Nina Agrawal / New York Times
Geraldine Frank 62'nci yaş gününü kutlamak için sabırsızlandığı sırada oğlu gözlerinde sararma olduğunu fark etti. Çok endişelenmemişti ama bir doktora görünmesini istedi. Frank'in gözlerinin sarılık belirtileri gösterdiği ortaya çıktı. Siroz hastasıydı. Karaciğerde ciddi yara izleri oluşması genellikle yıllar, hatta on yıllar alır. Oğlu David Frank, babasının aşırı kilolu olduğunu ve başka rahatsızlıklar için de doktorlara gittiğini, ancak karaciğeriyle ilgili herhangi bir endişe duyduğundan hiç bahsetmediğini söyleyerek "Bunca tıbbi gelişmeye rağmen nasıl olur da kimse bunun bir sorun olduğunu bilmez?" dedi.
Siroz, metabolik işlev bozukluğuna bağlı steatotik karaciğer hastalığının (MASLD) geç evrelerinde ortaya çıkabilir. Bu durum karaciğerde yağ biriktiğinde meydana gelir ve iltihaplanma ile yaralara yol açabilir. Yakın zamana kadar alkolik olmayan yağlı karaciğer hastalığı olarak bilinen MASLD'nin dünya genelinde her 10 kişiden yaklaşık 4'ünü etkilediği tahmin ediliyor. İnsanların karaciğer nakline ihtiyaç duymasının en büyük nedeni bu hastalık. İlerlemesini durdurmak ve hatta hasarı tersine çevirmek mümkün, ancak hastalar genellikle bunu yapacak zaman kalmayıncaya kadar teşhis edilemiyor. New York Mount Sinai'deki Icahn Tıp Fakültesi'nde karaciğer hastalıkları bölümü şefi olan Dr. Meena B. Bansal, “Büyük ölçüde asemptomatiktir. Genellikle semptomatik olduğunda oldukça ilerlemiş oluyor" dedi.
MASLD nedir?
MASLD'li kişilerin karaciğerlerinde aşırı yağ ve obezite, yüksek kan şekeri ve yüksek tansiyonu içeren bir veya daha fazla metabolik risk faktörü var. Yaklaşık her 4 hastadan 1'inde metabolik disfonksiyonla ilişkili steatohepatit veya MASH adı verilen daha ileri bir form vardır. Bu durumda, yağ birikimi iltihaplanmaya, hücre hasarına ve bazı durumlarda karaciğerde yaralar yol açar. Bansal, MASH'li her 5 kişiden 1'inin siroza evrileceğini, bunun da karaciğer yetmezliğine yol açabileceğini ve karaciğer kanseri riskini artırabileceğini söyledi.
Chicago Üniversitesi Tıp Fakültesi Metabolik ve Yağlı Karaciğer Hastalıkları Direktörü Dr. Mary Rinella, sirozda bile hastaların yıllarca hasta hissetmeyebileceğini söyledi. Ancak karaciğer fonksiyonu azalmaya başladığında, hastalar karın bölgesinde sıvı biriktirebilir, sarılık geliştirebilir veya kan dolaşımında toksin birikiminin neden olduğu kafa karışıklığı yaşayabilir.
Kimler risk altında?
Karaciğer uzmanları, Tip 2 diyabet veya obezite hastalarının (özellikle de karın çevresinde aşırı yağ bulunanların) en riskli grup olduğunu söylüyor. Bu hastalarda insülin direnci ve özellikle doymuş yağlar ve karbonhidratlardan aşırı kalori alımı, karaciğerde yağ birikmesine yol açarak onu hasara açık hale getirebilir. Yağın kendisi de iltihaplanmaya neden olan ve karaciğer hücrelerine zarar veren kimyasallar salgılar. Virginia Commonwealth Üniversitesi Tıp Fakültesi Stravitz-Sanyal Karaciğer Hastalığı ve Metabolik Sağlık Enstitüsü'nden Dr. Arun Sanyal, Latin kökenli insanların genel nüfusa göre metabolik sorunlara sahip olma ve karaciğerde yağ birikimine yol açabilecek bir genetik varyant taşıma olasılıklarının daha yüksek olması nedeniyle daha yüksek risk altında olduklarını söyledi.
Karaciğer, hasarlı dokunun üzerinde yara izi oluşturan kolajen üreterek hasarı iyileştirmeye çalışır. Bansal, yağ ve iltihap karaciğere zarar vermeye devam ederse, giderek daha fazla yara oluşturacağını söyledi. Buna fibrozis denir ve doktorlar bunu 0 ila 4 arasında sınıflandırır, 4. aşama sirozdur. (Siroza zaman içinde aşırı alkol tüketimi de neden olabilir). Klinisyenler, rutin laboratuvar testleri kullanılarak hesaplanan FIB-4 skorunu kullanarak hangi hastaların ilerlemiş hastalık riski altında olabileceğini belirleyebilirler. Ancak Sanyal, bu tür taramaların yaygın olmaması nedeniyle, hastaların siroz komplikasyonları yaşayana kadar genellikle teşhis edilmediğini söyledi. Sanyal, “Bu kişi sirozla uyanmadı. Gelişmesi 20 yıldan fazla zaman alıyor" dedi. Geraldine Frank'e teşhis konulduğunda, hastalık artık tedavi edilemez durumdaydı. Beş hafta sonra da öldü.
Nasıl tersine çevirebilirsiniz?
Erken evre MASLD kilo kaybı ve diyet değişiklikleri ile tersine çevrilebilir. Yağ birikimi ve iltihaplanma karaciğere zarar vermeyi durdurursa, organ normale dönebilir. Doktorlar Akdeniz diyetinin yanı sıra haftada en az 150 dakika aerobik egzersiz ve direnç eğitimi önermektedir. Bariatrik cerrahinin fibrozu tersine çevirdiği gösterildi ve birçok doktor Ozempic gibi kilo verme ilaçlarının da karaciğer hastalığının ilerlemesini durdurmaya yardımcı olabileceğinden umutlu. Gıda ve İlaç İdaresi kısa süre önce, iltihabı durdurarak ve karaciğerdeki skarlaşmayı azaltarak Evre 2 veya 3 fibrozu tedavi edebilen resmetirom adlı bir ilacı onayladı. Yaşam tarzı değişiklikleri, Pennsylvania'da bir okul bölgesi yöneticisi olan 54 yaşındaki Shawanna James-Coles'un durumunu yönetmesine yardımcı oldu. 2021'de alkolsüz yağlı karaciğer hastalığı ve Evre 2-3 fibrozis teşhisi konulduktan sonra, işe gitmeden önce sandalye yogası yapmak ve günlük yürüyüşlere çıkmak gibi küçük değişiklikler yapmak için bir doktor ve beslenme uzmanıyla çalışmaya başladı. Karbonhidrat ve şeker alımını izledi ve kahvaltıda yemeyi sevdiği tatlı hazır yulaf ezmesini omletle değiştirdi. "Kritik olan şey bunu sürdürmek" diyen James-Coles 50 kilo verdi ve fibrozisi artık Evre 0-1.
© 2024 The New York Times Company
