Rach Idowu 22 yaşındayken demans hastası olduğuna ikna olmuştu. Kendini doğum günlerini unuturken, iş yerindeki toplantıları kaçırırken ve kredi kartı borcunu yönetmekte zorlanırken buldu. Google’da semptomlarını aratan Idowu demansın erken başlangıcında olduğu sonucuna vardı ancak doktoru bunu hemen reddetti. Dört yılın ve iki psikiyatri değerlendirmesinin ardından Idowu'ya DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) teşhisi kondu. Birdenbire hayatındaki her şey anlam kazanmaya başladı. Çocuken yerinde duramaması, ödevlerini bitirebilmek için kafein fıçısına düştüğü geceler ve arkadaşlarının mesajlarına cevap vermesinin haftalar alması gibi durumların nedenini artık bulmuştu. Şimdi 29 yaşında olan Idowu, “Bu büyük bir uyanma anıydı” dedi.
Yardım alan kadınların hayatı değişebilir. Idowu, tedavi gördüğünden ve uyarıcı ilaç kullandığından beri mali durumunu kontrol altına aldığını, işinde başarılı olduğunu ve ilişkilerini geliştirdiğini söylüyor. Kendi yolculuğu ve mevcut bilgi eksikliği, onu 2020'de "DEHB ile Yetişkin Olmak" adlı popüler bir haber bülteni başlatmaya yöneltti ve bunun yüzlerce kişiye teşhis konulmasına yardımcı olduğunu söyledi.
2020-2022 yılları arasında büyük artış var
Idowu, bir yetişkin olarak DEHB teşhisi konan milyonlarca kadından biri. Son yıllarda yetişkin kadınlardaki DEHB teşhis oranı artsa da 2020-2022 yılları arasında büyük bir patlama yaşandı. DEHB tanısı konulan 23-49 yaş arası kadınların sayısı neredeyse iki katına çıktı. COVID-19 salgını, tele-sağlığın yükselişi ve DEHB'nin sosyal medyadaki popülaritesi, teşhis trendinin bir hevesten ibaret olduğuna yönelik endişelere yol açtı. Kadınlara aşırı tanı mı konuluyor yoksa dünya bu gerçeği yeni mi keşfediyor?
DEHB’nin 3 türü var: Hiperaktif, dikkatsiz ve kombine. Kadınlar, dağınık olma, unutkanlık, bir işe başlama ve işe odaklanmakta zorlanma ile karakterize edilen dikkatsizlik eğilimine sahip. Duke Üniversitesi’nden Julia Schechter, “Hayalperest olarak görülmeleri daha olasıdır” diyor.
Hiperaktif ya da kombine tipteki kadınlar; aşırı konuşma, saçlarıyla oynama, sürekli bacaklarını sallama ve duygusal tepkisellik gibi semptomlar gösteriyor.
Erkek hastalığı olarak görülüyordu
Klinik psikolog Kathleen Nadeau 1999 yılında DEHB'nin genç kızlarda nasıl ortaya çıktığını tanımlamaya yönelik ilk gerçek girişimlerden biri olan DEHB'li Kızları Anlamak kitabını yazdığında, araştırma topluluğu DEHB'yi hala neredeyse sadece bir "erkek hastalığı" olarak görüyordu. Bu tutum değişmeye başlamış olsa da, DEHB üzerine yapılan araştırmaların ezici çoğunluğu erkek çocuklar ve erkekler üzerinde yapıldı.
DEHB'li birçok kız okulda başarılıdır, ancak bunun bir bedeli var. Sınavlarından yüksek not alabilirler ancak haftalarca odaklanamadıktan sonra sınavdan bir gece önce uykusuz kalmak zorundalar. Semptomlarını gizlemek ve maskelemek için uğraşıyorlar.
"Yıllarca maskelemek sorunlara yol açıyor"
Yale Enfeksiyon ve Bağışıklık Merkezi'nde araştırma görevlisi olarak çalışan ve 20'li yaşlarının sonunda DEHB teşhisi konan 31 yaşındaki Janna Moen, "İnsanların dağıldığınızı bilmelerine izin veremezsiniz" diyor. Tedavi görmeyen pek çok kız gibi Moen de okulda en yüksek notları almış ve başarılı bir kariyere sahip olmuştu ancak semptomlarını yıllarca maskelemesi, ruh sağlığı ve özsaygı sorunları geliştirmesine ve kişisel ilişkilerinde zorlanmasına katkıda bulundu.
Nihayetinde, DEHB bir yürütücü işlev bozukluğudur. Yani planlama, çalışma belleği ve duygu düzenleme gibi bireyin çalışma yeteneğini yöneten zihinsel süreçler. Kadınlar yetişkinliğe geçtikçe, yürütücü işlevler üzerindeki talepler artar ve semptomların DEHB olarak tanınması daha da zorlaşabilir. Hiperaktivite iç huzursuzluk olarak ortaya çıkabilir, dikkatsizlik daha çok ev işlerini tamamlamak veya teslim tarihlerine uymak için çabalamak şeklinde görünebilir. Dürtüsellik de bütçe yönetmede zorluk ortaya çıkarabilir. Bu zorluklara rağmen, DEHB'li birçok kadın dışarıdan yüksek başarılı mükemmeliyetçiler olarak görünebilir. Ancak eksik veya yanlış teşhisin sonuçları ciddi olabilir.
Madde bağımlılığı, depresyon, anksiyete ve fazlası
DEHB'li kadınların anksiyete ve depresyon, madde bağımlılığı ve yeme bozukluklarından muzdarip olma olasılığı daha yüksek. Ayrıca yakın partner şiddetine maruz kalma olasılıkları beş kat, intihara teşebbüs etme olasılıkları yedi kat ve planlanmamış veya erken hamilelik oranları daha yüksek. Danimarka'da yapılan bir çalışma, DEHB'li kadınlarda erken ölüm riskinin DEHB'li erkeklerin iki katından fazla olduğunu gösterdi. Bunun nedeni muhtemelen kadınların teşhis ve tedavi olasılığının daha düşük olması.
Teşhis patlaması 2 faktöre işaret ediyor
Teşhislerdeki patlama, potansiyel olarak ilişkili iki faktörle aynı zamana denk geliyor: COVID-19 salgını ve TikTok'un yükselişi. Bir anket, yeni tanı konulan yetişkinlerin yaklaşık yüzde 75'inin sosyal medya platformlarında daha fazla zaman geçirmeleri nedeniyle DEHB teşhisini keşfetmelerinde rol oynadığını söyledi. DEHB için Google arama trendleri 2020 ve 2022 yılları arasında 2004'ten bu yana herhangi bir dönemden daha hızlı arttı ve DEHB hashtag'i son üç yılda Amerika Birleşik Devletleri'nde TikTok'ta 35 milyar görüntüleme aldı. Birçok kadın ancak kendi kendine bir ruh sağlığı uzmanına başvurduktan sonra, bazıları da sosyal medyadaki bir paylaşımın teşvikiyle tanı aldığını bildiriyor.
