Matthew Mpoke Bigg / New York Times
Türkiye’nin İsveç’i desteklemesinin ardından ülke NATO’ya katılmaya bir adım daha yaklaştı. Bu karar Ukrayna'daki savaşın, çatışmalardan yaklaşık üç yıl sonra askeri ittifakı nasıl yeniden şekillendirmeye devam ettiğini gösteriyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna'yı işgal etmesinin nedenlerinden biri olarak NATO'nun doğuya doğru yayılmasını gösterdi. Ancak 74 yıl önce kurulan NATO, o yıldan bu yana Avrupa'da gerçekleşen en büyük kara savaşını engellemek yerine yeniden canlandırdı. NATO, bir askeri ittifak olarak Soğuk Savaş köklerine geri döndürdü.
Azalan askeri malzemeye ve rekabet krizlerine rağmen NATO üyeleri Ukrayna'ya desteği sürdürme sözü verdiler. Ancak ABD'den gelen askeri yardım Kongre'de durmaya devam ediyor. Mevcut ve eski Avrupalı diplomatlar, Donald Trump'ın ikinci başkanlığının Ukrayna'daki hükümeti yalnız bırakması anlamına gelebileceği konusunda endişeleniyor. Peki Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana NATO nasıl değişti?
NATO nedir?
Karşılıklı bir savunma ittifakı olan NATO, İkinci Dünya Savaşı sonrasında 1949 yılında ABD, Kanada ve 10 Avrupa ülkesi tarafından kuruldu. İttifakın adını taşıyan anlaşma, tüm NATO üyelerinin uyması gereken 14 maddeden oluşuyor. Bu maddelerden en önemlisi; bir üye ülkeye yönelik saldırının, üye devletlerin tümüne yönelik bir saldırı olduğunu beyan eden 5. madde. Anlaşma, Orta ve Doğu Avrupa üzerindeki hakimiyetini sağlamlaştıran ve o dönemde yalnızca güç ve hırs açısından büyüyen Sovyetler Birliği karşısında Batı Avrupa'yı ABD koruması altına yerleştiriyordu.
1990'ların başında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından ittifak daha geniş bir rol üstlendi. Üye devletlerin gönüllü askerlerinden oluşan NATO güçleri 1990'larda Bosna'da barışı koruma görevlileri olarak görev yaptı. 1999'da ittifakın birliklerinin bulunduğu Kosova'yı korumak için Sırbistan'ı bombaladı.
NATO’ya hangi ülkeler üye?
1949 yılında NATO'ya katılan ülkeler arasında ABD ve Kanada'nın yanı sıra Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç ve Portekiz var. O tarihten bu yana ittifaka 19 Avrupa ülkesi daha katıldı. Bu ülkeler; Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Karadağ, Kuzey Makedonya, Polonya, Türkiye, Romanya, Slovakya, Slovenya ve İspanya.
Uzun yıllardır süren askeri politikasından vazgeçti
Finlandiya, uzun süredir devam eden askeri bağlantısızlık politikasını terk ederek geçen yıl NATO'nun 31'inci üye ülkesi oldu. Bu hamle Batı Avrupa'nın en güçlü ordularından birini ittifaka katarken, aynı zamanda NATO'nun kolektif savunma taahhüdünü Rusya ile 830 millik sınırı paylaşan bir ülkeye kadar genişletti. NATO, 2014'ten bu yana Norveç'in eski başbakanı Jens Stoltenberg tarafından yönetiliyor.
Ukrayna'daki savaş NATO'yu nasıl değiştirdi?
2019'da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, NATO'nun beyin ölümünün gerçekleştiği konusunda uyardı ve ABD'nin ittifaka olan bağlılığını sorguladı. Ancak Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı tam kapsamlı işgal etmesinden bu yana NATO kendisini henüz güncellemeye başladı.
