Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yirmi yıl önce, ilk olarak başbakan sonra da cumhurbaşkanı olarak Türkiye'de iktidara geldiğinden beri Afrika'ya sürekli artan bir ilgi gösterdi. Burada ekonomik, askeri ve diplomatik fırsatlar gördü. BBC'nin haberine göre Cumhurbaşkanı'nın yeniden seçilmesi halinde Ankara ile kıta arasındaki bağın daha da güçlenmesi muhtemel.
Rakibi Cumhuriyet Halk Partisi lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise gözünü Avrupa ve Batı'ya dikmiş durumda ve Afrika'ya öncelik verme olasılığı daha düşük. Türkiye dış politika uzmanı Serkan Demirtaş, "Sayın Kılıçdaroğlu Batı ile ilişkilerin yeniden ayarlanması gerektiğini vurguladı ve Avrupa Birliği'ne katılım sürecini canlandırmaya çalışacağını söyledi. Bir röportajında, dış politika söz konusu olduğunda 180 derecelik bir dönüşün beklenebileceğini bile söyledi. Ancak bu değişikliklerin dünyadaki kilit ülkelerle ilişkileri nasıl etkileyeceğini detaylandırmadı" dedi.
Türkiye-Afrika ilişkileri ne zaman başladı?
Afrika ve Türkiye arasındaki işbirliğinin tohumları Erdoğan'ın 2003 yılında başlayan başbakanlığı döneminde atıldı. Erdoğan bölgeyi potansiyel bir ekonomik nimet olarak gördü. Dış politika uzmanı Demirtaş, "2000'li yılların başında Türk ekonomisi büyümeye devam ediyor ve yeni pazarlar arıyordu. 50'den fazla ülke ve 1,2 milyardan fazla insanın yaşadığı çok çeşitli bir pazar, Türk ihracatçıları ve işadamları için kazançlı fırsatlar sunuyor" ifadelerini kullandı.
Yıllık ticaret 34,5 milyar dolara yükseldi
Dışişleri Bakanlığı'nın rakamlarına göre, Türkiye'nin kıta ile yıllık ticareti 2003-2021 yılları arasında 5,4 milyar dolardan 34,5 milyar dolara yükseldi ve bunun başını kimyasallar, çelik ve tahıllar çekti. Devlet bunun bir sömürü ilişkisi olmadığını vurgulamaya hevesliydi ve 2013 yılında dönemin Başbakanı Erdoğan Gabon'a yaptığı bir ziyarette "Afrika Afrikalılara aittir, biz sizin altınlarınız için burada değiliz" dedi.
Askeri çıkarlar
Drone diplomasisi olarak da adlandırılan silah anlaşmaları Ankara için açık bir para kaynağı. Libya, Ermenistan ve Ukrayna'da değerini kanıtlayan Bayraktar TB-2 insansız hava aracı şimdi de Batı Afrika'nın Sahel bölgesinde saklanan cihatçı grupları hedef almak için mükemmel bir silah olarak sunuluyor. Bu Mart ayında bir düzine insansız hava aracı Mali'nin başkenti Bamako'daki havaalanının pistine ulaştı.
Mali'nin yanı sıra Türkiye Burkina Faso, Togo ve Nijer'e de insansız hava aracı sattı. Sahelya'daki bu dört ülke bölgede İslamcı militanların yükselişiyle mücadele etmek istiyor. Türkiye ayrıca yakın zamana kadar İslamcı isyandan etkilenmeyen ancak şu anda topraklarına yönelik saldırı ve izinsiz girişlerin arttığına tanık olan Benin ile de görüşmelere başladı. Fas, Tunus, Etiyopya, Nijerya ve Somali de Türk üretimi silahlı insansız hava araçlarının bilinen müşterileri. Çin kıtadaki bu pazara hala hakim olsa da, Türkiye daha kısa bir bekleme listesi ile daha uygun fiyatlı bir seçenek sunuyor.
Dışişleri Bakanlığı tarafından 25 Mayıs Afrika Günü dolayısıyla yapılan yazılı açıklamada, "Afrika halklarının bütünleşmiş, barış ve refah içinde bir kıta ideallerini temsil eden Afrika Birliği’nin kuruluşunun 60. yıl dönümüne tekabül eden 25 Mayıs Afrika Günü vesilesiyle tüm Afrikalı kardeşlerimizi yürekten kutluyoruz" ifadesi kullanıldı.
Türkiye başka askeri donanımlar da sunuyor. Zırhlı ve mayın temizleme araçları, sensör ve gözetleme sistemleri ve tüfekler de Türkiye'nin son dönemde Afrika ülkeleriyle imzaladığı çok sayıda silah anlaşmasının bir parçası. Alman Uluslararası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü tarafından hazırlanan bir rapora göre, kıtadaki toplam 30 ülkenin Türkiye ile güvenlikle ilgili bir tür anlaşması var. Bunlardan 21'i 2017'de onaylandı.
Diplomasi nasıl değişti?
Erdoğan, askeri ve ticari anlaşmaların dışında, Türkiye-Afrika ilişkilerini güçlendirmek için çok aktif oldu. Türkiye 2005 yılında Afrika Birliği'nin gözlemci üyesi oldu ve üç yıl sonra stratejik ortak rolüne yükseldi. Türkiye 2014 yılından bu yana yaklaşık 30 Afrika ülkesine 50 resmi ziyaret gerçekleştirdiğini açıkladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan Senegal'i dört kez ziyaret etti, bu neredeyse Çin ya da Almanya'ya gittiği kadar sık.
Gittiği her yere bir iş heyeti de götürüyor ve Dakar Olimpik yüzme havuzu ya da Doğu Afrika'nın en büyük stadyumu olan Ruanda'daki Kigali Arena gibi önemli altyapı projelerinin Türk şirketlerine verilmesini sağlıyor. Yakın zamanda Uganda, Kenya sınırına demiryolu inşa etmekle görevli Çinli bir firmayla olan sözleşmesini feshetti ve bunun yerine bir Türk şirketiyle anlaşmayı düşünüyor.
Türkiye-Afrika zirveleri kıta devlet başkanları tarafından her zaman geniş katılımlı olmuştur. Afrika'da 44 büyükelçiliğe sahip olan Türkiye, 49 büyükelçiliğe sahip ABD ve 46 büyükelçiliğe sahip Fransa ile benzerlik gösterse de Çin'in 53 büyükelçiliğinin biraz gerisinde.
Afrika ile ilişkilerin daha az bilinen bir yönü de enerjidir. Türk şirketi Karpowership, cumhurbaşkanlarının ziyaretlerinin ardından, gemiye monte edilen enerji santrallerinin birkaç Batı Afrika ülkesine ve geçen hafta da Güney Afrika'ya elektrik sağlaması için anlaşmalar imzaladı. Kıyıya demirleyen ve doğrudan ulusal şebekeye bağlanan bu santraller, gemi başına 30 MW ile 470 MW arasında elektrik sağlıyor. Erdoğan'ın kazanması halinde bu ilişkiyi geliştirmesi bekleniyor. Kılıçdaroğlu'nun kazanması Afrika'yı öncelikler listesinde aşağılara itebilir ama böylesine derin ve kazançlı bağları tehlikeye atacak bir şey yapması pek olası değil.
