NYT yazdı: Birleşik Krallık sömürge dönemi anlaşmazlığını sonlandırıyor

Mark Landler / New York Times

Britanya, Hint Okyanusu'ndaki tropik adalardan oluşan Chagos Adaları'nı Mauritius'a devredeceğini duyurdu. Böylece Britanya'nın sömürgecilik mirasının yanı sıra dünyanın tartışmalı bir bölgesindeki jeopolitik rekabetlerle ilgili soruları gündeme getiren uzun ve zaman zaman sert geçen müzakereleri sona erdirdi. İki ülke hükümetleri tarafından açıklanan anlaşma şartlarına göre Mauritius uzak takımadaların egemenliğini üstlenecek, ancak ABD ve İngiltere zincirdeki 55'ten fazla adanın en büyüğü olan Diego Garcia'da stratejik açıdan değerli bir askeri üs işletmeye devam edecek.

İngiltere Başbakanı Keir Starmer ve Mauritius Başbakanı Pravind Jugnauth tarafından yapılan açıklamada “Birleşik Krallık, Mauritius'un Diego Garcia da dâhil olmak üzere Chagos Takımadaları üzerinde egemen olduğunu kabul edecektir” denildi. Açıklamada her iki ülkenin de bölgesel ve küresel güvenlikte hayati bir rol oynayan Diego Garcia'daki mevcut üssün uzun vadeli, güvenli ve etkin bir şekilde işletilmesi konusunda kararlı oldukları kaydedildi. Mauritius, üssün 99 yıllık bir başlangıç dönemi için işletilmesini garanti etmeyi taahhüt etti.

İngiltere'nin kontrolü eleştiriliyordu

İngiltere'nin sömürge döneminden kalma Chagos Adaları üzerindeki kontrolü, son yıllarda bir dizi olumsuz mahkeme kararı ve artan diplomatik baskı ile artan eleştirilere maruz kaldı. 1960'larda Britanya Mauritius'a bağımsızlık verdi ancak Chagos Adaları'nı ayırdı ve ataları 18. yüzyılın başlarında Fransızlar tarafından Afrika ve Hindistan'dan köle olarak getirilen 1.000'den fazla sakini adadan çıkardı. Britanya ve Mauritius arasında Chagos'la ilgili resmi müzakereler 2022 yılında, Londra'daki hükümetin Muhafazakârlar tarafından yönetildiği dönemde başladı ve Afrika ülkelerinin Britanya'ya egemenliği devretmesi için baskı yapmaya başlamasıyla ivme kazandı. Bazıları Chagos'un İngiltere'nin “Afrika'daki son kolonisi” olduğunu söylüyordu.
Adaların devredilmesine ilişkin ilk hukuki argümanların hazırlanmasına yardımcı olan uluslararası avukat Philippe Sands, "Bu, Mauritius ve Birleşik Krallık'ın her ikisinin de gurur duyabileceği bir çözüm. Birleşik Krallık'ın uluslararası hukuk karşısında başı dik durmasını sağlıyor" dedi. Anlaşmazlık hakkında “Son Koloni” adlı bir kitap yazan Sands, Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin Mauritius ile müzakerelerin hızlanmasında rol oynadığını çünkü dikkatleri genel olarak yasa dışı işgallere çektiğini söyledi.

Üst düzey bir ABD'li yetkiliye göre, Diego Garcia'daki üsse uzun vadeli erişimini güvence altına almak isteyen ABD, İngiliz hükümetini adalar üzerindeki anlaşmazlığı çözmesi için özel olarak teşvik etmişti. ABD Başkanı Joe Biden devir teslim haberini memnuniyetle karşıladı. Savunma analistleri anlaşmanın özellikle önemli olduğunu çünkü Hint Okyanusu'nun sadece ABD ve Çin arasında değil aynı zamanda yükselen Hindistan'ın da dahil olduğu büyük güçlerin rekabet arenası haline geldiğini söyledi.

