ABD merkezli ulaşım şirketi Uber'e ait binlerce belge sızdırıldı. İngiliz The Guardian gazetesi sızdırılan Uber belgelerine dair küresel bir soruşturma yürüttü ve verilerini Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) aracılığıyla dünyanın dört bir yanındaki medya kuruluşlarıyla paylaştı.
Le Monde, Washington Post ve BBC dahil olmak üzere 40 medya kuruluşunda 180'den fazla gazeteci, önümüzdeki günlerde teknoloji devi hakkında bir dizi araştırma raporu yayınlayacak. Uber Files adıyla yayımlanan belgeler, 2013-2017 arasında 83 bin e-mail ve binden fazla diyalog kanıtı içeren 124 bin kayıttan oluşuyor.
Kalanick tarafından yönetilen 5 yılı kapsıyor
Uber, araştırmaya ilişkin "Geçmişteki eylemlerinin bugünkü değerleriyle uyumlu olmadığı" ve "bugün farklı bir şirket olduğu" açıklaması yaptı. Sızan belgeler Uber'in, yasaları ve taksi düzenlemelerini ihlal etmek anlamına gelse bile, araç çağırma hizmetini dünyanın dört bir yanındaki şehirlere zorlamaya çalışan kurucu ortağı Travis Kalanick tarafından yönetildiği beş yıllık bir dönemi kapsıyor.
Şiddetli küresel tepki sırasında, veriler Uber'in başbakanlara, başkanlara, milyarderlere, oligarklara ve medya baronlarına gizlice kur yaparak desteği nasıl artırmaya çalıştığını gösteriyor. Destek alınan siyasetçiler arasında o dönem bakan olan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve eski Avrupa Birliği (AB) yetkililerinden Neelie Kroes da var.
Macron'dan yardım sözü
Uber’in Avrupa’daki ilk ayağı olan Paris’te, ulaşım şirketi taksicilerden büyük bir tepki almıştı. 2014 yılında taksiciler sokaklara çıkarak, büyük bir protesto hareketi başlattı. Ağustos 2014’te Ekonomi Bakanı olarak atanan Emmanuel Macron, Uber'i hem ekonomik büyüme hem de o dönem şiddetle ihtiyaç duyulan istihdam için bir kaynak olarak gördü ve şirketin işleyişine yardımcı olma sözü verdi.
Ekim ayında Kalanick ve şirketin diğer yöneticileriyle birlikte bazı lobicilerle görüşen Macron, şirketin çıkarları için Fransız hükümetinde çalışmaya başladı. Sızdırılan belgelerde Uber'in kamu politikaları yöneticisi Mark MacGann ve Macron’un arasındaki mesajlarda MacGann’ın, “Olağanüstüydü, daha önce böyle bir şey görmemiştir. Çok yakında dansa başlarız" dediği görüldü.
"Son derece müteşekkiriz"
Yayınlanan belgelere göre bu süreç içinde MacGann ve Macron, Paris ve Davos’ta olmak üzere en az dört kez görüştü. Ancak bu görüşmelerin sadece Davos'ta, Dünya Ekonomi Forumu kapsamında yapılanı kamuoyuna açıklandı. Bir noktada Uber, Macron'a bir mektup yazarak "Kapıların açılması ve gördüğümüz olumlu muamele, hükümet-endüstri ilişkilerinde pek görülmemiş türden. Son derece müteşekkiriz" dedi.
Taksi şoförleri ayaklandı
Tüm bunlar olurken Fransa’daki taksi şoförleri, kendileri gibi lisansla uğraşmadan şoför olan Uber şoförlerine karşı ayaklandı. Hem mahkeme kararıyla hem de parlamento kararıyla yasaklanan Uber, kurallara aykırı olarak ülkede çalışmaya devam etti.
Macron ise, ülkedeki bazı kanunları değiştirip Uber'e yasal bir alan sağlamak üzere şirketle çalışmaya söz vermişti. O dönem Uber’in kurucu ortağı olan Travis Kalanick’ten Macron'a yazılan bir e-posta'da sızdırılan belgeler arasında:
"Uber yakında araç paylaşımı şeması içeren yeni bir düzenleme sağlayacak"
UberPop, taksi lisansı olmayan kişilerin özel araçlarına müşteri almalarını ve yolun ücretini bölüşmelerini sağlayan bir uygulama. Ancak ücreti ödeyen yolcular olduğu için çoğunlukla onun istediği adrese gidiyor ve aslında bir nevi korsan taksi gibi çalışmış oluyor.
Macron'dan lisans almalarını kolaylaştırdı
25 Haziran 2015'te protestolar şiddetlenince Macron, Kalanick'e mesaj atarak bir teklifte bulunuyor: "Gelecek hafta, yasayı düzenleyen reformu hazırlamak üzere herkesi bir araya getireceğim"
Aynı gün Uber, Fransa'da UberPop uygulamasına son verdiğini açıkladı. Aylar sonra Macron, Uber şoförlerine lisans vermeyi kolaylaştıran bir karara imza attı. Bugün Fransa Cumhurbaşkanı olan Macron'un, o gün Fransa yasalarını ihlal ederek çalışan şirketle ilişkisi bugüne kadar açığa çıkmamıştı. Macron'un bir sözcüsü, sızan belgelerle ilgili soruya e-posta ile yanıt verdi:
"Görevleri doğal olarak o yıllarda hizmet sektöründe yer alan ve sert bir dönüşüm yaşayan birçok şirketle görüşmesine ve iletişim kurmasına yol açıyordu. Bu dönüşüm de bazı yönetimsel ve düzenleyicilerin ortaya çıkardığı engellerle ilgili kilidi açarak çalışmayı gerektiriyordu”
Uber de, UberPop'un yasaklanmasının "Kesinlikle şirketin lehine olan farklı birtakım düzenlemelere karşılık olmadığını" savundu ve Fransa'da 2018'de yürürlüğe giren bir yasanın da Uber şoförlerinin lisans almasını zorlaştırdığını hatırlattı.
