Liz Alderman / The New York Times
Türk makamları yüzyılın en ölümcül depreminden artan ölü sayısının acısıyla boğuşurken, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan paralel bir krizle karşı karşıya. Deprem felaketi, zaten acilen onarılması gereken bir ekonomiye daha büyük bir darbe indirdi. Türkiye'de 40 binden fazla ve komşu Suriye'de binlerce insanı öldüren deprem, Türkiye'yi sarsıcı bir yeniden yapılanma faturası ve zayıflamış ekonomik büyüme ile yükümlü kılacak. Bu durum Erdoğan'ın karşısında yeni bir zorluk oluşturacak.
Milyonları evsiz bırakan yıkımdan önce Türkiye zaten çökmekte olan para birimi ve Ekim ayında yıllık yüzde 85'e ulaşan enflasyonun kontrolden çıkmasıyla sarsılıyordu. Bu sorunlar, Türk ailelerini ve işletmelerini bir yaşam maliyeti krizine sürükledi. Ekonomi üzerindeki kontrolünü sıkılaştıran, Türkiye’nin mali durumunu desteklemek için Rusya ve Körfez ülkeleriyle bağlarını güçlendiren Erdoğan, bu kriz için alışılmışın dışında mali politikalar uyguladı.
Ekonomik faaliyetlerin yüzde 9'u
Türkiye Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu depremin maliyetini 85 milyar dolar olarak tahmin etse de yeniden inşanın 10 ila 50 milyar dolara mal olması bekleniyor. Türkiye’nin güneyini yıkan depremde 8 binden fazla bina yıkıldı, yollar ve İskenderun Limanı da dahil olmak üzere tedarik zinciri altyapısı hasar gördü. Aynı zamanda savaşın vurduğu binlerce Suriyeli mülteciye de ev sahipliği yapan bir üretim ve deniz taşımacılığı merkezi olan bölge, Türkiye'nin ekonomik faaliyetinin yüzde 9'unu oluşturuyor.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken Pazar günü, depremzede bölgelere yardım malzemesi dağıtılan Türkiye'nin güneyindeki İncirlik Hava Üssü'ne gitti. Oradan Blinken, bir Blackhawk helikopteriyle Antakya şehri çevresinde uçtu ve onlarca hasarlı ve yıkılmış bina gördü. Yardım çabalarının arama kurtarmadan insani yardıma doğru ilerlediğini kaydeden Blinken, depremden etkilenen insanlar için 100 milyon dolarlık yeni ABD yardımını duyurdu. Dışişleri Bakanlığı, yeni harcamalarla toplam ABD yardımını 185 milyon dolara çıkardığını söyledi.
Blinken, ABD'nin uzun süredir operasyon yaptığı İncirlik Hava Üssü'nde gazetecilere yaptığı açıklamada, "Yeniden inşa etmek için büyük bir çaba gerekecek. Ancak bu çabayı desteklemeye kararlıyız” dedi. Acil durum ekiplerinin hala apartmanların yıkıntılarından cansız bedenleri çıkarması ve hayatta kalan evsizlerin arabalara sığınması ve ısınmak için enkazdan ateş yakması nedeniyle Türkiye'deki durum hâlâ vahim. Ayrıca yiyecek, yakıt ve tıbbi malzeme sıkıntısı çekiyorlar.
Analistler, arama kurtarma çalışmaları nedeniyle eleştirilen Erdoğan'ın ekonomik ve siyasi etkileri yönetmek için otokratik bir oyun kitabını ikiye katladığını söylüyor. Washington Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü Türkiye Araştırma Programı Direktörü Soner Çağaptay, "Erdoğan’ın asıl odak noktası seçimler. Erdoğan büyüme sağlamadan asla kazanmadı ve yeniden yapılanma başladığında yeniden dengeleyici bir etki arayacak” dedi.
