Rusya'nın ihracat verilerinin incelenmesine göre Batılı firmalar 2022'de Ukrayna'nın işgalinden sonra ülkenin savunma sanayisiyle derin bağları olan bir Rus şirketinden yüz milyonlarca dolarlık titanyum satın aldı. Bu alımlar, Moskova ile ekonomik bağları koparma sözlerine rağmen Batı'nın bazı ürünlerde Rusya'ya nasıl bağımlı kaldığını gösteriyor. Endüstri ve savunma analistleri, titanyum söz konusu olduğunda bu bağımlılığın güvenlik kaygılarına yol açtığını, zira metalin hem ticari hem de askeri uçakların üretiminde hayati önem taşıdığını söylüyor.
Rusya isterse satışı kesebilir
The Washington Post'a Rusya'nın resmi veri tabanından elde edilen ticaret verilerini sağlayan ImportGenius şirketinin araştırma müdürü William George, "Rusya bu malzemelerin akışını kesebilir ve ulusal savunma ve sivil havacılık için kritik öneme sahip şirketleri zor durumda bırakabilir" dedi. Ukrayna'da iki yıldan fazla süren savaşın ardından Rusya, sonunda ABD ve müttefiklerine de ulaşan petrol ve gaz ihraç etmeye devam ediyor ve Rus firmaları elmastan uranyuma kadar her şeyi satabiliyor çünkü Batı bu malları istiyor ve yaptırımlardan muaf tutulmalarına izin veriyor.
Titanyum firması VSMPO-AVISMA, yüzlerce şirkete sahip olan ve ABD ve Avrupa yaptırımları altında bulunan bir savunma holdingi olan Rostec'e ait olmasına rağmen ABD veya Avrupa Birliği tarafından yaptırım altına alınmadı. Rostec'in başında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in müttefiki olan ve 2014'te Kırım'ın ilhakından bu yana kişisel yaptırımlara maruz kalan Sergey Chemezov bulunuyor.
İhracat verilerine göre, 2022 yılında VSMPO tarafından 370 milyon dolar değerinde yaklaşık 15 bin ton titanyum ihraç edildi ve bunların büyük çoğunluğu Ukrayna'yı destekleyen Batılı ülkelere gönderildi; Almanya, Fransa, ABD ve İngiltere listenin başında yer alıyor. Rusya'da esasen bir tekel olan VSMPO, The Post tarafından görülen o yıla ait daha sınırlı verilere göre, 2023 yılında en az 345 milyon dolarlık titanyum ihraç etti. Rusya'nın 2023 yılındaki ticaret verilerini elde etmek zordu ve mevcut verilerde Batılı firmalarla yapılan işlemleri gösteren ayrıntıların çoğu yoktu. George, ImportGenius'un belirli ayrıntıların neden artık verilerde yer almadığı konusunda yorum yapamayacağını söyledi.
Yaptırım uygulayan tek ülke Ukrayna
Ukrayna, Rus firmasına yaptırım uygulayan tek ülke konumunda. Eylül ayında ABD Ticaret Bakanlığı, VSMPO'nun "Rus ordusu ve güvenlik hizmetleri için titanyum ve metal ürünlerin üretimi ve imalatında doğrudan yer aldığını" belirterek VSMPO'ya ihracat kontrolleri uyguladı. Ancak bu kontroller, titanyumun ABD'ye ihracatını değil, Rusya'daki şirkete mal ihracatını yasaklıyor. Airbus CEO'su Guillaume Faury Haziran 2022'de gazetecilere verdiği demeçte "Rusya'dan gelen titanyuma yaptırım uygulamanın kendimize yaptırım uygulamak anlamına geleceğini düşünüyoruz" dedi.
Rus ihracat veri tabanına göre, Avrupalı havacılık devine teslim edilmek üzere işaretlenen Rus titanyumu 2022'de en az 24 milyon dolara yükseldi. Bu, herhangi bir Avrupalı veya Amerikalı şirket için mevcut verilerdeki en yüksek rakam ve Airbus'ın bir önceki yılki alımlarına göre yüzde 940'lık bir artış. Airbus Aralık 2022'de Rus titanyumundan birkaç ay içinde ayrılacağını söylemişti; geçen yıla ait mevcut verilere göre Rus firmasından en az Kasım 2023'e kadar ithalat yapmaya devam ediyor gibi görünüyor.
Airbus sözcüsü yaptığı açıklamada, şirketin tedarik hacimleri ve tedarikçi sözleşmeleri hakkında yorum yapmadığını ancak Rusya'ya karşı yürürlükte olan tüm yaptırımlara uyduğunu söyledi. Açıklamada şirketin halihazırda Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri ve Asya dahil olmak üzere Rusya dışındaki tedarikçilerden titanyum tedarik ettiği kaydedildi.
