Tiffany Hsu, Sheera Frenkel / New York Times
7 Ekim’in erken saatlerinde siren seslerini ve İsrail'in güney sınırından gelen çatışma haberlerini duyan Achiya Schatz, bebeği ve hamile eşiyle birlikte Tel Aviv yakınlarındaki bir sığınağa koştu. İsrail'in en tanınmış dezenformasyon araştırmacılarından biri olan Schatz, sığınakta uzun süre kalmadı. O sırada Hamas saldırısına ilişkin ilk haberler sosyal medyada yayılmaya başladı. Schatz, yanlış iddiaların yayılmasını engellemek için çok az zamanı olduğunu bilerek evine bilgisayarının başına koştu. Bir bakıma zaten çok geç kalmıştı.
İlk saldırıdan bu yana, bölgedeki dezenformasyon uzmanları manipüle edilmiş medya ve komplo teorileriyle boğuşuyor. Videolar, eski haber raporları, gerçek fotoğrafları yapay olarak üretilmiş gibi gösterme girişimleri, yanlış çeviriler ve birden fazla dilde dağıtılan yanlış suçlamalar gibi birçok içerik hızla yayıldı.
Savaş sisi içinde söylentiler ve yalanlar gerçek gibi görünebildiği ve kararları etkilediği için bu durum özellikle tehlikeli. Analistlerin savunmanın bir parçası olarak mevcut kanıtların net bir şekilde incelenmesini sağlamaları gerekiyor. Ancak bu iş deneyimli profesyoneller için bile zor. İçeriklerin doğruluğunu kontrol/teyit eden kuruluşların Orta Doğu’da az olması zorlukları daha da artırıyor.
Ücret almadan teyit etmeye çalışıyorlar
Dünya çapında doğrulama kontrollerini destekleyen International Fact-Checking Network'ün direktörü Angie Drobnic Holan, "Bölgede uzun bir geçmişe sahip çok fazla doğruluk kontrol kuruluşu yok ve bu da işi zorlaştırıyor. Sahada bu, geliştirilmesi gereken yeni bir alan” dedi. İsrailli ve Filistinli pek çok doğruluk denetçisi son birkaç yıl içinde bu alana girdi. Holan, son aylarda bazen ücret almadan, savaş bölgesindeki gerçekleri ortaya çıkarmaya çalışarak değerli işler yaptıklarını söyledi. Çatışmaya olan yakınlıkları, onları gerçeğe derinden yatırım yapan ve şekillendiren kültürel nüansları anlamak için daha donanımlı hale getiriyor.
Travma sonrası stres bozukluğu ile karşı karşıyalar
Bu durum aynı zamanda önyargılı suçlamaları da beraberinde getiriyor. Tarafsızlık; siyasi ve dini farklılıkların nesiller boyunca ateşli bir şekilde tartışıldığı bölgede ve kutuplaştırıcı savaş sırasında daha da zor olabilir.
Özellikle ağır bombardıman ve elektrik kesintilerinin iddiaları inceleme çabalarını aksattığı Gazze Şeridi'nde güvenilir bilgiye erişim sıkıntılı. Taciz ve tehditler arttı. Doğruluğu teyit etmeye çalışan gönüllülerin akıl sağlıkları tehlikeli bir durumda. Doğruluk kontrolörleri sürekli şiddet görüntülerine maruz kalmanın getirdiği travma sonrası stres bozukluğu ile karşı karşıya. Bazıları öldürülen meslektaşlarının ve akrabalarının yasını tutuyor.
Bu duygusal yük, Batı Şeria'da Filistin şehri olan Nablus'ta gazetecilik ve doğruluk kontrolü yapan Baker Mohammad Abdulhaq'ın üzerinde ağır bir baskı oluşturuyor. Sekiz yıl önce, "doğrulama" anlamına gelen Tahaqaq Observatory adında bir doğruluk kontrol girişimi kurdu. 7 Ekim ve 25 Aralık tarihleri arasında, o ve dokuz doğruluk kontrolöründen oluşan ekibi günde ortalama iki rapor yayınladı.
"Ciddi bir psikolojik baskı yaratıyor"
Abdulhaq e-posta yoluyla yaptığı açıklamada, araştırmalarını yürütmenin bazen Gazze'de İsrail hava saldırıları sonucu öldürülen çocuk ve kadınların acı sahnelerine tanık olmalarını gerektiren yıpratıcı bir süreç olduğunu söyleyerek "Ayrıca aileleriyle doğrudan iletişim kurarak üzücü ifadeleri topluyoruz ve bu da ciddi bir psikolojik baskı yaratıyor” dedi.