Bu yıl ki büyüme üçte bir oranında azalacak
Erdoğan, hükümeti ile Türkiye inşaat sektörü arasında bağ olduğuna dair suçlamaları bir kenara bırakarak, bu ayın başlarında düzinelerce inşaat müteahhidinin tutuklanmasını emretti ve bir yıl içinde yıkılan binlerce evi yenilemeye başlamak için hızlı bir yeniden inşa programı duyurdu.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası'na göre Türkiye ekonomisinde, pandemi nedeniyle 2021'de olan yüzde 11'lik büyüme yavaşlıyordu ve hem bu yıl hem gelecek yıl yüzde 3 büyümesi bekleniyordu. Banka, depremin artık büyümeyi en az üçte bir oranında azaltabileceğini ancak Erdoğan'ın devasa yeniden inşa çabalarının darbeyi sınırlayacağını söyledi.
Capital Economics'in Londra'daki kıdemli gelişen piyasalar ekonomisti Liam Peach, "Ekonomik aktivite depremden sonra hızla toparlanabilir. Bu çeyrekteki herhangi bir etki telafi edilecektir. Bunun Türkiye'nin köklü ekonomik sorunlarını çözmek için yeterli olup olmadığı henüz belli değil” değerlendirmesinde bulundu.
Türk lirası geçen yıl dolar karşısında değerinin yaklaşık yüzde 30'unu kaybetti, enflasyon yükseldi, Türklerin satın alma gücü ciddi şekilde zarar gördü ve Erdoğan'ın popülaritesine zarar verdi. Ocak ayında enflasyon, enerji fiyatlarının düşmesiyle hafifçe düşerek yıllık yüzde 60'ın biraz altına indi. Türkiye ayrıca, kriz korkusunu artıran döviz rezervlerindeki düşüş nedeniyle ödemesi zorlaşan yaklaşık 185 milyar dolar değerinde bir dış borç ödemesi dağıyla karşı karşıya. Türk şirketlerinin ağır borç yükünden endişe duyan uluslararası yatırımcılar, 2018'den bu yana ülkeden giderek daha fazla para çekiyor.
Ülke üzerindeki kontrolünü sıkılaştırdı
Türkiye'nin şu anki durumu, Erdoğan'ın 2003'te başbakan olduktan sonra ekonomiyi canlandırdığı iktidardaki ilk 15 yılıyla keskin bir tezat oluşturuyor. Erdoğan, liberal ekonomi politikaları, yüksek ofis kuleleri ve yeni İstanbul'u doğuran bir inşaat çılgınlığı ortaya koydu. Orta sınıf genişledi ve Türkiye gelişmekte olan bir pazar statüsünün üstesinden geldi. Ancak, yargı ve medyanın kontrolünü ele geçirerek, üç merkez bankası başkanını görevden alıp damadını maliye bakanı olarak atayarak ülke üzerindeki kontrolünü sıkılaştırdıkça kazanımlar boşa çıktı. Türkiye'nin mali durumunu desteklemek için, otokratik liderleri onu iktidarda tutmaya hevesli olan Katar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri'ne daha fazla yaslandı.
"İktidarda kalmak için her yolu kullanacaktır"
Londra'daki BlueBay Asset Management'ta gelişmekte olan piyasalar için stratejist olan Timothy Ash, "O, Batı için yararlı bir denge unsuru oldu. Körfez ülkelerinin istediği de bu” dedi. Carnegie Europe'un kıdemli bir üyesi ve Avrupa Birliği'nin Türkiye eski büyükelçisi Marc Pierini, yakın zamanda Erdoğan'ın ekonomik avantaj için Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşında her iki tarafla da arasını iyi tuttuğunu söyledi. Ekonomi ne kadar kötüyse, Türkiye'nin Rusya ile enerji ticareti ve kazandığı paralar olmasa daha da kötü olurdu. Pierini, ülke cumhurbaşkanlığı seçimlerine giderken, "Erdoğan iktidarda kalmak için akla gelebilecek her yolu kullanacaktır. Ekonomik görünüm yaklaşan seçimlerin sonucuyla bağlantılı. Çünkü 20 yıl sonra ilk kez yenilme olasılığı var" dedi.
© 2023 The New York Times Company
