Avrupa Birliği'nde (AB) bu yılın ilk çeyreğinde rekor sayıda potansiyel zeytinyağı sahtekârlığı ve yanlış etiketleme vakası yaşanırken, enflasyonist baskılar mutfakta kullanılan temel gıda maddelerine yönelik gizli pazarda artışa neden oldu. İklim krizinin yol açtığı aşırı hava koşulları ve diğer faktörlerin üretimi vurmasıyla zeytinyağının maliyeti 2018'den bu yana iki kattan fazla arttı.
Fiyatların da yükselmesiyle birlikte, yanlış etiketleme, potansiyel dolandırıcılık ve kontamine yağlarla ilgili güvenlik vakalarını içeren şikayetlerin sayısı da arttı. 2018'in ilk çeyreğinde AB tarafından bu türden sadece 15 vaka kaydedilmişti. The Guardian'a bilgi edinme özgürlüğü yasaları çerçevesinde açıklanan verilere göre bu yılın ilk üç ayında bu sayı üç kattan fazla artarak 50 vakaya ulaştı.
Yerel vakalar çok daha yüksek olabilir
Ancak bu vakalar sadece üye devletler tarafından tespit edilen ve AB sağlık genel müdürlüğüne bildirilen vakalardır. Rakamlar yerel vakaları içermiyor. Dolandırıcılığın gerçek boyutu muhtemelen çok daha yüksek. Örneğin olaylardan bir tanesi pestisitler, mineral yağlar gibi izinsiz maddelerle kontamine olmuş yağları ve cam parçalarının bulunduğu bir vakayı içeriyordu.
Sızma zeytinyağının, örneğin daha düşük veya daha ucuz kaliteli yağlarla karıştırıldığının belirlendiği birçok vaka, sızma zeytinyağının natürel sızma olarak etiketlendiği olaylar ve yanıltıcı veya yanlış menşe olarak etiketlendiği durumlar da vardı. Tipik bir örnek olarak şubat ayında Almanya, İsrail'den gelen ve daha fazla rafine edilmeden insan tüketimi için uygun olmadığı düşünülen lampante yağının sızma zeytinyağı olarak pazarlandığı bir vakayı rapor etti. Hatta bu tarz olaylara karışan bazı yağların birkaç ülkeyi birden dolaştığı da fark edildi. Almanya mart ayında “Hollanda üzerinden Suriye'den gelen zeytinyağının yanıltıcı yanlış etiketlenmesi” vakasını açıkladı.
"Artan bir riske işaret etmiyor"
2023'ün başından bu yana AB'ye gönderilen 182 zeytinyağı sahtekârlığı ve uygunsuzluk bildiriminin 54'ü İtalya'dan, 41'i İspanya'dan ve 39'u Yunanistan'dan gelen ürünlerle ilgiliydi. AB, Temmuz 2022'de zeytinyağı için pazarlama standartlarının uygunluk kontrollerinin yanı sıra analiz yöntemlerine ilişkin yeni kurallar getirdi. Bir Avrupa Komisyonu sözcüsü, sistemdeki bildirim sayısının yüksek olmasının tüketiciler için artan bir riske işaret etmediğini belirtti. Sözcü, "Her yıl bildirilen vaka sayısındaki artış, üye devletlerin yetkili makamlarının daha iyi bilgi alışverişinde bulunduklarının ve tarımsal gıda zincirinde sahtekârlığa karşı daha dikkatli olduklarının bir kanıtı" ifadelerini kullandı.
Sıvı altın
Küresel ısınma son yıllarda zeytinyağı üretim seviyelerinde düşüşe neden oldu. 2018-19'da dünya zeytinyağının yarısından fazlasını üreten İspanya'daki mahsuller, kuraklık ve 40 C üzerindeki sıcak hava dalgalarından etkilendi. Uluslararası Zeytin Konseyi'nin (IOC) geçici rakamları, küresel üretim seviyelerinin 2023-24'te, 2018-19'a göre yüzde 27 düşüşle 2,4 milyon tona gerilemesinin beklendiğini ve öngörülen tüketim seviyelerinin 2,6 milyon tondan daha düşük olduğunu gösteriyor.
Sonuç olarak fiyatlar yükseldi. İspanya'nın Jaén kentinde üretilen sızma zeytinyağının yüz kilosu, beş yıl önce 262,50 Euro iken geçen yıl kasım ayında 787 Euro'ya yükseldi ve bu da zeytinyağını dolandırıcılar için daha cazip bir pazar haline getirdi.
İtalyan tarımsal gıda ürünleri kalite koruma ve sahteciliği önleme merkezi müfettişliği (ICQRF) geçen yıl 2 milyon Euro'dan fazla değerde 380 ton yağ ürününe el koyan ve 17 kişiyi yanlış veya eksik etiketleme veya sızma olmayan yağların sızma olarak hileli pazarlanmasıyla ilgili ciddi ihlaller nedeniyle adli veya idari makamlara bildiren bir programı tamamladı. Kasım ayında İtalyan yetkililer, zeytinyağı olarak beyan edilen ancak aslında bitkisel yağ karışımından oluşan 550 bin kg yağa el koydu. Ele geçirilen malların değeri yaklaşık 250 bin Euro'ydu.
