Çin ekonomisi, Pekin’in ekonomik etkilerinin üstesinden gelmeye çalıştığı pandemi ve emlak krizi ile birlikte sancılı bir değişim sürecinde. Şi Cinping hükümeti Çin ekonomisini güçlendirebilmek adına güneş panelleri, elektrikli araçlar ve lityum iyon pillerden oluşan yeni üç sanayi olarak adlandırdığı ve halihazırda Çin’de agresif bir biçimde üretimi ve ihracatı gerçekleşen ürünleri destekliyor.
Çin’deki üreticiler o kadar fazla sayıda güneş paneli üretiyor ki küresel piyasalardaki arz fazlası ve buna bağlı gerçekleşen fiyat düşüşü insanları bahçelerinin çitlerini boydan boya bir zamanlar çok pahalı olan bu panellerle kaplamaya itiyor. Solar panel endüstrisi ise dünyanın “Çin şokunun” bir sonraki aşamasına hazırlandığı sektörlerden sadece bir tanesi.
Birinci Çin şoku
Çin şoku, David H. Autor, David Dorn ve Gordon H. Hanson tarafından 2016 yılında yazılmış olan ve Çin’in ekonomik yükselişini ve bu yükselişin küresel ticaret ve işgücü piyasalarına olan yansımalarını analiz eden makalesi ile kullanılmaya başlanmış bir terim.
Bir zamanlar yoksulluk içerisinde olan Çin, 1978 yılında ekonomisini dışarıya açıp daha fazla özel işletmenin ülkede var olmasına izin vermesi ile ekonomik reformlara başladı. 1978 yılından bu yana Gayrisafi milli hasılasının 80 katından fazlasına çıkması ile birlikte Çin, muazzam bir ekonomik büyüme gösterdi. Bu büyümenin gerçekleşmesinde Çin’i dünyanın fabrikası konumuna getiren hızlı sanayileşmenin etkisi büyük. Çin’in devasa imalat sektörü düşük maliyet üzerinden ihracını gerçekleştirdiği milyonlarca ürünü üretiyor.
İşlerini Çin'e kaptırdılar
Bu süreç içerisinde ise dünya Çin’e kucak açarak diğer tüm ülkelerdeki şirketlerin de kazançlı çıkacağı bir küreselleşme çağını müjdeledi. O dönemde siyasi aktörler Doğu Asya devinin bu entegrasyonun bir sonucu olarak ekonomik anlamda da siyasi anlamda da daha açık hale geleceği görüşündeydi. Ayrıca tüketiciler, düşük enflasyon ortamından faydalandı. Ancak bu eğilimin ABD'de ve başka yerlerde üretime bağımlı olan toplumlar için sebep olduğu maliyet çok sayıda işçinin işlerini Çin'e kaptırması oldu.
Yeni gelişen kilit enerji sektörleri Çin’in yeni hedefi
Çin şu anda dünyanın geri kalanının da gözünü diktiği üç yeni stratejik sektörü hedeflerken Batı bu sefer Pekin’in yol almasına kolay kolay izin verecek gibi gözükmüyor. Çin’in bu alanlarda kendi tedarik zinciri ekosistemini geliştirmek istemesi de bu durum üzerinde etkili faktörlerden. Ancak bu kez Batılı ülkeler, Pekin'in bu kadar kolay yol almasına izin vermiyor. Business Insider’a konuşan ekonomist Rajiv Biswas, gelişmiş ekonomilerin Çin’in orta vadeli GSYM büyümesinin küresel talep üzerine olan etkisinin yanında Çin’in yeni sanayileşme dalgasından kaynaklanan rekabetle karşı karşıya kaldığı görüşünde.
Bu gelişme sadece Çin'in elektrikli araçlar, lityum-iyon piller ve güneş pilleri alanlarındaki son ürünleri üretme çabasından kaynaklanmıyor. Ülke aynı zamanda bu endüstrilere tedarik sağlayacak nadir toprak elementleri gibi kritik hammaddeler için de küresel tedarik zincirleri geliştiriyor.
