Patricia Cohen / The New York Times
İsrail'in Gazze Şeridi'nde genişleyen askeri operasyonlarının bölgesel bir çatışmaya dönüşebileceği korkusu, küresel ekonominin görünümünü gölgeleyerek büyümeyi azaltma ve enerji ve gıda fiyatlarındaki artışı yeniden alevlendirme tehdidinde bulunuyor. Zengin ve yoksul ülkeler, Covid-19 salgını ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini de içeren üç yıllık bir dizi ekonomik şokun ardından yeni yeni nefes almaya başlamıştı. Can yakıcı enflasyon düşüyor, petrol fiyatları istikrar kazanıyor ve öngörülen resesyonlar önleniyordu.
"Aynı anda iki enerji şoku yaşıyoruz"
Şimdi ise önde gelen bazı uluslararası finans kuruluşları ve özel yatırımcılar kırılgan toparlanmanın kötüye gidebileceği uyarısında bulunuyor. Dünya Bankası baş ekonomisti Indermit Gill, Ukrayna ve Orta Doğu'daki savaşların petrol ve gaz fiyatları üzerindeki etkisine atıfta bulunarak, "İlk kez aynı anda iki enerji şoku yaşıyoruz" dedi.
Bu fiyat artışları sadece ailelerin ve şirketlerin alım gücünü kırmakla kalmıyor, aynı zamanda gıda üretim maliyetlerini de artırarak özellikle Mısır, Pakistan ve Sri Lanka gibi gelişmekte olan ülkelerde yüksek gıda güvensizliği seviyelerine neden oluyor. Halihazırda alışılmadık derecede yüksek borç seviyeleri, cılız özel yatırımlar ve ticarette son elli yılın en yavaş toparlanmasıyla mücadele eden ülkelerin krizden çıkmaları daha da zorlaşıyor. Merkez bankalarının enflasyonu kontrol altına alma çabalarının bir sonucu olan yüksek faiz oranları, hükümetlerin ve özel şirketlerin krediye erişimini ve temerrüde düşmekten kurtulmalarını daha da zorlaştırdı.
"On yıllardır görülen en tehlikeli dönem"
Gill, "Tüm bunlar aynı anda gerçekleşiyor. Dünya ekonomisi için en kırılgan dönemeçlerden birindeyiz" dedi. Gill'in değerlendirmesi diğer analistlerin görüşlerini de yansıtıyor. JPMorgan Chase'in CEO'su Jamie Dimon geçen ay "Dünyanın on yıllardır gördüğü en tehlikeli dönem olabilir" dedi ve Gazze'deki çatışmayı "Batı dünyası için en önemli şey" olarak tanımladı.
Son dönemde yaşanan ekonomik sıkıntılar, kıtalara yayılan ve derinleşen jeopolitik çatışmalar tarafından körüklendi. Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasında teknoloji transferi ve güvenlik konularında yaşanan gerilimler iklim değişikliği, borçların hafifletilmesi ya da şiddetli bölgesel çatışmalar gibi diğer sorunlar üzerinde birlikte çalışma çabalarını zorlaştırıyor.
"Etkileri sınırlı kalacaktır"
Ağır basan siyasi kaygılar, faiz oranlarının ayarlanması veya hükümet harcamaları gibi geleneksel parasal ve mali araçların daha az etkili olabileceği anlamına da geliyor. İsrail ve Hamas arasındaki acımasız çatışmalar halihazırda binlerce sivilin hayatına mal oldu ve her iki tarafa da büyük acılar yaşattı. Ancak çoğu analist, çatışmanın kontrol altında tutulması halinde dünya ekonomisi üzerindeki dalgalanma etkilerinin sınırlı kalacağı konusunda hemfikir. ABD Merkez Bankası Başkanı Jerome Powell çarşamba günü yaptığı açıklamada "Şu anda Orta Doğu'daki çatışmanın ABD üzerinde önemli ekonomik etkiler yaratma yolunda ilerlediğinin net olmadığını" söyledi ancak "Bu son derece önemli olmadığı anlamına gelmiyor" diye ekledi.
