Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu hafta İsveç'in NATO üyeliğine vetosunu kaldırırken, Türkiye'nin son dönemde Ukrayna'ya yönelik desteklerinden rahatsız olan Rusya'daki daha sert politikaları savunanlar, Türkiye'nin dost olmayan ülke ilan edilmesini talep etti.
Erdoğan'ın Cuma günü Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'i İstanbul'da sıcak bir şekilde karşılaması da dahil olmak üzere Batı yanlısı adımlar, Türkiye'nin Moskova ile birkaç yıl süren yakın işbirliğinin ardından Avrupa ve ABD ile daha sıcak ilişkiler kurmaya yöneldiği yönünde spekülasyonlara yol açtı.
Moskova'nın en değerli ilişkilerinden biri zarar mı gördü?
Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Erdoğan'la iyi ilişkilerinin jeopolitik açıdan değerli olduğu Rusya'da, Erdoğan'ın Batılı liderlerle daha yakın ve işbirliğine dayalı bir ilişkiye yönelebileceği hissi, neredeyse İsveç'in NATO'ya katılma fikri kadar endişe yarattı ve Rusya'nın savaşının Moskova'nın en değerli ilişkilerinden birine zarar verip vermediğine dair soruları gündeme getirdi.
Milliyetçiler Erdoğan'ı kınadı
Kremlin'in Ankara'ya yönelik eleştirileri ihtiyatlıydı ancak Rus milletvekilleri ve sert milliyetçiler Erdoğan'ı sert bir şekilde kınarken, Rusya'nın ana akım basını Türk liderin Rusya'dan kalıcı ve temel bir şekilde uzaklaşıp uzaklaşmadığını sorguladı. Erdoğan'ın üslubundaki belirgin değişiklik Zelenskiy'nin hafta sonu Türkiye'ye yaptığı ziyarette savaşın başından bu yana ilk kez belirgin şekilde görüldü. Türk lider Ukrayna'nın bağımsızlığını desteklediğini ifade etti ve NATO üyeliğini hak ettiğini söyledi.
Günler sonra İsveç'in NATO'ya girişini onaylaması, 1990'lardan bu yana NATO'nun yeni üye kabul etmesini engellemeyi güvenlik politikasının merkezi haline getiren Moskova'ya büyük bir stratejik darbe oldu. Putin'in Erdoğan'la yakın ilişkileri Rusya'ya Batı yaptırımları konusunda bir arka kapı sağlarken, Kremlin'in propaganda makinesi de Rusya Devlet Başkanı'nı güçlü dostları olan güçlü bir küresel lider olarak yüceltiyor. İkili, Putin'in dünyayı ABD hegemonyasından ve açgözlü Batılı elitlerden kurtarmak için Ukrayna'ya savaş açan lider imajının merkezinde yer alan Batı hakimiyetine meydan okuma arzusunu paylaşıyor.
Kremlin'e göre Putin geçen ayki Wagner paralı asker isyanı sırasında en büyük meydan okumasıyla karşı karşıya kaldığında, Erdoğan onu arayarak tam desteğini ifade etti. Putin de Mayıs ayındaki seçim zaferinin ardından Erdoğan'ı tebrik etmek için hızlıca harekete geçti ve onu değerli bir dost olarak nitelendirdi. Ancak Erdoğan'ın hafta sonu Mariupol savunmasına liderlik eden ve Moskova tarafından terörist olarak tanımlanan bir grup Ukraynalı Azov Tugayı komutanını serbest bırakma hamlesi bir ihanet olarak görüldü.
"Dost olmayan bir ülkeye dönüşüyor"
Rusya'nın öfkesi, Türkiye'nin Ukrayna'ya verdiği diğer destek işaretleriyle daha da arttı. Ukrayna devlet başkanlığı ofisine göre Zelenskiy ve Erdoğan, geçen hafta Ukrayna'da bir Bayraktar insansız hava aracı fabrikasının inşasına başlandığının teyit edilmesinin ardından, toplantıda insansız hava araçları da dahil olmak üzere stratejik endüstrilerde işbirliği konusunda bir anlaşma imzaladı.
Tüm bu haberler Moskova'da tepkiyle karşılandı. Parlamentonun üst kanadı Federasyon Konseyi'nin savunma ve güvenlik komitesi başkanı Viktor Bondarev, Türkiye'nin son dönemde Ukrayna'yı destekleyen adımlarından şikayet ederek, "Türkiye giderek ve istikrarlı bir şekilde tarafsız bir ülkeden dost olmayan bir ülkeye dönüşmeye devam ediyor" dedi.
"Şok dalgası yarattı"
Rus analist Sergey Markov, Erdoğan'ın Azov Tugayı liderlerini Zelenskiy'e teslim etme kararının Rusya'da şok dalgaları yarattığını çünkü Moskova'nın bu alayı Ukrayna neo-Nazizminin ve Rus halkına karşı işlenen savaş suçlarının bir sembolü olarak gördüğünü söyledi. Moskova ve Ankara arasındaki pragmatik ilişkilerin devam edeceğini ancak bunun liderler arasında güven olmadan gerçekleşemeyeceğini söyledi.
