Vivian Yee, Aida Alami ve Jenny Gross / The New York Times
Depremden en çok etkilenen Fas köylerine giden yolları kapatan enkaz ve düşen kayalar nedeniyle, Pazar günü birçok köy sakini hayatını kaybeden yakınlarını gömmeye ve hükümetten gelecek yardımı beklerken kıt olan erzaklarını aramaya başladı. Bu bekleyiş uzun sürebilir.
Son yüzyılda bölgeyi vuran en güçlü deprem hem şehirdeki apartmanlarda yaşayanların hem de Yüksek Atlas Dağları'ndaki kerpiç evlerde yaşayanların hayatını kaybetmesine neden oldu. Ancak Fas'ın uzak ve engebeli bölgelerindeki pek çok kişi neredeyse tamamen kendi başlarının çaresine bakmak zorunda kaldı. Yaygın elektrik ve telefon kesintileriyle karşı karşıya kalan depremzedeler, yiyecek ve sularının azaldığını söyledi. Bazı cesetler İslam'ın gerektirdiği (farz-ı kifâye) gibi yıkanamadan gömülüyordu.
Fas devlet televizyonunun pazar günü bildirdiğine göre cuma gecesi meydana gelen ve büyüklüğü 6.8 olarak açıklanan depremde 2 bin 100'den fazla kişi öldü, 2 bin 400'den fazla kişi de yaralandı. Fas'ın güneyinde harap olmuş bir kasaba olan Amizmiz'de bir kadının çığlığı aniden yükseldi. Yeğeni 37 yaşındaki Lacher Anflouss, kadının iki erkek kardeşinin öldüğünü kasabaya koştuktan sonra öğrendiğini söyledi. Anflouss, "Pek çok insan ilk başta sessizce tepki veriyor çünkü bunu sindirebilmiş değiller" dedi.
Müdahale yavaş eleştirisi
Fas devlet medyası uzak bölgelere yardım götüren helikopterlerin görüntülerini yayınladı ve Kral 6. Muhammed hükümete hızla barınak sağlama ve özellikle yetimler ve savunmasızlar olmak üzere zor durumda olanlar için evleri yeniden inşa etme talimatı verdiğini söyledi. Ancak hükümet depremin meydana geldiği günden bu yana ağzını sıkı tutarak kurtarma çalışmaları hakkında çok az bilgi verdi ve can kayıpları konusunda sadece nadiren güncelleme yaptı. Bazı Faslılar sosyal medya üzerinden müdahalenin yavaş ve koordinasyonsuz olduğu eleştirisinde bulundu.
Pazar günü Atlas Dağları'ndaki Douar Tnirt köyünde, üçüncü gecede dışarıda uyuyacak insanlar battaniye, çocuk bezi ve su gibi umutsuzca ihtiyaç duyulan yardımlar için sıraya girdi. Ancak malzemeler, köylülerin felaketten bu yana herhangi bir yardımda bulunmadığını söylediği hükümetten değil, Marakeş'teki bir hayır kurumundan geldi.
"Hayatlarını kurtarmak için kimseyi beklemedik"
Yakınlarda büyüyen 17 yaşındaki Abdessamad Ait Ihia, cumartesi günü çalıştığı Kazablanka'dan ailesini kontrol etmek için bölgeye geri döndü. Hükümetin kurtarma ya da yardım görevlilerinden hiçbir iz görmediğini söyledi. Abdessamad, "Sadece insanların bize yardım etmesini istiyoruz, tek istediğimiz bu" dedi. Yaklaşık 30 km ötedeki başka bir dağ köyü olan Azgour'da hem elektrik hem de telefon hizmeti kesildiğinden dışarıdan yardım çağırmak bile mümkün değildi. Karanlıkta çığlıkları takip eden genç erkekler, daha fazla çökme yaşanma korkusuyla insanları çıplak elleriyle enkazdan kendileri çıkardılar.
