Aaron Boxerman, Gulsin Harman / New York Times
Türkiye'nin İsrail'le ticareti askıya alma kararı, Gazze Şeridi'ndeki savaşın sona erdirilmesi için artan küresel baskının altını çiziyor. İsrail ise Hamas'ın bölgedeki hakimiyeti ortadan kaldırılana kadar harekatı sona erdirmeyecekleri konusunda ısrar ediyor. İsrail'in Gazze'deki sonu yok gibi görünen yıkıcı askeri saldırısı devam ederken uluslararası izolasyonu da arttı. Bazı ülkeler İsrail ile ilişkilerini azalttı ya da kesti. ABD, İngiltere ve Almanya gibi yakın ortaklar İsrail'i güçlü bir şekilde desteklemeye devam ederken, İsrail'in tutumunu ve Gazze'ye yönelik insani yardım kısıtlamalarını daha açık bir şekilde eleştirmeye başladılar.
Kolombiya bu hafta Bolivya'dan sonra İsrail ile ilişkilerini kesen ikinci Güney Amerika ülkesi oldu. Bolivya'nın duyurusunu yaptığı gün Kolombiya ve Şili de İsrail'deki büyükelçilerini geri çağırdıklarını açıkladılar. Birkaç gün sonra Honduras da aynı şeyi yaptı. Belize de aynı ay içinde İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesti.
Diplomatik ilişkileri sekteye uğrattı
İsrail'in güvenlik konusunda yakın işbirliği içinde olduğu Ürdün ve Bahreyn gibi Arap devletleri de Gazze'de artan ölü sayısı nedeniyle kamuoyundan gelen tepkiler üzerine büyükelçilerini geri çağırdı. İsrail'in saldırısı, İsrail Başbakanı Bünyamin Netanyahu'nun mirasının önemli bir parçası olmasını umduğu İsrail ile Suudi Arabistan arasındaki diplomatik ilişkilerin normalleştirilmesi için ABD öncülüğünde yürütülen çabaları da sekteye uğrattı.
İsrail'in en önemli müttefiki olan Biden yönetimi, İsrail'in 1 milyondan fazla insanın barındığı Gazze'nin güneyindeki Refah'ı işgaline karşı uyarılarda bulunsa da askeri desteğini geri çekeceğine dair hiçbir işaret vermedi. Ve İsrail bu hafta bir Birleşmiş Milletler mahkemesinin, ABD'den sonra İsrail'in en büyük ikinci silah tedarikçisi olan Almanya'ya silah satışlarını askıya alma emri vermeyi reddetmesiyle bir erteleme kazandı.
Türkiye ve İsrail 2023 yılında yakın ticaret ortağıydı
Yine de Türkiye ve diğerlerinin hamleleri, Gazze'de yaklaşık 7 aydır devam eden savaşın İsrail'in küresel itibarına nasıl zarar verdiğinin altını çiziyor. İsrail ve Türkiye son yıllarda yakınlaşmanın tadını çıkarmıştı. İki ülke 2022 yılında tam diplomatik ilişkilerini yeniden kuracaklarını açıkladı. İsrail hükümet istatistiklerine göre, Türkiye 2023 yılında İsrail'e yaklaşık 4,6 milyar dolarlık ihracat göndererek zaten yakın ticaret ortaklarıydı.
Hamas'ın 7 Ekim'de İsrail'e yönelik saldırısından sadece birkaç hafta önce Netanyahu ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ilk kez New York'ta BM Genel Kurul toplantısı sırasında bir araya geldi. Netanyahu'nun ofisinden yapılan açıklamaya göre iki lider birbirlerinin ülkelerini ziyaret etme konusunda anlaştı. Ancak şimdi, daha sıcak ilişkiler için umutlar suya düşmüş gibi görünüyor. Hamas'ın İsrail'e yönelik saldırısının ardından Erdoğan hızla “kurtuluş örgütü” olarak nitelendirdiği Filistinli silahlı grup lehine güçlü bir söylem benimsedi ve nisan ayı sonunda Hamas liderleriyle bir araya gelerek İsrail'in tepkisini daha da çekti.
