6 Şubat'ta meydana gelen ve Türkiye ile Suriye’de 50 binden fazla insanın ölümüne neden olan 7,8 büyüklüğündeki depremin ardından birçok artçı sarsıntı yaşandı. Artçı şoklar olarak adlandırılan bu ek depremler, büyük bir depremden sonra yaygın bir şekilde görülür. Birçok artçı sarsıntı, ana depreme göre küçük olabilir ancak Türkiye'de olduğu gibi, bazıları şiddetli ve yıkıcı olma potansiyeline sahiptir.
Ana depremden iki hafta sonra, 20 Şubat'ta Türkiye'nin güneyindeki Antakya ilçesi yakınlarında 6,4 büyüklüğünde güçlü bir artçı sarsıntı meydana geldi ve en az altı kişi öldü. Malatya yakınlarında 27 Şubat'ta meydana gelen 5,6 büyüklüğündeki depremde bir kişi öldü, 110 kişi yaralandı ve 29 bina yıkıldı. 6 Şubat'taki ana depremden sonraki 24 saat içinde 570'den fazla artçı sarsıntı kaydedildi ve sonraki üç hafta içinde de 10 binden fazla artçı sarsıntı meydana geldi. Artçı sarsıntıların sıklığı ve yoğunluğu o zamandan beri azaldı, ancak sarsıntılar bir tehdit olmaya devam ediyor.
Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nda (USGS) bir sismolog olan Susan Hough, "Başlangıçta toplam sayıda kısa bir düşüş var, ancak uzun bir sıralama var” dedi. Türkiye depremi Dünya yüzeyinde ayrı bir kırılmaya neden olan 7,5 büyüklüğünde bir depremi tetikledi ve bu da binlerce artçı sarsıntıya neden oldu. Sismologlar, artçı şokları, büyük bir deprem tarafından tetiklenen, zaman ve mekan olarak yakın olan sarsıntılar olarak tanımlarlar. Bu artçı şokların çoğu büyük olduğundan, kendi ek artçı şok zincirlerini başlatırlar.
Her deprem daha küçük ya da büyük olayları tetikleyebilir
Hough, "Her depremin, çoğunlukla daha küçük ama bazen de büyük olan yan olayları tetikleme olasılığı olan bir ana olay olarak düşünebilirsiniz” diye konuştu. 7,5 büyüklüğündeki deprem meydana gelmeden önce ana depremde kırılan fayın yakınında 230'dan fazla artçı sarsıntı meydana geldi. Daha sonra ikinci kırılmaya yakın birçok artçı sarsıntı da yaşandı. Hough, her deprem veya artçı sarsıntının daha küçük ya da büyük olayları tetikleme olasılığının olduğunu söyledi. Hough, “Ancak ortalama olarak en büyük artçı şok, ana şoktan yaklaşık 1 birim daha küçüktü” diye ekledi.
Tüm artçı şokları ana olaylarla ilişkilendirmek, çok sayıda hatta Türkiye’de binlerce olduğu için zor olabilir. Hindistan Ulusal Jeofizik Araştırma Enstitüsü eski müdürü Harsh Gupta'ya göre, daha büyük depremler genellikle daha geniş bir alanda artçı şoklara neden oluyor.
6 Şubat'ta meydana gelen iki büyük depremin ardından gelen artçı sarsıntılar, Antakya çevresi de dahil olmak üzere, kırılmış faylar boyunca ve ötesinde yüzlerce kilometre yayıldı. Ancak 20 Şubat'taki 6,4 büyüklüğündeki depremin ardından gelen artçı sarsıntılar, depremin merkez üssü çevresinde daha fazla kümelenmişti; bu, bunların önceki depremlerle değil, o depremle bağlantılı olduğunun bir başka göstergesi.
Ölümcül sarsıntılar
Artçı sarsıntılar, büyüklükleri daha küçük olsa bile, depremin harap olduğu bölgelerde endişe yaratarak, kurtarma ve yardım çalışmalarını aksatmanın yanı sıra daha fazla hasara neden oluyor. 7.8 büyüklüğündeki depreme dayanıklı binalar çok zayıf kalmış olabilir. Artçı sarsıntılar, halihazırda hasar görmüş binalar için bir tehdit oluşturabilir ve içeride mahsur kalan veya kurbanları kurtarmaya çalışan herkesi daha da tehlikeye atabilir. Rus haber ajansı TASS'a göre, Rusya Acil Durumlar Bakanlığı depremden sonraki günlerde yaptığı açıklamada, artçı sarsıntıların Türkiye'nin Kahramanmaraş ilindeki kurtarma operasyonlarını engellediğini söyledi. TASS’ın haberinde, "Ekipler, devam eden artçı şokların ortasında büyük moloz yığınları, harap binalar ve sallanan yapılarla uğraşmak zorunda kaldı” ifadeleri yer aldı.
