Moskova savcıları hapisteki Wall Street Journal muhabiri Evan Gershkovich'e karşı casusluk davası açmaya hazırlanıyor. ABD ve diğer Batı hukuk sistemlerinde olduğu gibi Rusya'da da Gershkovich'e bir savunma avukatı garanti ediliyor. Ancak uygulamada, avukatının kendisiyle ne zaman konuşmasına izin verileceğine dair bir söz yok. Rusya'daki hukuki gelişmeleri takip eden uzmanlar, sanıkların avukatlarıyla konuştukları zaman da görüşmelerin yakından izlendiğini söylüyor.
Gizli yargılanacak
Rus yasaları sanıkların jüri önünde ve kamu denetimine açık olarak yargılanma hakkını da güvence altına alıyor. Ancak casusluk davalarında bu kurala getirilen istisnalar, Gershkovich'in muhtemelen bir hakim önünde gizlice yargılanacağı anlamına geliyor.
New York Times: Rusya'nın tutukladığı WSJ muhabiri, anlatılması gereken hikayeleri haberleştiriyordu
ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Rusya'nın insan hakları uygulamalarına ilişkin yakın tarihli bir raporuna göre, Rusya'nın yargı sisteminde bu tür hakimler özellikle yüksek profilli veya siyasi açıdan hassas davalarda yürütme organının, silahlı kuvvetlerin ve diğer güvenlik güçlerinin etkisine maruz kalıyor. Pazartesi günü Rusya'nın bir ay sürecek BM Güvenlik Konseyi dönem başkanlığının başlaması nedeniyle düzenlenen basın toplantısında kendisine Gershkovich'in davası sorulan Moskova'nın uluslararası kurumdaki elçisi ülkenin yargı sürecini savundu. Vassily Nebenzia, "İster inanın ister inanmayın. Rusya'da güçler ayrılığı var" dedi.
Nebenzia, ABD'li diplomatların hapisteki muhabire erişimine izin verileceğini söyledi ve "Ancak hangi aşamada ve ne zaman olacağını ben de bilmiyorum. Buna Moskova'daki yetkililer karar verecek" diye ekledi. Bu tip davalarda sanıkların yüzde 1'inden daha azı beraat etmeyi başarıyor, bu istatistik yıllar içinde çok az değişti. Sanıkların galip geldiği nadir durumlarda savcılar kararı temyize götürebiliyor.
"Temelde bir devlet kontrol aracı"
Moskova'daki ABD Büyükelçiliği'nin eski hukuk müşaviri ve şu anda Stroock and Stroock and Lavan hukuk firmasının ortağı olan Tom Firestone, "Kağıt üzerinde modernlik iddiası taşıyan bir mahkeme sistemi var ama gerçekler pek de iç açıcı değil. Temelde bir devlet kontrol aracı" ifadelerini kullandı.
Moskova, geçen hafta taşra kenti Yekaterinburg'a yaptığı bir haber gezisi sırasında tutuklanan Gershkovich'i casuslukla suçladı. Gazete, Gershkovich'in casus olduğu iddiasını şiddetle reddediyor. Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü John Kirby Pazartesi günü gazetecilere yaptığı açıklamada Gershkovich'in gözaltına alınmasının saçma suçlamalara dayandığını söyledi.
Gershkovich Rusya'da gazeteci vizesiyle bulunuyordu ve Rusya Dışişleri Bakanlığı tarafından verilen basın akreditasyonuna sahipti. Gazetecinin bir avukatla görüşmesine izin verilmedi. Rusya'nın devlet medyası Gershkovich'in tutuklanmasını ABD'nin Ukrayna'daki savaşa müdahil olduğunun ve silah üretimi hakkında bilgi toplamak üzere Rusya'nın iç bölgelerine gizli ajanlar gönderdiğinin bir kanıtı olarak nitelendirdi.
"Mahkumiyeti kaçınılmaz"
Gershkovich'in tutuklanmasının ardından Rus devlet televizyonunda yayınlanan 60 Minutes adlı popüler programın yorumcuları, Gershkovich'in mahkumiyetinin kaçınılmaz bir sonuç olduğunu söyledi. Program sunucusu Evgeny Popov, "Suçlamaların ayrıntılarını bekliyoruz, ne yazık ki bu tür casusluk davalarında mahkeme süreci kapalı oluyor. Elbette suçun kanıtlarını görmek isteriz" diye konuştu.
Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra Rusya'nın mahkeme sistemi, ülkenin 1990'ların başındaki Batı yanlısı hükümeti için başlıca reform hedeflerinden biriydi. Moskova, ABD'li hukukçular ve ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı ile birlikte çalışarak, savcıların ve savunma avukatlarının eşit şartlarda tartışacağı, çekişmeli bir çerçeveye dayalı bir hukuk sistemi oluşturmaya çalıştı. Kendisi de bir avukat olan Devlet Başkanı Vladimir Putin döneminde Rusya'nın hukuk sistemine yönelik beklentilerin nasıl değiştiği, Putin'in otokratik yöntemlerinin yanı sıra Sovyet geleneğinin kalıcı gücüne de işaret ediyor.
Sovyet polisi ve mahkemeleri Kremlin'in en acımasız girişimlerine yasal bir görünüm kazandırdı. 1930'ların sonlarında Joseph Stalin yönetimindeki tasfiyeler sırasında polis bürokrasisi, ülkenin dört bir yanındaki toplu mezarları doldururken her infaz kurbanı hakkında titiz bir dosya tuttu; her dosyada tipik olarak bir anket, bir sorgu tutanağı ve Sovyet yetkililerinden oluşan bir troykanın sanığın vurulmasını emreden bir kararı yer alıyordu.
Mahkemeler, muhaliflerin sadece tutuklanmakla kalmayıp, Sovyet otoritelerinin itibarını sarsmak ya da diğer insanların ya da toplumun sırtından geçinmek gibi Sovyet dönemi suçlarından yargılanıp hapsedildiği Sovyetler Birliği'nin son günlerinde de güçlü bir araç olmaya devam etti. Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle birlikte Devlet Başkanı Boris Yeltsin mahkemelerin yenilenmesini destekledi ve Rusya 1996 yılında modern bir piyasa ekonomisine daha uygun yeni bir hukuk yasasını kabul etti. Özel ticaret yapmak gibi Sovyet dönemi suçları kitaplardan silindi.
Putin 2000 yılında iktidara geldiğinde, Rus hukuk sistemi içindeki çelişkileri gideren yeni reformlarla yoluna devam etti. 2002 yılında, kağıt üzerinde sanıklara Batı'dakilerle aynı hakları veren yeni bir ceza muhakemesi kanununu destekledi. Savunma avukatının yokluğunda polise yapılan itirafların yasaklanması gibi temel Batılı kavramlar yürürlüğe girdi. Firestone, "Birçok açıdan ileriye doğru atılmış büyük bir adımdı. Ancak yetkililerin zaman içinde bu hükümlerden geri adım attığını gördünüz, bu yüzden de tasarlandıkları gibi sanıkların korunmasını güvence altına alamadılar" dedi.
Bugün pek çok Rus, ülkenin parçalanıyor gibi göründüğü ve yeni yetme oligarkların devlet çıkarlarını hiçe sayarak hileli özelleştirme ihalelerinde Sovyet döneminden kalma sanayilerde büyük hisseler elde ettiği kaotik 1990'lardan sonra düzeni yeniden tesis ettiği için Putin'i takdir ediyor. Putin'i savunanlar, Putin'in başkan olarak ilk döneminde oligarkları dizginlemek ve bazı ticari anlaşmazlıkların çözümü için bir forum işlevi görmeye başlayan bazı mahkemeleri desteklemek için çok ihtiyaç duyulan adımları attığını söyledi. Ancak Putin, hukuk diktatörlüğü olarak adlandırdığı uygulamayı hayata geçirme vaadiyle reformcuları endişelendirdi. Siyasi muhaliflerini cezalandırmak için Rus geleneği olan hukuku kullanmaya başladı ve önce ekonomik suçlar işlediklerini iddia ederek siyasi muhaliflerini hapse attı ve mallarına el koydu.