Ateşkes için baskı
Erdoğan, ticareti askıya alma kararının Hamas'la ateşkese varması için İsrail'e baskı yapma girişimi olduğunu söyledi. Hem İsrail hem de Katar, Mısır ve ABD gibi arabulucular bu hafta sunulan ateşkes önerisine Hamas'ın vereceği yanıtı bekliyor. Cuma günü görüşmeler için Kahire'de bulunan CIA Başkanı William Burns'ün de aralarında bulunduğu ABD'li yetkililer bir anlaşmaya varılamamasından Hamas'ı sorumlu tuttu.
Erdoğan Ankara'da yaptığı konuşmada "Tek bir gayemiz vardır, o da Batı'nın koşulsuz askeri ve diplomatik desteği ile kontrolden çıkan Netanyahu yönetimini ateşkese zorlamaktır. Ateşkes ilan edildiği, Gazze'ye yeterli insani yardım girişine müsaade edildiği durumda amaç hasıl olacaktır" dedi.
"Ticareti durdurma kararı Erdoğan için sıra dışı"
İsrail'in Tel Aviv kentindeki Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü düşünce kuruluşunda Türkiye'nin dış politikası konusunda uzman olan Gallia Lindenstrauss, İsrail ile ithalat ve ihracatı durdurma kararının, genellikle yüksek siyasi gerilimin gölgesinde yakın ekonomik ilişkilerin gelişmesine izin veren Erdoğan için oldukça sıra dışı olduğunu söyledi.
Lindenstrauss, Erdoğan'ın, bu yılın başlarında yapılan yerel seçimlerde muhalefetin bir dizi belediyeyi kazanmasıyla birlikte, yirmi yıllık iktidarına karşı ülke içinde artan hayal kırıklığını gidermek için bu meseleden yararlanmayı umduğunu söyledi. Ancak aynı zamanda “İsrail'in ve özellikle Netanyahu'nun zayıflığından yararlanarak İsrail'i zayıflatmaya ve bölgesel nüfuz kazanmaya devam etme” çabası da vardı.
İsrail'in yakın müttefiklerinin çoğu şimdi ateşkes ve Gazze'deki Filistinli silahlı grupların elindeki rehinelerin serbest bırakılması çağrısında bulunuyor. Mart ayında BM Güvenlik Konseyi, Müslümanların kutsal ramazan ayı boyunca Gazze Şeridi'nde ateşkes çağrısında bulunan bir kararı kabul etti.
Filistin devleti
Savaş aynı zamanda bazı ülkelerin, büyük ölçüde sembolik olan ancak Netanyahu'nun şiddetle karşı çıktığı bir Filistin devletini tanıma çağrılarının yenilenmesine neden oldu. Diğer Avrupa ülkelerinin yanı sıra İspanya ve İrlanda da bir Filistin devletini tanımak için çalıştıklarını açıkladılar. Amerika Birleşik Devletleri uzun zamandır bir Filistin devletinin nihai olarak kurulmasını desteklemekle birlikte, herhangi bir tanımanın İsrailli ve Filistinli liderler arasındaki müzakerelerden sonra gelmesi gerektiğini söylüyor.
Değişen ton, savaşın Filistinliler için yarattığı muazzam maliyeti yansıtıyor. Yerel sağlık yetkililerine göre son yedi ayda Gazze'de çoğu kadın ve çocuk 34,000'den fazla insan hayatını kaybetti. İsrailli yetkililere göre İsrail'in saldırısı, 7 Ekim'de Hamas öncülüğünde düzenlenen ve yaklaşık 1.200 kişinin ölümüne, 250 kişinin de rehin alınmasına yol açan saldırının ardından geldi.
©️ 2024 The New York Times Company