Londra'daki bir araştırma grubu olan Royal United Services Institute'un genel müdür yardımcısı Malcolm Chalmers, gemilere hizmet verme ve bombardıman uçaklarına yakıt ikmali yapma rolüne ek olarak Diego Garcia'nın konumunun onu gözetleme ve istihbarat toplama için değerli bir dinleme noktası haline getirdiğini söyledi. Chalmers, "ABD ve İngiltere, Mauritius'taki herhangi bir siyasi değişikliğin Diego Garcia'nın gelecekteki kontrolünü tehlikeye atmayacağına dair sağlam bir garanti istemiş olacaklar. Önümüzdeki on yıllarda işler çok gelişecek bu nedenle böyle bir imkâna sahip olmak çok önemli olacak" dedi.

Napolyon Savaşları'na uzanıyor

İngiltere'nin Chagos'a müdahalesinin kökleri, Fransa'nın Afrika'nın güneydoğu kıyısındaki bir ada olan Mauritius'u İngiltere'ye koloni olarak devrettiği Napolyon Savaşları'na dayanıyor. 1960'larda İngiltere, ABD ile birlikte bir hava üssü inşa etme planının bir parçası olarak Diego Garcia sakinlerini kovdu. Mauritius, 1968'de İngiltere'den bağımsızlığını kazandığından beri adalar üzerinde egemenlik iddia ediyor. Ancak adaları İngiliz Hint Okyanusu Bölgesi olarak tanımlayan İngiltere bu iddialara itiraz etti. Chagossians olarak bilinen sakinlerin evlerine dönmelerine izin verilmedi.

Adalet Divanı somürgeyi sona erdirme kararı verdi

İngiltere'nin direnişi onu yasal ve diplomatik olarak yalnız bıraktı. 2019 yılında Uluslararası Adalet Divanı bir tavsiye kararında, İngiltere'nin takımadaları Mauritius'tan ayırmasının ilgili halkın iradesinin özgür ve gerçek ifadesine dayanmadığını söyledi. Mahkeme, Birleşik Krallık'ın Chagos Takımadaları üzerindeki yönetimini mümkün olan en kısa sürede sona erdirme yükümlülüğü altında olduğu sonucuna vardı. Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi de İngiltere'nin takımadaları Mauritius'a devretmesine hükmetti. 2019 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, takımadaların Mauritius topraklarının ayrılmaz bir parçasını oluşturduğuna dair bir karar kabul etti. Kararda İngiltere'nin adalardaki sömürge yönetimini altı ay içinde geri çekmesi talep edildi.

Starmer süreci hızlandırdı

Starmer, Chagos anlaşmazlığını hükümetinin dış politikasının ya da diplomasisinin merkezi haline getirmedi. Ancak eylül ayında Başbakan Tony Blair'in eski özel kalem müdürlerinden Jonathan Powell'ı İngiltere ve Mauritius arasındaki müzakereler için hükümetin özel temsilcisi olarak atadı. Powell, 1998 yılında İngiltere, Kuzey İrlanda ve İrlanda Cumhuriyeti arasında Hayırlı Cuma Anlaşması'nın müzakere edilmesinde önemli bir rol oynamış ve on yıllardır süren mezhep çatışmalarının sona ermesine yardımcı olmuştu. Bir röportajında, siyasete atılmadan önce insan hakları avukatı olarak çalışan Starmer'ın temmuz ayındaki İngiliz genel seçimlerinin ardından Jugnauth ile bir araya gelmesinin ardından Chagos Adaları'ndaki ivmenin yeniden canlandığını söyledi. Powell, Starmer'ın bir anlaşmaya varmak için sıkı bir son tarih belirlediğini, çünkü Mauritius'un kendi seçimlerini yapmak üzere olduğunu, bunun da müzakereleri birkaç ay duraklatacağını söyledi. Powell Starmer için “Bazen başbakanın uluslararası bir avukat olması işe yarıyor” dedi.