Düzenleyici firma lobici oldu
Sızdırılan belgelere göre Uber'in, Avrupa'daki en üst düzey yetkililerden biriyle, Avrupa Komisyonu'nnun eski başkan yardımcısı Neelie Kroes ile de bir ilişkisi oldu. Üstelik bu ilişki düşünülenden çok daha önce başlayan daha derin bir ilişkiydi, bu da etik kurallara aykırı bir durum oluşturuyordu.
Belgeler, Kroes'in Uber'in danışma kuruluna katılmak üzere şirketle görüşmelere Kasım 2014'te, yani AB'deki görevinden ayrılmadan önce başladığını ortaya koyuyor. AB kuralları, yöneticilerin "Komisyon'un onayını gerektiren yeni işler için en az 18 ay bekleme süresine saygı duymak zorunda olduğunu" söylüyor.
Kroes baskını engellemeye çalıştı
Kroes AB yöneticisiyken dijital rekabet kurallarını kontrol ediyordu ve Microsoft ile Intel gibi teknoloji devlerinin çok büyük para cezaları almasına giden süreçlerde önemli bir rol oynamıştı. Ancak görevi bıraktıktan sonra çalıştığı birçok firma arasında en çok tartışılan, Uber'deki işi oldu.
Ülkesi Hollanda'da da UberPop, hem yasal hem siyasi sorunlara açmıştı. Ekim 2014'te bazı Uber şoförleri tutuklandı; aynı yılın Aralık ayında Lahey'de bir savcı UberPop'u yasakladı ve yasak ihlaline 100 bin euro para cezası kesilebileceğini öngördü. Mart 2015'te de Uber'in Amsterdam ofisine polis baskını düzenlendi.
Sızdırılan e-postalara göre Kroes bakanları ve diğer hükümet üyelerini arayarak baskın sırasında geri adım atmaları için ikna etmeye çalıştı. Bir hafta sonraki ikinci bir baskın sırasında da bir Hollandalı bakanı aradı ve e-maillere göre hakaret etti.
İddiaları reddetti
Belgeler, Uber'in Kroes'tan gerekli mesajı Hollanda Başbakanı Mark Rutte'ye iletmesini istediğini gösteriyor. Ekim 2015'te gönderilen bir e-postada "Neelie ve Başbakan'ın Özel Kalem Müdürü üzerinden arka kapı diplomasisi yürüteceğiz" ifadeleri yer alıyordu. Kroes aslında bu işe başlarken AB'nin yürütme organı olan Avrupa Komisyonu'ndan izin istemişti ancak etik kuralları ihlal ettiği gerekçesiyle bu izin verilmedi. Ancak Kroes yine de gayriresmi olarak şirkete yardım verdi. 18 aylık süre bittikten sonra Kroes'in resmen şirkette çalışmaya başladığı duyuruldu.
Kroes ise bekleme süresinin bittiği Mayıs 2016'ya kadar Uber'de "herhangi bir resmi veya gayriresmi görevinin olduğu" iddialarını reddediyor. O dönem iletişim kurduğu tüm teknoloji şirketleriyle çalışmalarının "kamu yararına olduğuna inandığını" söylüyor.
Kroes, AB'deki görevinden ayrıldıktan sonra Hollanda hükümetinin kendisini start-up'lar için özel temsilci olarak atadığını hatırlatıyor. Hollanda hükümetinden bir sözcü ise "2015'te Uber start-up sayılmıyordu" açıklaması yapıyor. Uber, Kroes'in 2018'de şirketten ayrıldığını ve o dönemden bu yana şirketin lobicilik faaliyetleriyle ilgili yeni düzenlemelere gittiğini açıkladı.
“Acilen yok etme butonuna basın”
Uber'in polis baskınlarına karşı siyasilere ulaşmanın dışında ikinci bir koruma kalkanı olarak kullandığı bir “yok etme butonu” vardı. Bu sayede kolluk kuvvetlerinin ya da herhangi bir yargı görevlisinin şirketin bilgisayarlarına ve dijital ortamda saklanan belgelerine ulaşması mümkün olmaması planlanıyordu.
Sızdırılan belgeler, bu butonun da en az bir kere Kalanick'in bizzat verdiği emirle kullanıldığını gösteriyor. Kalanick'in gönderdiği bir e-mail'de "Lütfen yok etme butonunu acilen çalıştırın. Amsterdam'da erişim kapatılmalı" ifadeleri yer alıyor.
Yok etme butonunun Kanada, Belçika, Hindistan, Romanya ve Macaristan'ın yanısıra en az üç kere de Fransa'da devreye sokulduğu belgelerde anlaşılıyor. Uber, 2017'de yeni bir CEO başa geçtiğinden bu yana "dünyanın herhangi bir yerinde kuralları gölgelemek için yok etme butonu kullanmamaktadır" açıklaması yaptı.
(Kaynak: The Guardian, BBC, Washington Post)