Artçı endişesi
Hough, artçı sarsıntıların, zarar verme potansiyellerine bakılmaksızın, nüfusu psikolojik olarak da etkilediğini söyledi. Hough, “Sarsıntı algısıyla ilgili bir sorun, büyük bir depremin bile başlangıçta görece zayıf bir sarsıntı oluşturabilmesidir. Bu nedenle, küçük bir deprem hissederseniz, bunun küçük mü yoksa daha büyük bir depremin başlangıcı mı olduğunu hemen anlayamazsınız” dedi. 20 Şubat depreminde Antakya merkezde çadırda yaşayan Havva Tuncay, “Geceleri uyuyamıyorum. Aynı şey mi olacak, bir deprem daha mı yaşayacağız? Çok korkuyoruz” diye konuştu.
Psikolojik iyileşmeyi engelliyor
Antakya yakınlarında meydana gelen 6,4 büyüklüğündeki artçı sarsıntının ardından 24 saat içinde ilçenin 30 kilometre yakınında 150’den fazla artçı sarsıntı meydana geldi. Türkiye'de bir sahra hastanesi kuran Hintli doktorlar, depremden sonra travma sonrası stres bozukluğu ve panik atak yaşayan artan sayıda hastayı tedavi ettiklerini söylediler. Türkiye'de psikoloji profesörü olan Ayşe Bilge Selçuk, artçı sarsıntıların psikolojik iyileşmeyi engellediğini söyledi.
Selçuk, "Bu artçı sarsıntılar olmasaydı, psikolojik belirtilerin önümüzdeki haftalarda ve aylarda zayıflamasını beklerdik. Ancak artçı sarsıntılar endişelerini ve korkularını tekrar tekrar tetikliyor, bu nedenle doğal iyileşme süreci bir şekilde engelleniyor” dedi. Selçuk, direnç oluşturmanın ve insanlara artçı şoklara nasıl hazırlanılacağını öğretmenin sarsıntıların psikolojik etkisiyle başa çıkmalarına yardımcı olabileceğini söyledi.
Kalıcı tehlike
Hough, artçı sarsıntıların büyük bir depremden haftalar, aylar veya bazı durumlarda yıllar sonra meydana gelebileceğini ancak sıklıkla ve yoğunluğunun genellikle zamanla azalacağını söyledi. Pacific Northwest Sismik Ağı direktörü ve Washington Üniversitesi'nde profesör olan Harold Tobin yaptığı açıklamada, Türkiye'de daha büyük depremlerin göz ardı edilemeyeceğini söyledi. Hobin, "Fayların bitişik segmentlerinde hala birikmiş gerginlik olabilir" dedi.
10 Mart'a kadar büyük artçı şoklar olabilir
USGS, ana şoktan zaten etkilenen bölgenin 10 Mart'a kadar 5 ila 6 büyüklüğünde orta ila büyük artçı şoklar görme olasılığının yüzde 90 olduğunu tahmin ediyor. Yaklaşık yüzde 10 olasılıkla bir senaryo, büyüklüğünden daha büyük bir veya daha fazla ek artçı sarsıntı yaşanabileceği yönünde. En az olası senaryo, yaklaşık yüzde 1 olasılıkla, 7,8 büyüklüğünde veya daha büyük bir artçı sarsıntı yaşanacağı yönünde.
Artçı şokların sıklığı ve şiddeti, ana şokun şiddeti ve derinliği, levha tektoniği gibi faktörlere göre değişir. British Geological Survey'den bir sismolog olan Margarita Segou, bu vakaların bazılarındaki gerçek artçı şok sayısının, özellikle denizde olmak üzere belirli alanlarda seyrek sismometre kapsamı nedeniyle kaydedilenden çok daha fazla olabileceğini söyledi. Segou, daha derin yer altı kaynaklı depremlerin daha az artçı şok görme eğiliminde olduğunu söyledi.
Gupta, "Artçı şokların dağılımı, bölgeden bölgeye ve levha tektoniği gibi faktörlere ve depremlerde yer alan fayların türüne göre değişir. Kural, depremin büyüklüğü ne kadar büyükse, artçı şokların süresi de o kadar uzun olur” diye konuştu.
Washington Üniversitesi'nde inşaat ve çevre mühendisliği profesörü olan Dawn Lehman, artçı şokların ve etkilerinin dikkate alınmasının çok önemli olduğunu söyledi. Özellikle ana tehlike geçtikten sonra bina çökmelerinden mağdurları korumak açısından. Lehman, "Açıkça artçı şokların büyüklüğünü ve kırılgan yapıları güçlendirmek için basit mekanizmaları düşünmemiz gerekiyor" diye yazdı.