Biswas’a göre bu durumun bir sonucu olarak OECD’nin endüstrileşmiş ekonomileri de Çin’in bu kilit büyüme endüstrilerindeki artan rekabetinden kaynaklı yeni ekonomik zorluklarla karşı karşıya. Bu rekabet, negatif tüketici fiyatlarıyla uğraşan dünyadaki tek büyük ekonomi haline gelen Çin’deki deflasyon nedeni ile daha da belirgin bir noktada.
AB ve ABD daha tedbirli
Biswas’ın görüşüne göre ABD, Avrupa Birliği ve Çin arasındaki stratejik rekabetin ileri imalat teknolojileri alanında uzun vadede devam etmesi muhtemel gözüküyor. Birçok şirket halihazırda bir dizi ürün için tedarik zincirlerini Çin’den uzaklaştırarak çeşitlendiriyor. ABD hükümeti ve AB de Çin’in ekonomilerine olan artan tehdidine karşı önlemler alıyor.
ABD’nin aldığı önlemlerden bir tanesi ülke içerisinde çip üretimini arttıracak adımlar atmak. Bu adımlar arasında üretim, araştırma ve işgücü geliştirme alanlarına sağlanan 52 milyar dolar değerindeki sübvansiyonlar ve temiz enerji yatırımlarını hızlandırmayı hedefleyen yasa tasarısı da bulunuyor. Ayrıca salı günü ABD Enerji Bakanlığı, kritik minerallerin yerel tedarik zincirini güçlendirmek amacıyla bir araştırma tesisi geliştirmek için 75 milyon dolarlık bir yatırım yapılacağını duyurdu.
Öte yandan ABD Hazine Bakanı Janet Yellen üst düzey Çinli yetkililerle görüşmek üzere Çin'e gitti. Hazine Bakanlığı, Yellen’ın ziyaretini duyurduğu basın açıklamasında kendisinin Çinli muhataplarına haksız ticaret uygulamaları nedeniyle baskıda bulunacağını ve Çin’in endüstriyel kapasite fazlası üretiminin küresel ekonomik sonuçlarının altını çizeceğini belirtti. Yellen ayrıca 27 Mart’ta Georgia eyaletinde bulunan bir solar panel fabrikasında yaptığı konuşmada Çin’de güneş enerjisi, elektrikli araçlar ve lityum iyon piller gibi yeni enerji sektörlerini de içine almaya başlayan kapasite fazlası üretiminin küresel ekonomik etkileri hakkında endişeli olduğunu belirtti.
Avrupa Birliği de aynı şekilde yeni gelişen kilit endüstrilerde yerel üretimini korumak adına bazı adımlar atıyor. Ekim ayında Avrupa Komisyonu, Çin'den ithal edilen elektrikli araçların yasadışı sübvansiyonlardan faydalanıp faydalanmadığı ve bunun da AB'nin elektrikli araç üreticilerine zarar verme tehdidinde bulunup bulunmadığı konusunda bir soruşturma başlattı. Devam eden soruşturmanın Çin’in aleyhine sonuçlanması durumunda ise AB’nin bu tarz ithalatlara vergi uygulayabilecek olması ihtimali bulunuyor. Buna ek olarak AB yerel çip üretimini arttırabilmek adına Avrupa Çip Yasası’nı yürürlüğe koydu.
Çin’in tepkisi
Çin ise ABD’nin tepkilerinin Çin’in büyümesini sınırlandırmaya yönelik olduğu görüşünde. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcülerinden Wang Wenbin, çarşamba günü düzenlenmiş olan basın konferansında ABD’nin Çin’in ticaret ve teknoloji alanındaki gelişmelerini bastırabilmek adına önlemler aldığını dile getirdi. Wang’ın açıklamasına göre bu piyasa dışı pratikler yeni riskler yaratmakta.
Bunun yanında Wang elektrikli araç, lityum iyon pil ve güneş paneli ihracatlarının artmasının nedeni olarak küresel enerji tercihinin daha sürdürülebilir enerji kaynaklarına doğru kaymasıyla birlikte artan talep olarak gösterdi. Biswas, Çin'in aynı zamanda gelişen bir orta sınıfın bulunduğu Güneydoğu Asya ile giderek daha fazla ticaret yaparak maruz kaldığı ekonomik riski azalttığını dile getiriyor. Çin'in hedeflediği diğer büyük gelişmekte olan pazarlar arasında Afrika ve Latin Amerika da bulunuyor.