İttifak Ukrayna'ya doğrudan askeri yardım sağlamasa da ilk sırada ABD’nin yer aldığı birçok NATO ülkesi Ukrayna’ya on milyarlarca dolar değerinde ekipman gönderdi. Tüm NATO üyesi ülkeler, Almanya'nın Ramstein kentinde düzenlenen aylık toplantılarda Ukrayna'ya yapılacak askeri yardımı tartışıyor. İttifak ayrıca Ukrayna'nın insani yardım taleplerinin koordine edilmesine de yardımcı oldu.
Savaş aynı zamanda NATO'nun doğu sınırındaki ülkelere, özellikle de Baltık Devletleri’ne ve Polonya'ya yeni bir merkeziyet kazandırdı. Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda, işgal başladıktan sonra Ukrayna'nın Kiev kentini ziyaret eden ilk yabancı liderler arasında yer aldı ve Ukrayna destekçilerinden biri oldu.
Türkiye İsveç'in NATO'ya katılmasına neden karşı çıktı?
Finlandiya ile birlikte İsveç de Mayıs 2022'de ittifaka katılmak için başvurarak Rusya'ya karşı tarafsızlık politikasını bozdu. Ancak NATO üyesi olan Türkiye; İsveç, ABD ve Kanada'nın Türkiye'nin taleplerini karşılaması gerektiğini söyleyerek süreci defalarca erteledi. Bu durum, Türkiye'yi iç çıkarları için konumunu güçlendiren bir ülke olarak gören ittifakın diğer üyelerinin tepkisini çekti. TBMM bu hafta 287'ye 55 (dört çekimserle) oy ile İsveç'in NATO'ya katılmasına izin vererek diplomatik çıkmazı hafifletti. Tüm NATO üyesi hükümetlerin ittifakın genişletilmesi konusunda oybirliğiyle anlaşması gerekiyor. Şu anda İsveç’in NATO üyeliğine onay vermeyen tek ülke Macaristan.
İsveç neler sunuyor?
Finlandiya'nın hemen ardından İsveç'in NATO'ya katılımı, Baltık Denizi'ni NATO'nun hakim olduğu bir bölgeye dönüştürecek. Bu durum ittifakın en savunmasız üyelerini, yani Baltık ülkelerini koruma yeteneğini artıracak. Bunlar arasında Rusya ve onun kilit müttefiki Belarus ile sınır komşusu olan Litvanya, Letonya ve Estonya yer alıyor.
Türkiye inat ederken, İsveç Savunma Bakanlığı ekim ayında Gripen savaş uçaklarının Ukrayna'ya savaş uçakları göndermeye çalışan NATO’ya katkıda bulunabileceğini açıkladı. Ancak bu katkının sadece NATO’ya girmesine izin verildikten sonra yapılabileceği belirtildi.
Ukrayna’ya 60 F-16 sözü
İsveç'in JAS-39 Gripen'leri verme yönündeki şartlı teklifi, NATO'nun Ukraynalı pilotları eğitmek ve mürettebatı Batılı savaş uçaklarını uçurmak üzere desteklemek için yarıştığı sırada geldi. Yetkililer ve uzmanlar bunu savaşın gidişatını değiştirebilecek birkaç silah sisteminden biri olarak tanımlıyor. Müttefikler, pilotları hazır olduğunda Ukrayna'ya 60 kadar F-16 bağışlama sözü verdiler.
Ukrayna'nın üyeliği ne durumda?
NATO'ya katılmak yıllardır Ukrayna'nın dış politikasının temel hedeflerinden biriydi. Ayrıca Avrupa Birliği ve Batı'daki geleceğini güvence altına alma planının bir parçası oldu. NATO, 2008 yılında Ukrayna'nın eninde sonunda üye olacağını söylemişti. Rusya'nın işgali riski artırdı ve Kiev'deki hükümet geçen eylül ayında NATO'ya katılmak için başvuruda bulundu.
NATO, herhangi bir tarih vermeden Ukrayna'nın üye olabileceği sözünü verdi ve bunun gerçekleşebilmesi için ülkenin benimsemesi gereken reformların bir listesini hazırladı. İttifakı Rusya ile doğrudan çatışmaya sokmamak için Kiev'in savaş sırasında NATO'ya katılması beklenmiyor.
© 2024 The New York Times Company
