taktiği mi?
Pazar günü İranlılar ve aktivistler sosyal medyada ahlak polisinin kaldırılması yönündeki açıklamaları, hükümetin, protestocuların daha büyük taleplerinden kurtulmak, dikkat dağıtmak için kullandığı bir propaganda taktiği olarak değerlendirdi. Pek çok kişi bu tavizin hem çok geç geldiğini hem de yetersiz olacağını söyledi.
Uzun yıllardır İran'da kadın hakları için mücadele eden önde gelen insan hakları avukatlarından Şadi Sadr, Twitter'da ahlak polisinin kaldırılmasının büyük bir haber olmayacağını çünkü başörtüsünün hala zorunlu olduğunu ve üniversiteden ya da okuldan atılma gibi başka yollarla uygulandığını söyledi. Sadr, protestoların rejim gidene kadar sona ermeyeceğini söyledi.
Geç kalınmış bir adım
İranlı bir milletvekili olan Jalal Rashidi Koochi, ahlak polisinin kaldırılmasının övgüye değer bir hamle ama geç kalınmış bir adım olduğunu söyledi. Koochi "Keşke bu hamleyi tüm bu olaylar yaşanmadan önce görmüş olsaydık çünkü bazı politika ve davranışların ülkenin istikrarına ve halkın hükümete olan güvenine nasıl zarar verdiğini görebiliyoruz" dedi.
ABD merkezli İran İnsan Hakları Dokümantasyon Merkezi'nde yönetim kurulu başkanlığı yapan insan hakları avukatı Gissou Nia, gösterilerin Amini'nin öldürülmesinden sonraki ilk günlerden bu yana geliştiğini söyledi. Nia "Sonuç olarak, protestolar artık sistemin tamamına meydan okumakla ilgili ve başörtüsünü zorunlu kılan, kadınların evlilik, boşanma, velayet ve miras haklarına kısıtlamalar getiren aşırı cinsiyet ayrımcı yasaların hepsi hala yürürlükte" ifadelerini kullandı.
Ahlak polisi'nin görevi nedir?
Ahlak polisinin kaldırılması, devletin kadınların ne giydiğini kontrol etme kabiliyeti üzerinde büyük bir etki yaratabilir. Ahlak polisinin başlıca rolü, 1979 İslam Devrimi'nden sonra dayatılan ve yakın zamanda ülkenin yeni aşırı muhafazakar cumhurbaşkanı tarafından canlandırılan İran'ın muhafazakar kıyafet kurallarıyla ilgili yasaları uygulamak oldu. Kadınlar için kıyafet yönetmeliği, iktidardaki ruhban sınıfının ideolojik bir dayanağı haline geldi ve iktidarın kimliğinin merkezinde yer alıyor.
Kadınlar aslında başından beri meydan okuyor
İranlı kadınlar renkli giysiler tercih ederek saçlarını gevşek ortülerle kapatarak kimi zaman başörtülerini omuzlarına bırakarak kıyafet kurallarına ilk günden beri karşı çıkıyor. Kurallar bugüne kadar düzensiz bir şekilde ve keyfi olarak uygulandı ve verilen cezalar uyarıdan, para ya da hapis cezasına kadar çesitlilik gösterdi.
Ne olmuştu?
Amini, İran'ın başkenti Tahran'da ahlak polisi tarafından tutuklandıktan sonra öldüğünde, bunu ülke çapında protestolar takip etti. Protestocular "Kadın, yaşam, özgürlük" sloganları attı. İranlı kadınlar başörtülerini yırtıp sokakta yaktıkları ateşlere attılar ve saçlarını keserek meydan okudular. Üniversite öğrencileri ise "Cinayet üstüne cinayet, ahlak polisinin canı cehenneme!" sloganları attı. Siyasi baskı, sansür, yolsuzluk ve kötü yönetimden bıkan göstericiler, İran'ın en güçlü adamı olan dini lider Ayetullah Ali Hamaney'i doğrudan hedef aldılar.
Güvenlik güçlerinin protesto hareketine yönelik baskıları yüzlerce kişinin ölümüne yol açtı ve hükümet muhalefeti idamlar da dahil olmak üzere sert bir şekilde cezalandırmakla tehdit etti. Hak grupları protestoların başlamasından bu yana 50'si çocuk olmak üzere en az 400 kişinin öldürüldüğünü söylerken Birleşmiş Milletler yaklaşık 14 bin kişinin tutuklandığını açıkladı. Hükümet en az 30 güvenlik gücü mensubunun öldürüldüğünü söylüyor.
© 2022 The New York Times Company
