Andrew E. Kramer ve Maria Varenikova / The New York Times
Ukraynalı yetkililer perşembe günü Rusya sınırında meydana gelen ölümcül uçak kazasının ayrıntılarını ortaya çıkarmak için çabalarını yoğunlaştırdıklarını açıkladılar. Yetkililer, Moskova'nın Ukraynalı savaş esirlerini taşıyan bir Rus askeri uçağını düşürdüğü iddialarını araştırırken vatandaşlarından sabırlı olmalarını istediler. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, ülkesinin istihbarat teşkilatının ne olduğunu tespit etmesini ve kazayla ilgili uluslararası bir soruşturma başlatılmasını isterken, Rusya'yı da olay üzerinden savaş propagandası yapmakla suçladı.
Hükümet için can sıkıcı bir sorun
Kaza ve Rusya'nın Ukrayna'nın içinde kendi askerlerinin bulunduğu bir uçağı düşürdüğü iddiaları, Kiev'de vatandaşlarını üçüncü yılını dolduracak bir savaşa hazırlamaya çalışan hükümet için can sıkıcı bir sorun teşkil ediyor. Ukrayna bir yandan savaş alanında savunmada ve muhtemelen ülke içinde popüler olmayacak yeni bir seferberlik düşünürken, bir yandan da her gün kritik derecede ihtiyaç duyduğu Batı desteğini sağlamaya çalışıyor.
Esirlerin uçakta olduğu teyit edilemedi
Rusya Savunma Bakanlığı ve bölge valisi çarşamba günü yaptıkları açıklamada, uçağın Ukrayna sınırı yakınlarındaki Belgorod bölgesinde düştüğünü ve içindeki herkesin öldüğünü söyledi. Bakanlık, uçağın esir takasında serbest bırakılacak 65 Ukraynalı savaş esirini taşıdığını söyledi. Rusya'nın iddiaları bağımsız olarak doğrulanamadı. Uçağın düşme nedeni bilinmemekle birlikte Ukraynalı yetkililer uçağın düşürüldüğünü inkar etmedi. Yetkililer, esir değişimine giden Ukraynalı askerlerin uçakta olduğunu teyit edemediklerini söylediler.
Rusya, Ukrayna'ya haber verdi mi vermedi mi?
Ancak çarşamba günü Ukrayna askeri istihbarat teşkilatı trajik bir hata olasılığını ima ederek bir takasın planlandığını kabul etti ve Rusya'nın Ukrayna ordusunu daha önceki takaslarda olduğu gibi savaş esirlerinin sınıra taşındığı konusunda uyarmadığını söyledi. Perşembe günü Rus parlamentosunun savunma komitesi başkanı Andrei Kartapolov, Ukrayna'nın olaylarla ilgili açıklamasına itiraz ederek Moskova'nın Ukrayna ordusuna uçağın savaş esirleri taşıdığını kısa bir süre önce bildirdiğini söyledi.
Gerçekler gölgeleniyor
Kartapolov, Ukrayna'nın askeri istihbarat teşkilatının, uçak sınır bölgesine yaklaşmadan 15 dakika önce resmi olarak uyarıldığını söyledi. Bu iddiayı bağımsız olarak doğrulamanın bir yolu yok. İki tarafın anlattığı farklı versiyonlar, savaşın belirleyici özelliklerinden birini vurguluyor: Gerçeklerin yanlış bilgilendirme ve rekabet eden gündemlerle gizlendiği, sürekli bir netlik eksikliği. Rusya içeride ve dışarıda propaganda amacıyla kendi tercih ettiği mesajları öne çıkarıyor. Ukrayna ise herhangi bir askeri gerilemeyi açıklamakta isteksiz davranıyor. Savaştaki trajediler ve dönüm noktaları, bazen haftalar ya da daha uzun süre boyunca belirsizlikle gölgelendi.
"Uçakta olduklarına dair bir işaret görmedik"
Kiev'deki yetkililer kazayla ilgili bir sonuca varmak için henüz çok erken olduğunu ve yakınlarının Ukrayna'daki yetkililerden teyit beklemeleri gerektiğini söyledi. Ülkenin insan hakları ombudsmanı Dmytro Lubinets perşembe günü medyaya yaptığı açıklamada "Ukrayna vatandaşı olsun ya da olmasın uçakta bu sayıda insanın bulunduğuna dair herhangi bir işaret görmedik" dedi. Ukrayna'nın iç istihbarat teşkilatı perşembe günü yaptığı açıklamada, uçak kazasının olası bir savaş suçu olup olmadığına dair soruşturma başlattığını söyledi ancak bunu nasıl yapacağına dair herhangi bir bilgi vermedi.
