Rusya'daki son isyan Devlet Başkanı Vladimir Putin'in rejimindeki çatlakları ortaya çıkardı ve Batı'da Putin'in iktidardaki günlerinin sayılı olduğuna dair umutları arttırdı. İhtiyatlı olmak için iki neden var: Otokratlar dikkate değer bir kalıcı güce sahip ve nadiren yerlerini demokratik bir hükümete bırakırlar.
Yenilmezlik imajını deldi
Yüzlerce ağır silahlı adamın konvoy halinde Moskova'ya doğru ilerlediği görüntüler, Ukrayna savaşını başlatan ve yirmi yılı aşkın bir süredir Rus siyasetine hakim olan adamın iktidarı kaybedebileceği ihtimalini arttırdı. Bu durum Putin'in yenilmezlik imajını deldi. Ancak isyandan hafta sonra Putin hala görevinin başında ve muhtemel rakibi Yevgeni Prigojin ise sürgünde.
Birleşik Krallık Savunma Bakanı Ben Wallace geçen hafta yaptığı açıklamada "Şaşırmamalıyız. Rus devleti 300 ila 400 yıl boyunca çarı korumak üzere tasarlandı" dedi. 1980'ler ve 1990'larda Güney Amerika'daki askeri diktatörlükler yerlerini demokrasiye bıraktı, Komünist rejimler düştü ve protesto hareketleri Filipinler'deki Ferdinand Marcos gibi diktatörleri kovaladı. Arap Baharı ve eski Sovyet cumhuriyetlerindeki renkli devrimlerle daha otoriter hükümetler düştü.
İşbirliği yapıyorlar
Ancak otokratlar bugünlerde daha dirençli olduklarını kanıtlıyorlar. Devletlerin protestoları durdurmak için ölümcül güç ve yaygın tutuklamaları birleştirdiği, muhalefet liderlerini hapse atma, sürgünle hedef aldığı ve hoşnutsuz nüfusun ayrılmasına izin verdiği bir tür rejimin hayatta kalma kuralları ortaya çıktı. Belarus'tan Çin'e ve Venezuela'ya kadar pek çok rejim Batı'nın diplomatik baskısına dayanmak, ekonomik yaptırımları aşmak ve muhalifleri takip etmek için giderek daha sofistike hale gelen gözetleme teknolojilerini kullanmak için yakın işbirliği yapıyor.
Son yıllarda Belarus, Kamerun, Küba, Hong Kong, İran, Tayland, Nikaragua ve Venezuela'daki yetkililer yaygın halk protesto hareketlerini bastırmayı başardılar. Diktatörleri iktidarı bırakmaya teşvik eden unsurlar da değişti. Geçmişte bir diktatör milyonlarca dolarını alıp Güney Fransa'da ya da Karayipler'de rahat bir sürgüne gitmeye ikna edilebilirdi. Ancak Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin yükselişi ve ömür boyu hapis cezası beklentisi ile bu daha az mümkün hale geldi.
Kaddafi'nin akıbetine uğramak istemiyorlar
Kimse öfkeli bir kalabalık tarafından sopayla öldürülen Libya diktatörü Muammer Kaddafi'nin akıbetine uğramak istemiyor. Merkezi İstihbarat Teşkilatı Direktörü William Burns'ün 2019 tarihli kitabına göre Putin de Kaddafi'nin ölüm videosunu defalarca izledi. Carnegie Endowment for International Peace'den Moises Naim, kralları, emirleri ve diğer monarkları saymazsak, bugün dünyada en az 30 otokrat, yani iktidarda kalmak için yargısız güç kullanırken oyları çalan ya da yapmayan lider olduğunu söylüyor. Çoğu Afrika ve Asya'da ancak Latin Amerika'da üç ve Avrupa'da iki tane var. Üçü nükleer cephaneliğe sahip (Putin, Çin'in Şi Cinping'i ve Kuzey Kore'nin Kim Jong Un'u).
Düzinelerce ülkede insanlar 1980'lerde ve 1990'larda özgürlüklerini kazandılar ancak 2005'ten bu yana ilerleme durdu. Geçtiğimiz yıl, Washington'daki bir düşünce kuruluşu olan Freedom House tarafından ölçülen küresel özgürlüğün üst üste 17. düşüşü oldu. Siyaset bilimciler, Putin gibi bir otokratın bir kez yerleştikten sonra gitmesinin son derece zor olduğunu söylüyor.
Ekonomi kötüye giderse durumu zorlaşır
Londra'daki Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü'nün uluslararası direktörü Jonathan Eyal, "İktidarda ne kadar uzun süre kalırlarsa, kurdukları iltimas ağı o kadar büyür ve bu ağı bozmak o kadar zor olur. Dolayısıyla yeniden düzenlemek için oldukça önemli bir sarsıntı gerekiyor" ifadelerini kullandı. Böyle bir sarsıntı için en bariz kaynak savaş. Ukrayna'daki Rus hatlarında yaşanacak ani bir çöküş Kremlin'i sarsacak kadar büyük bir şok olabilir. Savaş ne kadar uzarsa ve Rusya'nın ekonomisi ne kadar kötüye giderse Putin'in durumu o kadar zorlaşır.