"Son derece belirsiz ve korkutucu"
Orta Doğu petrol üreticileri, Mısır ve Suriye'nin başını çektiği bir koalisyonun İsrail'e saldırmasının ardından Arap ülkelerinin üretimi büyük ölçüde kestiği ve ABD ile diğer bazı ülkelere ambargo uyguladığı 1970'lerde olduğu gibi piyasaya hakim değil. Şu anda Amerika Birleşik Devletleri dünyanın en büyük petrol üreticisi ve alternatif ve yenilenebilir enerji kaynakları dünyanın enerji karışımının biraz daha fazlasını oluşturuyor. Columbia Üniversitesi Küresel Enerji Politikası Merkezi Direktörü Jason Bordoff, "Bu son derece değişken, belirsiz ve korkutucu bir durum" dedi. Ancak "Tarafların çoğu, ABD, Avrupa, İran ve diğer körfez ülkeleri arasında" diye devam eden Bordoff, Basra Körfezi'ni kastederek, "Bu çatışmanın İsrail ve Gazze'nin ötesine önemli ölçüde genişlemesinin kimsenin çıkarına olmadığı konusunda bir mutabakat var" dedi.
Bordoff, yanlış adımlar, zayıf iletişim ve yanlış anlamaların ülkeleri istemeseler bile gerilimi tırmandırmaya itebileceğini de sözlerine ekledi. Ve küresel petrol arzında önemli ve sürekli bir düşüş nedenleri ne olursa olsun aynı anda büyümeyi yavaşlatabilir ve enflasyonu alevlendirebilir, bu da stagflasyon olarak bilinen lanetli bir kombinasyon.
2 trilyon dolarlık kayıp riski
EY-Parthenon'da baş ekonomist olan Gregory Daco, savaşın genişlediği en kötü senaryoda petrol fiyatlarının varil başına şu anda yaklaşık 85 dolardan 150 dolara çıkabileceğini söyledi. "Bu senaryonun küresel ekonomik sonuçları ağır olur" uyarısında bulunan Daco, hafif bir resesyon, hisse senedi fiyatlarında düşüş ve küresel ekonomi için 2 trilyon dolarlık bir kayıptan söz etti.
Şu anda hakim olan belirsizlik havası, yatırım kararlarını etkiliyor ve işletmeleri gelişmekte olan piyasalara açılmaktan vazgeçirebilir. Borçlanma maliyetleri yükseldi ve Brezilya'dan Çin'e kadar birçok ülkedeki şirketlerin borçlarını yeniden finanse etmekte zorlanması bekleniyor. Aynı zamanda, bir danışmanlık firması olan Oxford Economics'e göre Mısır, Nijerya ve Macaristan gibi gelişmekte olan piyasalar pandeminin en kötü yaralarından bazılarını aldı ve bu da öngörülenden daha düşük bir büyüme ile sonuçlandı.
Orta Doğu'daki çatışmaların yanı sıra ekonomik sıkıntılar da bu bölgeden ve Kuzey Afrika'dan Avrupa'ya yönelen göçmen akışını arttırabilir. Resesyonun eşiğinde sallanan Avrupa Birliği, Mısır'la mali yardımın arttırılması ve göçün kontrol altına alınması konusunda müzakerelerin ortasında. Petrol ithalatının yarısını Basra Körfezi'nden karşılayan Çin, emlak piyasasındaki çöküşle ve yaklaşık otuz yılın en zayıf büyümesiyle mücadele ediyor.
Buna karşın Amerika Birleşik Devletleri güçlü büyümesiyle tahmincileri şaşırttı. Temmuz-Eylül ayları arasında ekonomi, yavaşlayan enflasyon, stoklanan tasarruflar ve güçlü işe alımlar sayesinde yıllık yüzde 5'in biraz altında bir oranda büyüdü. Hevesli tüketiciler tarafından desteklenen Hindistan yüzde 6,3'lük tahmini büyüme ile iyi bir performans gösterme yolunda ilerliyor.
En karamsar beklentilere sahip bölge, İsrail ve Gazze'de çatışmalar başlamadan önce bile bu yıl toplam üretimin yüzde 3,3 düşeceği tahmin edilen Sahraaltı Afrika'dır. Dünya Bankası'nın yıllık Küresel Ekonomik Beklentiler raporunu yöneten M. Ayhan Köse, bölgedeki gelirlerin petrol fiyatlarının düştüğü 2014 yılından bu yana artmadığını söyledi.
© 2023 The New York Times Company