Airbus'ın başlıca rakibi olan ABD havacılık şirketi Boeing, 2022 yılında Rus titanyumunu satın almayı durduracağını açıklayarak VSMPO ile on yıllardır süren ilişkisini sona erdirdi ve sadece birkaç ay önce duyurulan milyonlarca dolarlık bir ortak girişimi raydan çıkardı. Ancak şirketin 2022 baharından bu yana Rus firmasından ithalat yapmadığı görülürken, şirketin tedarikçileri bu tarihten çok sonra önemli alımlar yapmıştı. Boeing uçaklarına hala ne kadar Rus titanyumu girdiğini tahmin etmek mümkün değil.
Rusya'ya alternatif bulma çabası
Titanyumun önemi bir dizi faktörden kaynaklanıyor. Çelik kadar güçlü ancak yüzde 45 daha hafif olan titanyum aynı zamanda ısıya ve korozyona karşı daha dayanıklı ve boyadan vücut implantlarına kadar birçok üründe kullanılabilir. En kritik modern kullanımı, endüstrinin giderek daha hafif uçaklar peşinde koştuğu havacılık ve uzay alanında.
Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra Batılı hükümetler havacılık firmalarını, Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra muazzam bir kapasiteye sahip olan VSMPO ile iş yapmaya teşvik etti ve 2022 yılına kadar Rus firmasının küresel olarak havacılık sektörü tarafından kullanılan yüksek dereceli titanyumun yaklaşık üçte birini tedarik ettiği tahmin ediliyor.
Batılı şirketler ancak Rusya'nın 24 Şubat 2022'de Ukrayna'yı tamamen işgal etmesinden sonra bu bağları koparmaya başladı. En önemlisi, Boeing ve VSMPO'nun ortak girişimi olan Ural Boeing Manufacturing 2022 yılında iptal edildi. Boeing yaptığı açıklamada artık "titanyumu ağırlıklı olarak ABD'den tedarik ettiğini" söyledi. Ancak Boeing'in başlıca tedarikçileri Rus titanyumunu satın almaya devam etti.
Analistler Batılı şirketlerin muhtemelen VSMPO'ya alternatif bulmakta zorlandıklarını söyledi. Ukrayna'nın işgalinden önce VSMPO ile çalışan ve özel görüşmelerden bahsetmek için adının açıklanmasını istemeyen bir Amerikalı, Rusya'nın genel giderlerinin düşük olmasının VSMPO'nun da indirimli fiyatlar sunabileceği anlamına geldiğini söyledi.
Ulusal güvenlik endişeleri
Ticari amaçlarla Rus titanyumunun satın alınmasını yasaklayan herhangi bir yaptırım olmasa da, ABD ordusu için özel metallerin kullanımına dair düzenlemeler var. Bu durum maliyetli sorunlara neden olabilir: 2022 yılında F-35 savaş uçaklarının montajında bir Çin alaşımının bulunması, üretimin durdurulmasına ve soruşturmaya yol açtı. Pentagon daha sonra alaşım için bir feragatname yayınladı. Özel Metaller Değişikliği olarak bilinen bir düzenleme uyarınca, Savunma Bakanlığı'nın titanyum ve titanyum alaşımlarını Amerikan kaynaklarından veya diğer nitelikli ülkelerden (genellikle NATO üyeleri veya diğer ABD müttefikleri) temin etmesi gerekiyor. Pentagon sözcüsü Jeff Jurgensen bir e-postada "Rusya nitelikli bir ülke değil" dedi.
Ancak kurallar karmaşık. Temsilciler Meclisi Silahlı Hizmetler Komitesi eski çalışanı Jeff Green, ticari şirketlerin, ABD'de üretilen metallerin belirli bir yüzdesini de satın aldıkları sürece, çift kullanımlı ürünlerde kullanmak üzere nitelikli olmayan ülkelerden metal satın almalarına izin verildiğine dikkat çekti. Green, geçen yıla kadar nitelikli bir ülkenin alımlarını nereden yapabileceğine dair herhangi bir kural bulunmadığını da sözlerine ekledi.
Avrupa Birliği'nde ise askeri malzemeler için özel metallerin tedariki konusunda herhangi bir kısıtlama bulunmuyor. Aralarında Airbus ve Safran'ın da bulunduğu çok sayıda büyük ticari firma da ABD ve Avrupa ordularına tedarik sağlıyor. Airbus yaptığı açıklamada VSMPO tarafından tedarik edilen titanyumu hiçbir askeri üründe kullanmadığını belirtirken, Safran da Ukrayna'nın işgalinden bu yana VSMPO'nun titanyumunu artık "özel askeri ürünlerde" kullanmadığını belirtti.