Kremlin'in esirlerin serbest bırakılmasından duyduğu rahatsızlık, özellikle alay komutanı Denys Prokopenko'nun savaşa geri döneceklerini söylemesinin ardından kamuoyuna verdiği en sert tepki oldu. Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov esir takası anlaşmasının ihlal edildiğinden şikayet etti ve Rusya pazar günü Rus ve Türk dışişleri bakanları arasında yapılan görüşmede açıklama talep etti.
Ancak Moskova için potansiyel olarak daha endişe verici olan, Ukrayna genelkurmay sözcüsü Oleksiy Gromov'un geçen hafta Ukrayna'nın Türk T-155 Fırtına kundağı motorlu obüslerini almayı beklediğine dair yaptığı yorumdu. Henüz bu transfere iddiası doğrulanmadı. Rus gazetesi Nezavisimaya Gazeta'nın başyazısına göre, Türkiye Ukrayna'ya T-155 Firtina verirse, bu, Türkiye'nin Rusya-Ukrayna çatışmasına ilişkin politikasında niteliksel bir değişiklik olduğu anlamına gelecek. Peskov, Moskova'nın Türkiye'nin İsveç'e NATO'ya katılma kapısını açmasından duyduğu rahatsızlığa dair büyük bir tepki dile getirmedi ve Moskova'nın Türkiye'nin NATO yükümlülüklerini anladığını söyledi. Peskov, "Bu bizim için hiçbir zaman bir sır olmadı. Bu konuda hiçbir zaman pembe gözlükler takmadık" dedi.
Türkiye ve Rusya, Suriye ve Libya'daki çatışmalarda karşıt taraflarda yer aldılar ancak Moskova'nın NATO ile ilişkileri dibe vururken bile iki lider arasındaki ilişkiler şaşırtıcı derecede yakın kaldı. Bu bağların her iki taraf için de ne kadar önemli olduğu, Ukrayna'nın işgalinden bu yana Türkiye'nin Rusya'ya ihracatının geçen yılın ilk yarısında 2,6 milyar dolardan bu yılın aynı döneminde 4,9 milyar dolara yükselmesi ve Türkiye'nin Rusya'ya yönelik Batı yaptırımlarına katılmayı reddetmesi sayesinde ekonomik bir talih kuşu olan Rus petrolü ithalatının 2022'de keskin bir artış göstermesiyle kanıtlanıyor.
Odak noktasında ekonomik kriz var
Analistlere göre Erdoğan'ın hesaplarının merkezinde, Türkiye'nin yüksek enflasyon, değer kaybeden Türk lirası ve diğer ülkelere ihracatın azalması gibi nedenlerle yaşadığı ekonomik krizi iyileştirmek var. Rusya ile artan ticarete rağmen, Türkiye'nin toplam ihracatı Haziran ayında geçen yılın Haziran ayına kıyasla yüzde 10,5 azalarak 20,9 milyar dolara geriledi.
"Yüzünü Batı'ya döndü demek için çok erken"
Türkiye'deki son seçimlerden önce Erdoğan, Rus devletine ait gaz şirketi Gazprom'un 600 milyon dolarlık gaz ödemesini 2024 yılına kadar ertelemesiyle alışılmadık derecede güçlü bir şekilde muhalefete meydan okumak için Moskova'dan yardım aldı. Ancak daha sonra, Batı ile daha iyi ilişkiler arayışı başladı. Pazartesi günü, Avrupa Birliği'ne, 2019'da başvurusu durmuş olan Türkiye'nin üyeliğinin önünün açılması çağrısında bulundu.
Özyeğin Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörü olan Evren Balta, Türkiye'nin ekonomik krizle mücadele ederken yatırım çekme ihtiyacı da dahil olmak üzere değişen koşullara uyum sağlamak yerine şu anda yüzünü Batı'ya dönüp dönmediğini söylemek için çok erken olduğunu söyledi.
Şimdi ise "Türk dış politikasının ihtiyaçları ve Türk ekonomisinin yapısal ihtiyaçları değişti" diyen Balta, Türkiye'nin Batı yatırımlarını çekme arzusunu örnek gösterdi. Balta, Türkiye'nin birkaç yıldır dış politikasını normalleştirdiğini ve Yunanistan, İsrail ve Basra Körfezi ülkeleri gibi hasımlarına yaklaştığını söyledi. Türkiye ayrıca ABD ile 20 milyar dolarlık bir F-16 savaş uçağı anlaşması yapmaya çalışıyor ki bu da Erdoğan'ın İsveç'in NATO'ya katılmasın onaylama kararında önemli bir neden olarak görülüyor.
Duke Üniversitesi'nden ekonomist ve siyaset bilimci Timur Kuran, Erdoğan'ın Türkiye'yi Batı'ya geri döndürmek için yaptığı baş döndürücü hamleleri Rusya'dan kopuş sinyali olarak gördüğünü söyledi. Kuran, "Bu dönüş taktiksel olabilir. Batı'ya karşı içgüdüsel düşmanlığı iyi biliniyor" diye tweet attı, ancak daha fazla Batı yatırımı getirmesi halinde dönüşün kalıcı olabileceğini de ekledi.