Ancak otokratlar savaş sırasında nadiren güç kaybederler. Büyük bir yenilgiye uğrasalar bile, tarihsel kayıtlar karışık. Irak'ın Saddam Hüseyin'i ilk Körfez Savaşı'nı kaybetti ve kısa bir iç savaştan sonra 2003 ABD işgalinden önce uzun süre daha ülkeyi yönetti. Diğer taraftan, Falkland Savaşı Arjantin'deki askeri cuntanın devrilmesine yol açtı. Bu sonuçlar arasındaki fark çok açık. Hüseyin, Putin gibi, bir parti, ordu ya da kraliyet ailesi etrafında şekillenen kurumsal bir otokrasinin aksine, tek bir figür etrafında şekillenen kişisel bir otokrasiye liderlik etti.
Yeni Amerikan Güvenliği Merkezi'nde kıdemli araştırmacı olan Andrea Kendall-Taylor ve Michigan Eyalet Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörü olan Erica Frantz'a göre, Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana, bir ülkeyi 20 yıl boyunca yöneten ve en az 65 yaşında olan tipik bir otokrat yaklaşık 30 yıl boyunca iktidarda kaldı. Kişiselleştirilmiş otokratlar daha da uzun süre dayandılar: 36 yıla kadar. Putin 70 yaşında ve 23 yıldır iktidarda. İkili ayrıca Soğuk Savaş'ın sona ermesinden bu yana otoriter rejimlerin, görevdeyken ölen uzun süreli liderlerin yüzde 89'undan daha uzun ömürlü olduğunu tespit etti.
"Putin'den sonra da Putin olacak"
Bath Üniversitesi'nde siyaset profesörü ve Rusya uzmanı olan Stephen Hall, "Putin'den sonra da Putin olacak, bu sadece hangi tip Putin olacağına bağlı" dedi. Bir darbe girişimi ya da başarısızlıkla sonuçlanan bir ayaklanma bir otokratın elini güçlendirebilir. Londra merkezli düşünce kuruluşu Chatham House'un Avrasya-Rusya programı başkanı James Nixey, geçtiğimiz hafta Rusya'daki bir arkadaşının kendisine elitlerin Putin etrafında konsolide olduğunu ve Batı'nın Rus liderin ciddi şekilde zayıfladığını varsaymasının hata olacağını söylediğini aktardı. Nixey, "Perde arkasında neler olup bittiğini asla kesin olarak bilemeseniz de elimizdeki kanıtlar gizli servislerin onunla birlikte kaldığı, seçkinlerden hiçbirinin iltica etmediği ve kontrolün onda olduğu yönünde" diye konuştu.
Otokrasiler birbirlerine yardım ettiler. Küba, Venezuela'da Nicolás Maduro'nun iç güvenlik servisini desteklemek için kendi gizli servis ajanlarını gönderdi. Putin, Belarus'ta 2020-21 yıllarında protestocularla yüzleşen Devlet Başkanı Alexander Lukashenko'yu destekledi. Lukashenko şimdi Prigozhin'i yanına alarak bu iyiliğe karşılık verdi.
Afrika genelinde diktatörler, Batı'nın demokrasi yanlısı söylemine alternatifler ve iktidarda kalmak için Pekin'in altyapı projelerini finanse etmek için verdiği paradan, muhalifleri kontrol altında tutmak için kullandığı gözetleme teknolojilerine, Kremlin'in askeri malzemelerinden dezenformasyon gücüne kadar pek çok araç için Xi ve Putin gibi otokratik liderlere giderek daha fazla yöneliyor. Uganda'nın Yoweri Museveni'si rakiplerini takip etmek için Çin yapımı gözetleme sistemlerine güveniyor.
Yerine gelecek olan kişi gerilimi artırabilir
Gine, Burkina Faso, Sudan ve Mali'deki otokratlar ordular tarafından devrildi ve yerlerine başka diktatörler geldi. Sudan'da, 2019'da uzun süredir görevde olan despot Ömer El Beşir'i devirmek için birlikte çalışan iki üst düzey general arasındaki ölümcül güç mücadelesi, başkent Hartum'u Nisan ayından bu yana aktif bir savaş alanına çevirdi ve yaklaşık üç milyon insanı evlerinden etti. Batılı yetkililer, Putin'in devrilmesi halinde daha da şahin bir otokratın iktidara gelebileceğini ve bunun da Batı ile gerilimin tırmanması ihtimalini artıracağını söylüyor. Dolayısıyla belki de en olumlu sonucun Putin'in Ukrayna'daki savaşının başarısız olması ve zayıflayarak Rus gücünü yurtdışına yansıtamaz hale gelmesi olduğunu söylüyorlar.