Basmanny Adaleti
2003 yılında petrol kralı Mikhail Khodorkovsky ve iş ortağı Platon Lebedev tutuklandı. Kararların önceden belli olduğuna inanılan uzun duruşmalarda, Khodorkovsky sık sık yere bakarken, Lebedev kulak tıkacı takıp roman okudu. Petrol şirketleri Yukos'un yağmalanması iddiasıyla bağlantılı çeşitli ekonomik suçlardan hüküm giydiler ve her biri yaklaşık 10 yıl hapis yattı. Her biri masum olduğunu savundu.
2000'li yıllarda birçoğu Moskova'nın merkezindeki Basmanny Bölge Mahkemesi'nde görülen ceza davaları arttıkça, Rus sözlüğüne yeni bir kelime girdi: Basmanny Adaleti, yani Kremlin'in hakime davada nasıl karar vermesi gerektiğini söylediği sahte bir mahkeme süreci.
Yılda 50'den fazla
Bu tür davalarda uzmanlaşmış bir Rus avukat olan Ivan Pavlov, Gershkovich'inki gibi casusluk veya vatana ihanet içeren ceza davalarının Putin'in iktidarının başlarında nispeten nadir olduğunu ancak iç muhalefetin yükselişi ve ardından 2014'te Kırım'ı Ukrayna'dan alma kararıyla sayıların artmaya başladığını söyledi. Pavlov, 2014'ten sonra kişisel katılımına dayanarak bu tür davaların yılda bir düzine kadar olduğunu tahmin ediyor. Şimdi ise yılda 50'den fazla olduğunu düşünüyor.
Pavlov, bu davaları sanıkların mahkemede kazanmasının neredeyse imkansız olduğunu söyledi. Bazen de savcıların acemilikleri halkın tepkisine yol açtığında geri adım attıklarını söyledi. 2015 yılında savcıların, bir yıl önce Moskova'daki Ukrayna Büyükelçiliği'ne Rus askerlerinin Ukrayna'nın doğusuna gidebileceğini söylediği için tutuklanan 37 yaşındaki yedi çocuklu bir kadın müvekkili hakkındaki vatana ihanet suçlamasını düşürdüğünü söyledi. Kadının bu ihbarı otobüse bindikten sonra bir askerin yakındaki bir askeri üsten Ukrayna'ya asker gönderileceğine dair konuşmasına kulak misafiri olduktan sonra yaptığını anlattı. Rusya o dönemde Ukrayna'da asker bulundurduğunu reddetmişti.
Pavlov gazetecileri mahkumiyet kararlarıyla ilgilenmeye teşvik etti. Bir basın toplantısında Putin'e olay sorulduğunda, Rus lider mahkumiyetin nedenini anlamadığını söyledi. Putin daha sonra kadınlar için af ilan etti. Pavlov, 2021 yılında FSB'nin kendisine askeri sırları ifşa ettiği iddiasıyla vatana ihanetle suçlanan gazeteci Ivan Safranov'u savunduğu için soruşturma altında olduğunu söylemesi üzerine Rusya'yı terk etti. Pavlov, FSB'nin kendisinin de gizli bilgileri ifşa ettiğinden şüphelendiğini söyledi.
"Normalde bu tür kanıtlar kabul edilmez"
Daha sonra suçlu bulunan Safranov 22 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hiçbir suçla itham edilmeyen Pavlov şu anda Almanya'da yaşıyor. Birçok davaya tanıklık etmiş olan Pavlov, Journal'dan Gershkovich'e karşı yürütülen yargılamanın da diğer davalar gibi gizli ve sıkıcı olacağını söyledi. Geçmişte, kendi müvekkilleri aleyhindeki kanıtların zayıf olduğunu, bazı davalarda müvekkilinin eylemlerini casusluk olarak yorumlayan tek bir Rus güvenlik servisi görevlisinin ifadesine dayandığını söyledi. Gershkovich'in de bu tür kanıtlarla mahkum edilebileceğini söyledi. Pavlov, "Normal bir mahkeme sisteminde kimse bu tür kanıtları kabul etmez. Ancak Rusya'da ellerindeki tek şey bu olabilir ve onlar için yeterlidir" dedi.