Köyün imamı 33 yaşındaki Abdeljalil Lamghrari, "İnsanların hayatını kurtarmaya başlamak için kimseyi beklemedik" dedi. Deprem nedeniyle su pompalama sistemleri bozulan köylüler, çalışan kuyular bulmak için kilometrelerce uzağa gitmek zorunda kaldılar ve çaresizlik giderek artıyordu. Yine de bir köy derneğinin başkanı olan 54 yaşındaki Cemal Elabrki iyimser olmaya çalıtı. Elabrki, "Bu hafta için yağmur bekleniyorç Yağmur yağmazsa korkuyoruz. Gerçekten çok kötü olacak" diye konuştu.
Fas henüz yardımlara izin vermedi
Düzinelerce ülke yardım teklifinde bulundu. İspanya arama-kurtarma ekipleri göndereceğini açıklarken, Katar devlet medyası da Katar'ın özel araç ve ekipman göndereceğini bildirdi. Ancak pazar günü bazı hükümetler ve yardım grupları, kırsal hastaneler dolup taşarken bile hala Fas'ın yeşil ışık yakmasını beklediklerini söyledi. Şubat ayında Türkiye ve Suriye'de meydana gelen depremlerin ardından kurtarma çalışmalarına yardım eden Secouristes Sans Frontières'in kurucusu Arnaud Fraisse, France Inter radyosuna verdiği röportajda Fas'ın kuruluşuna yardım izni vermediğini söyledi.
"İlk saatler en kritik anlardır"
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, hükümetinin Faslı yetkililerle temas halinde olduğunu ve yardıma hazır olduğunu söyledi. Hindistan'da düzenlenen G20 zirvesi sırasında yaptığı açıklamada "İstedikleri anda, ikinci kez konuşlanacağız" dedi. Stanford Üniversitesi'nde Kuzey Afrika üzerine çalışan Fas asıllı Amerikalı tarihçi Samia Errazzouki verdiği bir röportajda hükümetin yoğun kontrollü ve merkezi işleyişinin afet müdahalesini engellediğini söyledi. "Herhangi bir doğal afetin ilk saatleri en kritik anlardır" diyen tarihçi, buna rağmen kralın kamuoyuna bir açıklama yapmasından önce uzun saatler geçtiğini söyledi. Errazzouki o sürede "Kaç hayat kurtarılabilirdi" diye sordu.
Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu Direktörü Caroline Holt, depremden sonraki ilk üç günün kurtarma ekipleri için bazen altın saat olarak adlandırıldığını, bu nedenle Fas'ta hayatta kalanları kurtarmaya çalışan acil durum çalışanları için kritik bir zaman olduğunu söyledi. Ancak Holt, insanlara temiz su sağlanması ve hala tehlike arz eden hasarlı binaların tespit edilmesi gerektiğini de vurguladı. Holt, "Felaket içinde felaket yaşamadığımızdan emin olmamız gerekiyor" dedi.
Pazar günü gece çökerken, evleri yıkılmış ya da güvenli olmayan aileler, renkli kumaş ve plastik muşambalardan oluşan derme çatma barınakların arkasında kayalarla tutturulmuş ya da itfaiyeciler tarafından sağlanan sarı çadırlarda uyumaya hazırlandı. Artçı sarsıntılardan endişe eden diğerleri ise açıkta uyudu.
300 bin kişi etkilendi
Marakeş'in güneyinde Atlas Dağları'nın iki sırtı arasında yer alan Azgour gibi köylerde evler genellikle kerpiçten inşa ediliyor ve bu da onları depremlere ve şiddetli yağışlara karşı son derece savunmasız bırakan geleneksel bir inşaat yöntemi. Deprem Azgour'daki evlerin yarısını enkaz haline getirdi, kalanları ise yaşanılacak durumda değil.
Dünya Sağlık Örgütü'nün raporuna göre Marakeş ve çevresindeki 300 binden fazla sivil de depremden etkilendi. Fas İçişleri Bakanlığı Pazar günü yaptığı açıklamada, Marakeş bölgesinde on yedi kişinin öldüğünü söyledi. Ancak Marakeş ve UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan surlarla çevrili Eski Şehir'in ağır hasardan kurtulduğu görüldü.
© 2023 The New York Times Company
