Bret Stephens / The New York Times
Modern Rusya'nın yapısını iyi anlamak için Peter Pomerantsev'in Vladimir Putin'in Rus askeri olan ya da olmayan küçük adamları kullanarak Kırım'ı ele geçirdiği 2014 yılında yayınlanan Nothing Is True and Everything Is Possible (Hiçbir Şey Doğru Değil ve Her Şey Mümkün) kitabını okumak faydalı olacaktır. Kitap, geçen hafta bir günlüğüne Yevgeny Prigojin’in iptal edilen isyanıyla delinen, işlenmiş gerçekdışılık ve kötü niyetli gerçeküstücülük niteliklerini yakalıyor.
Sovyetler Birliği'nde Yahudi muhalif bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen İngiliz gazeteci Pomerantsev, Moskova'da geçirdiği yaklaşık on yıl boyunca çoğunlukla bir Rus eğlence kanalı için reality şovlar hazırladı. Bu, Kremlin'in sinsi düşmanları yenen erkeksi ve yanılmaz bir başkan imajını desteklemek için çok çalıştığı Putin'in Rusya'sını görmek için mükemmel bir mercek oldu. Burası insanların gerçekte ne düşündüklerini söylemedikleri (ve hatta bilmedikleri) ve sofistike olmanın çoğu şeyin potansiyel olarak yalan olduğu gerçeğini bilmek anlamına geldiği bir yer.
Pomerantsev, kitabında "Sanki bir an bir kimliğe, bir sonraki an ise tam tersi bir kimliğe sahip olmanız teşvik ediliyor gibi. Yani her zaman küçük parçalara bölünüyorsunuz ve bir şeyleri değiştirmeye asla tam olarak karar veremiyorsunuz. Bunun sonucunda da burada sık sık karşılaşabileceğiniz agresif bir ilgisizlik ortaya çıkıyor. Bu, SSCB'yi destekleyen ve şimdi de yeni Rusya'yı destekleyen temel zihniyettir” ifadelerini kullandı.
İşgalle ilgili söylenen her şey yalandı
Ukrayna'ya karşı savaş işte bu hayali krallıktan başlatıldı. Kremlin'in işgalle ilgili söylediği her şey ya yalandı ya da kendini kandırmanın bir sonucuydu: Savaşın değişen gerekçeleri, varsayımlarının iyimserliği, kayıpların boyutu, bunun özel bir askeri operasyon olarak tanımlanması. Mayıs ayında Putin nihayet çatışmayı tanımlamak için gerçek savaş terimini kullandı ama “Vatanımıza karşı yeniden savaş açıldı” sözleriyle. Hangisinin daha korkutucu olduğuna karar vermek zor: Buna inanıyor olması mı yoksa inanmıyor olması mı?
Ancak Putin'in yaklaşımında bir şeyler ters gitti ve bu sadece ordusunun beceriksizliği, Ukraynalıların cesareti ya da Batı'nın müdahalesi değildi. Özetle, sorun şu: Hakikat üzerindeki tekel ancak şiddet üzerindeki tekel ile sürdürülebilir. Büyük Birader Büyük Yalan'ı ancak büyük ve tek silaha sahipse söyleyebilir. Aksi takdirde, yalan kaçınılmaz olarak kaybolur.
Etkili diktatörlüklerin denenmiş yöntemi
Ancak Putin, Prigojin’in Wagner Grubu'nun Çeçen diktatör Ramzan Kadirov'un savaşçılarıyla birlikte özerk bir birlik olarak Ukrayna'da savaşmasına izin vererek şiddeti tekeline alırken bile hakikat üzerindeki tekelini sürdürmeye çalıştı. Putin'in bunu yapmasının nedenlerini tahmin etmek kolay; lidere sadık ama birbirine son derece düşman rakip güç merkezleri yaratmak, etkili diktatörlüklerin denenmiş ve doğrulanmış bir yöntemidir. Ancak bu durum, bu güç merkezlerinden birinden birinin uygunsuz bir gerçeği söylemeye istekli olması riski de dahil olmak üzere çeşitli riskler yaratıyor.
Prigojin’in yaptığı tam da buydu ve bu yüzden gerçek isyanı hafta sonu Rostov-on-Don şehrini ele geçirmesi ve Moskova'ya kısa süreli yürüyüşüyle gerçekleşmedi. Bunun yerine cuma günü, Newsweek'in aktardığına göre Telegram'da savaşın gidişatı ile ilgili ve gerekçesinin yanlışlığı hakkında yaptığı 30 dakikalık konuşmayla gerçekleşti.
Prigojin, "Savunma Bakanlığı kamuoyunu ve başkanı kandırmaya ve Ukrayna tarafından çılgınca bir saldırganlık olduğu ve tüm NATO bloğuyla birlikte bize saldıracakları hikayesini yaymaya çalışıyor. Özel operasyon tamamen farklı bir nedenle başlatıldı” ifadelerini kullandı.
Prigojin’in suçu Putin'den generallerine atmaya yönelik çabası bir yana, Rusların yakında duyması muhtemel gerçeğe en yakın ifade bu. Rostov-on-Don'da kendisine bir kahraman, neredeyse bir kurtarıcı gibi davranılmasının nedeni de bu olabilir. Bir an için sadece Kremlin'in siyasi ve güvenlik aygıtlarının kıskacından değil, aynı zamanda propagandasının narkozundan da kurtulmuşlardı.
Gerçeği duymanın canlandırıcı ve ferahlatıcı bir yanı var, çıkarcı bir haydutun ağzından çıksa bile. Aynı zamanda dehşet verici bir yanı da var. Savaş hakkındaki gerçeği bilmek, Rusya'nın seçeneklerinin korkunçluğunu görmek demektir: Aşağılayıcı bir yenilgi, kanlı bir çıkmaz ya da çok daha geniş bir savaşı riske atmak. Muhtemelen gömülü bir damardan işleyen bir başka dehşet daha var: Sıradan Rusların ilgisizliği ya da jingoizmi, kendi adlarına işlenen vahşetle yüzleşmek zorunda kaldığında, kendi kendini suçlama dehşeti.
Prihojin’in isyanından bu yana Batı'da yapılan yorumlar Putin'in küçük düştüğü ve yenilmezlik maskesinin düştüğü yönünde. Ben bu kadar emin değilim. İçerideki en yüksek sesli eleştirmen şimdi sessizliğe bürünebilir ya da susturulabilir. Ruslar, uzun zamandır suç ortağı oldukları hoş yalanlar dünyasında yaşamayı, apaçık gerçeği bilmeye tercih edecekleri sonucuna varabilirler. Putin muhtemelen baloncuğunun içinde hüküm sürmeye devam edecek çünkü yenilgiden anarşiye kadar pek çok potansiyel alternatif daha kötü görünüyor. Sadece kesin bir Ukrayna zaferi bu balonu patlatabilir.
©️ 2023 The New York Times Company