Tahaqaq'ın ana izleyici kitlesi Filistinliler ve haberlerinin çoğu Arapça yazılı. Raporların çoğu İsrail'i övücü nitelikte değil: Abdulhaq ve ekibi esir takası ve İsrail'in sivillere karşı beyaz fosfor kullandığı yönündeki yanlış iddiaları değerlendirdi. Tahaqaq, 23 Ekim'de Gazze'deki Ahli Arap Hastanesi'nde meydana gelen ölümcül patlamayı yazdıktan sonra 179 siber saldırının hedefi olduğunu ve web sitesinin devre dışı bırakılmaya çalışıldığını söyledi.
Tahaqaq 2015 yılında Abdulhaq'ın doğruluk kontrolü konusundaki yüksek lisans tezinin bir parçası olarak başladı. İki yıl sonra parası tükendi, ardından 2020'de COVID-19 hakkındaki iddiaları raporlamak için yeniden kuruldu. Şimdi grup, doğruluk kontrolörlerinin gönüllü çalışmaları ve Arap Doğruluk Kontrolörleri Ağı aracılığıyla ayakta duruyor.
"İnsanlar korktukları şeylere kolayca inanabilirler"
Araştırmacı Gazetecilik için Arap Muhabirler adlı medya kuruluşu tarafından yürütülen 3 yıllık bir proje olan ağda Mısır, Irak, Yemen ve diğer ülkelerden 250'den fazla doğruluk kontrolörü / teyit uzmanı yer alıyor. Ağdan sorumlu Lübnanlı gazeteci Saja Mortada, İsrail ile Hamas arasındaki savaşın bir yıl içinde izlenmesi en karmaşık kriz olduğunu söyledi. Mortada “Korku ve belirsizlik yanlış bilginin hızla yayılmasına neden olabilir, çünkü insanlar korktukları ya da zaten düşünmüş oldukları şeylere kolayca inanabilir ve bunları paylaşabilirler” dedi.
Yanlış bilgi dalgasının tehlike işaretleri İsrailli araştırmacı Schatz tarafından 7 Ekim'de hemen fark edildi. Schatz “Herkes gibi ben de şoktaydım ama en kötü şeylerin tam da bu şok anında ortaya çıktığını ve internette viral hale geldiğini fark ettim” dedi.
Sol ve sağ görüşlü İsrail yayınlarında yer aldı
Schatz’ın sosyal medyada dolaşan komploları araştırmak için FakeReporter adlı 14 kişilik ekibine güveniyor. Kuruluş 2021'de İsraillilerin kafasını karıştırmak için WhatsApp’ı kullanan İran merkezli dezenformasyon kampanyasını keşfetmesiyle tanınıyor. Kuruluş aynı sonbaharda, İsrailli aşırılık yanlıları tarafından Filistin vatandaşlarına yönelik saldırı girişimlerinde bulunmak üzere kurulan WhatsApp gruplarını da ortaya çıkarmıştı. FakeReporter'ın bulguları hem sol hem de sağ görüşlü İsrail yayınlarında yer aldı.
"Siyasi görüşlerimizi bir kenara bırakıyoruz"
Schatz, yanlış bilgileri haber yapan insanların politikalarını bir kenara bırakmaları gerektiğini söyledi. Ekibine siyasi yelpazenin farklı noktalarındaki İsraillilerden analiz talepleri geliyor ve grup kısa süre önce Arapça raporları da kabul etmeye başladı. Savaşın ilk ayında grup, Gazze'de kafeslerde tutulan İsrailli çocukları gösterdiğini iddia eden görüntülerin yalan olduğunu ortaya çıkardı. Görüntüler yıllar öncesine aitti ve nereden geldiği belli değildi. Ayrıca İsrail'in Nova müzik festivalinde kendi sivil ölümlerini uydurduğu ya da yapay zeka kullandığı iddialarını da çürüttü.
Schatz, "Bildiğimiz ya da bilmediğimiz şeylere bağlı kalmak ve siyasi görüşlerimizi bir kenara bırakmak için çok çalışıyoruz. Özellikle şimdi, savaş zamanında, görüşlerimizin neyin gerçek neyin gerçek olmadığını gölgelemesine izin vermemek için dikkatle çalışmalıyız” dedi.
© 2024 The New York Times Company
