Eve Sampson / The New York Times
İran'da cuma günü yapılacak ikinci tur cumhurbaşkanlığı seçimlerinde biri reformist diğeri aşırı muhafazakâr iki aday, rekor düzeyde düşük katılımın ve anlamlı bir değişimin sandık yoluyla gerçekleşebileceğine dair yaygın inançsızlığın ortasında karşı karşıya gelecek. İkinci tur seçim, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin mayıs ayında bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından yapılan özel oylamayı takip ediyor.
İran'daki ilk tur oylamada ne oldu?
Seçmenlerin yaklaşık yüzde 40'ı, rekor düzeyde düşük bir oranla, geçen cuma günü sandık başına gitti ve oy pusulasındaki dört adaydan hiçbiri seçimi kazanmak için gereken yüzde 50 oyu alamadı. Reformcu aday eski sağlık bakanı Dr. Mesud Pezeşkiyan ile aşırı sertlik yanlısı ve eski nükleer müzakereci Said Celili en fazla oyu alarak ikinci tura kaldı. Pezeşkiyan, muhafazakar oyların iki aday arasında bölünmesi ve birinin yüzde 1'den az oy alması nedeniyle öne geçti.
İkinci tura katılım biraz daha yüksek olabilir. Bazı İranlılar sosyal medyada Celili'nin sert politikalarından korktuklarını ve Pezeşkiyan'a oy vereceklerini söyledi. Anketler, Celili'nin ilk turdaki muhafazakar rakibi Muhammed Bakır Galibaf'a verilen oyların yaklaşık yarısının Pezeşkiyan'a yönlendirildiğini gösteriyor.
İkinci turdaki iki aday kim?
Uzmanlar Pezeşkiyan'ın Mart ayındaki parlamento seçimlerini ve 2021'deki cumhurbaşkanlığı seçimlerini boykot eden reformist parti destekçileri ve halk arasında seçime katılımı arttırma ihtimalinin yüksek olduğunu söyledi. Pezeşkiyan, İran ekonomisini zora sokan ağır ekonomik yaptırımların kaldırılması için Batı ile nükleer müzakerelere başlayacağını belirtti.
Öte yandan Celili müzakereler konusunda çok daha sert bir tutum sergiliyor ve tartışmalarda yaptırımları yenmeyi ve diğer ülkelerle ekonomik bağları güçlendirmeyi planladığını anlatıyor. İran'ın nükleer politikaları ve temel devlet politikaları dini lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından belirleniyor. Hamaney, yaptırımların kaldırılması için hükümetin ABD ile dolaylı olarak temas kurmasına yeşil ışık yakmıştı. Başkan kim olursa olsun bu müzakerelerin devam etmesi muhtemel.
İranlılar oy kullanmaya gelecek mi?
İranlılar tarihsel olarak seçimlere son derece ilgili olsalar da, birçoğu beceriksiz ve taleplerine kulak tıkadığını düşündükleri hükümeti protesto etmek için son seçimlerde oy kullanmaktan kaçındı. Birçoğu artık oy vermenin hayatlarında bir fark yaratacağına inanmıyor ve din adamlarının yönetimine son verilmesi çağrısında bulunuyor. Ghalibaf destekçilerinden ikinci turda Celili'ye oy vermelerini istedi ancak aralarında kampanya yöneticilerinin de bulunduğu pek çok destekçisi Celili'nin İran'ın geleceği için yıkıcı olduğunu ve hem ülke içinde hem de uluslararası alanda gerilimi arttıracağını söyleyerek Pezeşkiyan'ın bloğuna geçti.
İranlılar 2013'teki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, kampanya vaatleri arasında daha açık bir ülke ve daha az sosyal kısıtlama olan reformist aday Hasan Ruhani için oy kullandılar. Başkan Donald Trump 2018'de İran'la nükleer anlaşmadan çekilip yaptırımları yeniden uygulayarak işbirliği umutlarını fiilen sona erdirdi. Muhafazakâr Reisi Ruhani'nin yerine geçtiğinde, sosyal özgürlüklerin iyileştirilmesi beklentileri azaldı.
Bu seçim özgür ve adil mi?
Hukukçular ve din adamlarından oluşan 12 kişilik Muhafız Konseyi, birçok insan hakları örgütü tarafından halkın adayları seçme yetkisini ortadan kaldırarak seçimleri manipüle etmekle suçlanıyor. Bu seçim için 80 kişilik aday listesini altıya indirerek yedi kadını, eski bir cumhurbaşkanını ve birçok hükümet yetkilisini diskalifiye etti.
Bu seçim neden önemli?
Seçim, hükümetin, İslam Cumhuriyeti'ne yönelik iç protestolar ve ABD ve İsrail'le yaşanan gerginliğin ortasında kargaşaya düşmeden bir cumhurbaşkanının beklenmedik ölümüyle başa çıkabileceğini göstermesi için bir fırsat. Celili'nin seçilmesi halinde hükümet büyük olasılıkla ideolojik odaklı siyasetinin zaferini ilan edecektir.
Dini lider ülkenin nihai otoritesi ve dış politikadan sorumlu olsa da, cumhurbaşkanı iç politikayı belirler ve İran'ın kadınlar için zorunlu başörtüsü yasası gibi sosyal konuları etkileyebilir. ABD'nin İran'la yaptığı nükleer anlaşmadan çekilmesinden altı yıl sonra, yeni cumhurbaşkanının nükleer programın yönetimindeki rolü belirsiz. İsrail ve İran arasındaki gerilim tırmanırken bu konu Batı için giderek daha acil bir hal alıyor.
Ana konular nelerdir?
Birçok İranlının değişimi gerçekleştiremeyeceğine inandıkları bir hükümete olan güvenlerini kaybettikleri bu seçimde, çökmekte olan ekonomi, ABD'nin öncülük ettiği yaptırımlar ve kadın hakları başlıca konular. Yaptırımlar ülkenin zaten zor durumda olan ekonomisini zayıflattı. Aileleri yurtdışında cömertçe harcama yaparken kemer sıkma ve tevazu vaaz eden liderlere karşı halkın hayal kırıklığı arttı.
İkinci tur sonuçları ne zaman belli olacak?
İçişleri Bakanlığı, ilk turda oy verme işleminin sona ermesinden bir gün sonra ikinci tur seçimlerin yapılacağını duyurdu. Yetkililer büyük olasılıkla cumartesi gününe kadar en azından ön sonuçları açıklayacaktır.
©️ 2024 The New York Times Company
