NATO'nun en büyük iki ordusuna sahip olan ABD ve Türkiye'nin yedi yıllık ittifaklarını sürdürmek için iyi nedenleri var. Ancak Türkiye'nin Rusya'dan bir füze savunma sistemi satın alması ve ABD'nin Türkiye'nin ölümcül bir tehdit olarak gördüğü teröristlere verdiği destek, diğer anlaşmazlıkların yanı sıra ilişkileri gerdi.
Karşılıklı güvensizlik özellikle Türkiye'nin ABD yapımı savaş jetleri satın alma çabasının hüsranla sonuçlanmasında daha belirgin hale geldi. ABD'li yetkililer, Türkiye İsveç'in Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) katılmasına izin vermediği sürece F-16 savaş uçaklarının satışını onaylamayacaklarını açıkça belirttiler. Artık kabul ettiğine göre, daha iyi ilişkilere giden bir yol açılmış olabilir.
1. Türkiye ne istiyor?
Türkiye 2021'den bu yana 40 yeni F16 ve mevcut savaş filosunu modernize etmek için 80 kit satın almaya çalışıyor. Sonunda kendi jetlerini geliştirmeyi umuyor ancak bu arada F-4 jetlerini emekliye ayırmakta gecikti ve geçici bir önlem olarak F-16'larını yükseltmek istiyor. F-16'lar, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 füze savunma sistemi alma kararına karşılık ABD'nin en gelişmiş savaş uçağı olan F-35'i almasını engellemesinin ardından Türkiye'nin içinde bulunduğu çıkmazdan kurtulmasına yardımcı olacak. ABD S-400'ün, F-35'in gizlilik yetenekleri hakkında istihbarat toplamak için kullanılabileceğinden endişe ediyordu. Bunun ötesinde ABD, müttefiklerinin Rusya'nın savunma sektörüyle yakın ilişkilerde olmasını engellemek istiyor.
2. Ne değişti?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan İsveç'in NATO'ya katılmasına karşı çıkmaktan vazgeçerek Litvanya'nın başkenti Vilnius'ta bir zirve toplantısı düzenleyen askeri ittifakın Ukrayna'daki Rus saldırganlığına karşı daha birleşik bir cephe oluşturmasına izin verdi. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan'a göre aynı toplantıda ABD, Türkiye'nin F-16'ları satın alma talebini ilerletme sözü verdi.
ABD'li yetkililer daha önce F-16 anlaşmasının Türkiye'nin İsveç'in NATO üyeliği konusundaki tavrını değiştirmesi koşuluna bağlı olduğunu reddettiler. Ancak Kongre'nin ABD'nin yabancı müttefiklerine yapacağı önemli silah satışlarını onaylaması gerekiyor ve iki partili bir grup senatör 2023'ün başlarında Başkan Joe Biden'a, Türkiye İsveç'in NATO üyeliğini onaylayana kadar milletvekillerinin bir F-16 satışını düşünmemesi gerektiğini söyledi.
3. Peki bu ABD-Türkiye ilişkileri için yeni bir sayfa mı?
Türkiye F-16'ları alması bir noktaya kadar yardımcı olacaktır. Türkiye'nin S-400'leri teslim aldığı 2019'dan bu yana ABD, ülkenin en üst düzey savunma tedarik kurumunun ABD finans kurumlarından, askeri donanım ve teknolojiden yararlanmasını yasakladı. Amerikan mallarının ya da teknolojisinin transferine yönelik yeni ihracat lisansları da hâlâ yasaklı. ABD uzun süredir Ankara'dan S-400'leri iade etmesini talep ediyor ancak bir sonuç alamıyor.
Bir diğer anlaşmazlık konusu da ABD'nin Suriye'deki teröristleri silahlandırması ve eğitmesi. Türkiye bu teröristleri güneydoğusunda özerklik için savaşan PKK ile doğrudan bağlantılı oldukları için birliğine tehdit oluşturduklarını düşünüyor. İki ülke arasında diğer anlaşmazlıklar da şöyle:
- ABD ve diğer müttefikleri, hükümeti devirmek için komplo kurmak suçlamasıyla hapse atılan 65 yaşındaki işi insanı Osman Kavala'nın serbest bırakılmasını talep ediyor.
- ABD, Pensilvanya'da sürgünde yaşayan ve Türkiye'de 2016'daki başarısız bir darbe girişimini düzenleyen Fethullah Gülen'i iade etmeyi reddetti.
- Halkbank'ın İran'ın ekonomik yaptırımlardan kaçmasına yardım ettiği suçlamasıyla ABD'de devam eden davası da ilişkilerin düzelmesinin önündeki bir diğer engel.
- Türkiye, ABD'nin Kıbrıs'la olan doğalgaz anlaşmazlığında ve diğer bölgesel çatışmalarda rakiplerini desteklemesinden rahatsız.
4. Türkiye'nin S-400 konusundaki tutumu nasıl?
Türkiye bu füze savunma sistemini, Washington'un teknolojiyi paylaşmayı reddetmesi nedeniyle benzer bir ABD ürünü olan Patriot görüşmelerinden vazgeçtikten sonra satın aldı. S-400'ü kullanmayı bırakmayı reddetti. Türkiye, Rusya'dan S-400 teknolojisinin transferinin yanı sıra yerel olarak üretilecek füze bataryalarının potansiyel ikinci alımını müzakere ediyor. Türkiye ayrıca NATO'ya bağlı olduğunu ve F-16'ların ittifakın güvenliğini arttıracağını söylüyor.
5. Türkiye'nin ABD'ye karşı nasıl bir kozu var?
Soğuk Savaş döneminde Rusya'ya karşı bir siper görevi gören Türk yetkililer hala değerli pazarlık kozlarına sahip olduklarına inanıyor. Ülke, İncirlik hava üssünde Amerikan nükleer savaş başlıklarına ve ABD'nin Rusya'yı gözetlemek için kullandığı askeri tesislere ev sahipliği yapıyor. Yetkililer Türkiye'yi, çoğu Suriyeli milyonlarca mültecinin ABD'nin yakın ilişkiler içinde olduğu Avrupa ülkelerine akın etmesinin önündeki tek engel olarak görüyor.
Son dönemde Ukrayna'daki çatışma Türkiye'nin bölgesel meselelerdeki rolünü arttırdı. Ukrayna'ya silahlı insansız hava araçları ve mühimmat tedarik eden Türkiye, Rusya'ya karşı yaptırımlara katılmayı reddetti ve savaşan taraflar arasında barışa aracılık etmeye çalıştı. Ukrayna'dan Karadeniz ve Akdeniz üzerinden yapılan tahıl ihracatının sekteye uğraması da Türkiye'nin stratejik öneminin altını çizdi.