"Esirlerin hayatlarını kasıtlı olarak tehlikeye atıyor"
BM Güvenlik Konseyi perşembe günü Rusya'nın çağrısıyla uçağın düşürülmesini görüşmek üzere acil bir toplantı düzenledi. Ukrayna'nın BM Büyükelçi Yardımcısı Khrystyna Hayovyshyn, konseye kazadan Rusya'nın sorumlu olduğunu söyledi. Hayovyshyn, Ukrayna'nın 24 Ocak'ta Rus askerlerini güvenli bir şekilde kararlaştırılan bir yere naklettiğini ve takas için beklediğini ancak bunun gerçekleşmediğini söyledi. Hayovyshyn, "Ukrayna tarafı, geçmişte defalarca yapıldığı gibi, bu belirtilen süre zarfında Belgorod şehri bölgesindeki hava sahasının güvenliğinin sağlanması gerektiği konusunda bilgilendirilmedi. Ukrayna esirlerin kaç araçla, hangi güzergâhlardan ya da hangi araçlarla taşınacağı konusunda da bilgilendirilmedi. Tek başına bu bile Rusya'nın esirlerin hayatlarını ve güvenliklerini tehlikeye atmaya yönelik kasıtlı eylemlerini teşkil edebilir" ifadelerini kullandı.
Rusya'nın BM Büyükelçi Yardımcısı Dmitry Polyansky, Polyansky'nin iddialarını paranoyak saçmalık olarak nitelendirdi. Polyansky, uçağın rotasına ilişkin ayrıntıların Ukrayna tarafına önceden iletildiğini ve bunu inkar etmeye çalışmanın anlamsız olduğunu söyledi. Kaza bölgesini hiçbir bağımsız grup ziyaret etmedi. Ukrayna Kızıl Haç ve Birleşmiş Milletler'in bölgeye erişimine izin verilmesini talep etti.
Kızıl Haç'ın Kiev'deki ofisi perşembe günü bir açıklama yayınlayarak esir takasına aracılık etmediklerini ya da takas edileceklerin listesinin kendilerine verilmediğini belirtti. Açıklamada, "Bu tür haberlerin aylardır sevdiklerinden ayrı olan ailelere getirebileceği stres ve endişeyi anlıyoruz. Savaş esirlerinin akıbetinin açıklığa kavuşturulmasına yardımcı olmak için elimizden geleni yapmaya devam edeceğiz" denildi.
"Kızıl Haç'a bildirmek zorunda"
Lubinets, Cenevre Sözleşmeleri uyarınca Rusya'nın esir hareketlerini Kızıl Haç'a bildirmekle yükümlü olduğunu söyledi. Lubinets, Rusya'nın savaş esirlerinin yaşamı ve sağlığı konusunda tam sorumluluk taşıdığını da sözlerine ekledi. Lubinets ayrıca Ukrayna hükümetinin Kızılhaç'a, mahkumların aktif bir çatışma bölgesi olan sınır bölgesine yapacakları seyahatten önceden haberdar olup olmadıklarını sorduğunu anlattı.
Ukrayna tarafından yürütülecek herhangi bir soruşturmayı zorlaştıran bir diğer husus da, uçakta kimlerin bulunduğu da dâhil olmak üzere, olayla ilgili kilit ayrıntıların çoğunun Rusya'nın elinde olması. Ukraynalılar, kazayı mahkumların aileleri için acı verici bir çileye dönüştürmeye kararlı olarak gördükleri Rusya'dan gelen her türlü bilgiye son derece şüpheyle yaklaşıyor. Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov perşembe günü bir kez daha Ukrayna'nın kendi askerlerini vurduğunu iddia etti ve bunu canavarca bir eylem olarak nitelendirdi. Peskov, bu olayın gelecekteki esir değişimleri konusunda şüphe uyandırdığını söyledi.
Rus propagandasını izleyen gruplar Moskova'nın Batı'yı hedef alan bir mesaj verdiğini söylüyor: Ukrayna'ya uzun menzilli silahlar konusunda güvenilemez. Sosyal paylaşım sitelerindeki Rus paylaşımları Ukrayna'yı kendi halkını öldürmekle suçluyor. Örneğin Telegram sosyal paylaşım sitesindeki bir gönderide, işgal altındaki toprakları denetleyen bir Rus yetkili olan Vladimir Rogov'un, Ukrayna ordusunun askerleri teslim olmaktan vazgeçirmek için esirlerin bulunduğu uçağı kasıtlı olarak düşürdüğünü söylediği aktarılıyordu.
© 2024 The New York Times Company
