Valeriya Safronova / New York Times
Moskova'nın hemen dışındaki konser salonunda meydana gelen saldırı bazı Rusların ülkeye idam cezasının geri getirilmesi ve saldırganların idam edilmesi çağrısında bulunmasına yol açtı. Başkanlık eylemi ve mahkeme kararlarının bir kombinasyonu sayesinde Rusya 28 yıldır idam cezasına moratoryum uyguluyor. Yine de idam cezası askıya alınmış ancak tamamen kaldırılmamış olarak yürürlükte kalmaya devam ediyor. Rus yetkililer idam cezasının yeniden getirilip getirilemeyeceği ve nasıl getirilebileceği konusunda görüş ayrılığı yaşarken, ülkenin Anayasa Mahkemesi konuyu inceleyeceğini açıkladı.
İdam cezasını kim savunuyor ya da karşı çıkıyor?
Tacikistan'dan gelen İslamcı teröristler olarak tanımlanan konser salonu saldırganlarının idam edilmesini talep eden çok sayıda tanınmış isim var. Rusya'nın eski devlet başkanı ve başbakanlarından Dmitri Medvedev Telegram'da "Onları öldürmek gerekli mi? Gerekli. Ve bu yapılacaktır" dedi. Medvedev, saldırıları finanse edenler ve destekleyenler de dahil olmak üzere saldırılara karışan herkesin öldürülmesi gerektiğini de sözlerine ekledi.
Bu tür çağrılar özellikle terör saldırılarından sonra periyodik olarak ortaya çıksa da ne kadar yaygın bir desteğe sahip oldukları net değil. Ayrıca bu çağrıların önde gelen muhalifleri de var. Bir hükümet danışmanlık grubu olan Sivil Oda'nın sekreteri Lidia Mikheeva, devlet haber ajansı Tass'a yaptığı açıklamada idam cezasının kaldırılmasının modern Rus tarihinin en önemli başarılarından biri olduğunu söyleyerek "Eğer vahşet ve barbarlık dönemine geri dönmek istemiyorsak, hepimiz durup düşünmeliyiz" dedi.
Putin bu kararın neresinde bulunuyor?
Parlamentoyu büyük ölçüde kontrol eden otokratik devlet başkanı Vladimir Putin'in onayı olmadan hiçbir şey değişmeyecek gibi görünüyor. Rus lider geçmiş yıllarda idam cezasına açıkça ve defalarca karşı çıktı.
Putin ve güvenlik ekipleri sık sık yurt içinde ya da yurt dışında gazeteciler, siyasi muhalifler, iş dünyası liderleri ve eski casuslar gibi düşmanlarını öldürmek ya da öldürmeye çalışmakla suçlanıyor. Sinir gazıyla düzenlenen suikast girişiminden kurtulan muhalefet lideri Aleksey Navalni, müttefiklerinin kendisine kötü muamele ettiğini ve tıbbi bakımdan mahrum bıraktığını söylediği Rus hapishanesinde geçen ay hayatını kaybetti.
Her ne kadar idamın geri getirilmesinin popüler olduğunu söylese de Putin 2002 yılında "Bana bağlı olduğu sürece Rusya'da idam cezası olmayacak" dedi. Rus basınında çıkan haberlere göre Rus lider 2007 yılında bir konferansta resmi idam cezasının "anlamsız ve verimsiz" olduğunu söyledi. 2022 yılında ise fikrinin "değişmediğini" söyledi. Tass'a göre Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, konser salonu katliamının ardından yaşanan tartışmalarla ilgili olarak "Şu anda bu tartışmaya katılmıyoruz" dedi.
Moratoryum nasıl başladı ve nasıl devam etti?
Sovyetler Birliği dünyanın en sık idam cezası uygulayan ülkelerinden biriydi ve dağıldıktan sonra da Rusya idamları gerçekleştirmeye devam etti. Ancak 1996'da, bir insan hakları grubu olan Avrupa Konseyi'ne kabul edilmek için, Putin'in selefi Devlet Başkanı Boris Yeltsin, ölüm cezasına moratoryum koymayı ve üç yıl içinde tamamen kaldırmayı kabul etti. Rusya parlamentosu bu plana uymadı. Yeltsin hükümetinin imzaladığı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni onaylamadı ve idam cezasını bir seçenek olarak tutan yeni bir ceza yasasını kabul etti.
1999 yılında Anayasa Mahkemesi devreye girerek, Rusya genelinde jürili yargılamalar yürürlüğe girene kadar ölüm cezasının uygulanamayacağına karar verdi. 2009 yılında, jüri yargılamaları başladıktan sonra, mahkeme Avrupa Konseyi kurallarına uyarak moratoryumun yürürlükte kalmasına karar verdi, çünkü idam cezasının on yıldan uzun bir süre uygulanmaması, bir daha uygulanmayacağı beklentisi yaratmıştı. Mahkeme, "Ölüm cezası verilmemesi insan hakkının istikrarlı güvenceleri oluşturmuş, anayasal ve yasal bir rejim ortaya çıkmıştır" diye yazdı.
İnfazların yeniden başlaması için ne gerekiyor?
Bu konu belirsiz. Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından Avrupa Konseyi Rusya'yı dışladı, yani Moskova artık moratoryumun asıl dayanağı olan insan hakları sözleşmesine taraf sayılmıyor. O dönemde Anayasa Mahkemesi Başkanı Valeriy D. Zorkin, yeni bir anayasa kabul edilmeden idam cezasının geri getirilmesinin imkansız olduğunu söylemişti. Petersburg Uluslararası Hukuk Forumu'nda verdiği bir konferansta "Mevcut olağanüstü duruma rağmen, son yıllarda genel olarak izlediğimiz yasama politikasının insanileştirilmesi yolundan dönmenin büyük bir hata olacağını düşünüyorum. Özellikle de bazı politikacıların şimdiden talep etmeye başladığı Rusya'da ölüm cezasına ilişkin moratoryumun reddedilmesi topluma çok kötü bir sinyal olacaktır" dedi.
Ancak bazı politikacılar, insan hakları sözleşmesinin bir engel teşkil etmemesi halinde, idam cezasının herhangi bir anayasal değişiklik yapılmaksızın geri getirilebileceğinde ısrar etti. Bu görüş bu hafta Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma'nın başkanı Vyacheslav V. Volodin tarafından dile getirildi. Volodin, Anayasa Mahkemesi'nin moratoryumu kaldırabileceğini söyleyerek "Ben ve siz, Avrupa Konseyi'nden ayrıldık, değil mi? Doğru" dedi.
©️ 2024 The New York Times Company
