Akintunde Odunsi, uzun ve tempolu yürüyüşler yapmaya alışkındı. 2021 yılında biraz yürüyüş yapmak için dışarı çıktığında yorgunluk ve nefes darlığı hissetmeye başlayınca endişelendi. 73 yaşında emekli bir borsacı olan Odunsi kardiyoloğa gittiğinde gerçeği öğrendi: Kalbinde yanlış biçimlenmiş protein kümelerinin birikmesine neden olan ve kan pompalama yeteneğini zorlayan genetik bir mutasyon vardı. Tedavi edilmezse ölecekti. Çaresizce tedavi arayan ailesi en sonunda umut verici ama riskli bir seçenek buldu. Bu da transtiretin amiloidozu adı verilen hastalığı durdurmak için DNA'sını vücudunun içinden düzenleyecek deneysel bir ilaçtı. Odunsi bunun bir şans olduğuna karar vererek tedaviye başladı.
Kulağa bilim kurgu senaryosu gibi gelse de Odunsi, gen düzenleme devriminin tartışmalı çalışmalarına katılan düzenelerce insan arasında yer alıyor. ABD'li yetkililer geçen yıl, genleri değiştirmek için Nobel Ödüllü bir araç olan Crispr'i kullanan dünyanın ilk ilacını onayladı. Bir grup kalıtsal kan bozukluğu olan orak hücre hastalığı için kullanılan ilaç, hücrelerin çıkarılmasını, laboratuvarda düzenlenmesini ve hastanın vücuduna geri yerleştirilmesini içeriyor. Tedavi sonrası haftanın günü 90 dakikalık yürüyüş yapabilen Odunsi "Şimdi bana her gün bayram. Riske değdi" dedi.
Kardiyovasküler hastalıklar için umut
Odunsi ve diğer hastaların aldığı deneysel tedaviler hücreleri vücudun içinde düzenliyor. 'In vivo' gen düzenleme olarak adlandırılan bu yaklaşım tıbbı değiştirebilir. Tedavilerin birçoğu kardiyovasküler hastalıklar için. Eğer güvenli ve etkili olduğu kanıtlanırsa bu tedavi milyonlarca hastaya ulaşabilir. Pensilvanya Üniversitesi'nde kardiyovasküler tıp ve genetik profesörü olan Dr. Kiran Musunuru, "In vivo geleceğimiz, buna şüphe yok" dedi.
Hastalığa neden olan proteini üreten geni kapatıyor
Mart 2022'de Londra'daki araştırma tesisinde tedavisine başlanan Odunsi, 2 buçuk saat boyunca koluna ilaç enjekte edilirken eşiyle mesajlaşmaya devam edebiliyordu. Intellia Therapeutics ve Regeneron Pharmaceuticals tarafından sağlanan sıvı, Odunsi'nin hastalığına neden olan proteinin üretildiği karaciğere gen düzenleme makineleri taşıyan lipid nanopartikülleri adı verilen yağ kabarcıkları içeriyordu. Düzenek Odunsi'nin genomunda aradığı noktayı hedefleyecek ve proteini üreten geni kapatacaktı.
In vivo gen düzenlemesi vücut dışındaki hücreleri düzenlemekten daha ucuz olabilir ve daha fazla insana ulaşabilir. Bu yöntem hücreleri çıkarmak ve düzenlemek için gereken laboratuvarları ve uzmanlığı gerektirmez. Vücut içinde düzenleme yapmak hastalar için de daha kolay olabilir. Örneğin orak hücre hastalarının vücut dışında düzenlenmiş hücrelerini almadan önce kemoterapi görmeleri gerekmez. Intellia'nın CEO'su Dr. John Leonard, vücudun büyük bölümündeki hücrelerin düzenleme için çıkarılamayacağını söyleyerek "Vücudun içine girmek zorundasınız" dedi.
Yanlış geni düzenleme riski taşıyor
Ancak in vivo terapiler, ilgisiz bir gende kazara düzenleme yapılması riskini de taşıyor. Louis'deki Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi profesörü Dr. Douglas Mann, "Gen düzenlemede neyi bilmediğimizi bilmiyoruz" dedi. Dr. Mann, mevcut tedavileri olan hastalıklar için risklerin faydalardan daha ağır basabileceğini söyledi.
Bilim insanları gen düzenleyicilerini vücudun birçok bölgesine nasıl ulaştıracaklarını henüz bulabilmiş değiller. Ulaşılabilecek hedeflerden biri, kardiyovasküler hastalıklarla bağlantılı birçok genin faaliyet gösterdiği karaciğerdir. Kolesterol ve trigliseritleri düşürmek için in vivo tedaviler geliştiren Verve Therapeutics şirketinin kurucularından Musunuru, karaciğerin görevinin kanı işlemek olduğunu, bu nedenle kan dolaşımına aşılanan gen düzenleme makinelerini kolayca alabileceğini söyledi.
Kolesterol seviyelerini düşürdü
Verve kasım ayında bir tedavinin küçük bir klinik çalışmada LDL kolesterol (kötü kolesterol) seviyelerini %55'e kadar düşürdüğünü bildirdi. Verve, ABD'de de olmak üzere daha fazla hasta kazanıyor ve bu yıl iki tedavinin daha denemelerine başlamayı planlıyor. Verve'nin CEO'su Dr. Sekar Kathiresan, amacın tek bir tedaviden sonra kolesterolü kalıcı olarak düşürmek, günlük hapların veya aralıklı enjeksiyonların yerini almak olduğunu söyledi.
Genetik riskler
Verve'nin çalışması, gen düzenlemenin ortaya çıkardığı güvenlik endişelerini de beraberinde getiriyor. Geçmişinde kalp sorunları olan bir hasta tedaviden beş hafta sonra kalp durması nedeniyle hayatını kaybetti. Yetkililer bunun tedaviyle ilgili olmadığını belirledi. Bir diğeri ise tedaviden (infüzyon) bir gün sonra kalp krizi geçirdi. Kathiresan, kalp hastalığı olan hastanın infüzyondan önce kendisini tedavinin dışında bırakacak göğüs ağrılarından bahsetmediğini söyledi.
