Gaya Gupta / The New York Times
Rus ordusuna karşı kısa bir isyan düzenleyen Wagner paralı asker grubu lideri Yevgeniy Prigojin, yıllar boyunca Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sadık bir destekçisiydi. Paralı askerleri Ukrayna'nın geniş çaplı işgalinde Rusya adına savaşırken, Putin'i doğrudan eleştirmekten uzak durmaya devam etti. Hatta Rusya ordusunu azarlamak için sosyal medyayı giderek daha fazla kullandı, liderlerini ihanetle ve onları gerekli önlemleri almamakla suçladı. Ancak haziran ayında Rusya'nın üst düzey askeri liderlerine karşı kısa süreli bir isyana öncülük ettiğinde gerilim doruğa ulaştı ve Prigojin ile savaşçılarının geleceği sorgulandı.
İşte Prigojin ile Rusya arasındaki gerilimin tarihçesine bir bakış:
Aralık 2016
ABD, aralarında Prigojin’in de bulunduğu 15 Rus kuruluşuna, Rusya'nın 2014 yılında yasadışı olarak ilhak ettiği Kırım ve aynı yıl Rusya destekli ayrılıkçıların topraklarını ele geçirdiği Ukrayna'daki faaliyetleri nedeniyle yaptırım uyguladı. ABD Hazine Bakanlığı, Putin'in ortağı olan ya da Rusya'nın Ukrayna'yı istikrarsızlaştırmasına yardımcı olan faaliyetlerde bulunan iş insanlarını hedef aldı.
Şubat 2018
Prigojin, Donald Trump'ın kampanyasını desteklemek için yalanlar yayan ve bilgi savaşı yürüten bir trol fabrikası olan İnternet Araştırma Ajansı aracılığıyla 2016 başkanlık seçimlerine müdahale etmekle suçlanan 13 Rus'tan biriydi.
Eylül 2022
Prigojin, savaşçıları Ukrayna'da Rus birliklerinin yanında konuşlandırılan Wagner paralı asker örgütünün kurucusu olduğunu ilk kez kamuoyu önünde kabul etti. Daha önce Wagner savaşçıları, Kremlin'in Afrika ve Orta Doğu'daki askeri harekâtlarını desteklemek için faaliyet gösteriyor, ara sıra ABD güçlerine karşı savaşıyordu.
Ekim 2022
Prigojin, Ukrayna'nın doğusundaki Lyman kentinden geri çekilme emri vermesinin ardından Rusya'nın askeri yönetimine açıkça cephe alan Putin'in iki güçlü destekçisinden biriydi ve geri çekilmenin Kremlin için büyük bir utanç olduğunu vurguladı.
Kasım 2022
ABD ara seçimlerinden sadece bir gün önce Prigojin, Rusya'nın seçimlere müdahale ettiğini söyleyerek alaycı bir şekilde övündü. Prigojin, yemek şirketi tarafından yayınlanan bir açıklamada "Beyler, müdahale ettik, ediyoruz ve edeceğiz. Bunu yapabildiğimiz kadar dikkatli, hassas bir şekilde yapacağız. Hedefe yönelik operasyonlarımız sırasında hem böbrekleri hem de karaciğeri tek seferde alacağız” ifadelerini kullandı.O sırada Wagner birlikleri aylardır Rus saldırısı altında olan Ukrayna'nın doğusundaki Bakhmut kentine doğru ilerliyordu.
Şubat 2023
Prigojin bir dizi düşmanca sesli mesajda iki Rus askeri liderini ihanetle suçladı. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve en kıdemli generali Valeri Gerasimov'un Wagner'i yok etmek için savaşçılarından mühimmat ve malzeme esirgediğini iddia etti. Ayın başlarında Prigojin, Wagner'in artık Rus hapishanelerinden savaşçı toplamayacağını söylemişti ki bu uygulama insan hakları gruplarının tepkisini çekmiş ama Moskova'nın Ukrayna'nın doğusundaki ilerleyişine yardımcı olmuştu.
Mayıs 2023
Prigojin bir dizi kışkırtıcı açıklama yaptı. Bir kez daha Rusya'nın askeri bürokrasisini Wagner güçlerini gerekli mühimmattan yoksun bırakmakla suçladı ve onları Bakhmut'tan çekmekle tehdit etti. Günler sonra, kendisine daha fazla silah sözü verildiğini söylerken bu tehdidinden geri adım atmış gibi göründü.
Mayıs ayı sonlarında Wagner güçleri Bakhmut'u ele geçirdiklerini söyledi ki bu iddiayı daha önce de dile getirmişti. Ukraynalı yetkililer bu iddiayı hemen yalanladı ancak günler sonra şehrin kaybedildiğini kabul etti. Rus devlet medyası Prigojin’in adını bu olaylarla ilgili haberlerinin dışında tuttu. Ayın başlarında Prigojin, Washington Post'un sızdırılan istihbarat belgelerine dayanarak Rus ordusunun mevzilerini Ukrayna ile paylaşmayı teklif ettiğini gösterdiğine dair haberini reddetti.
Haziran 2023
Prigojin ile Rus ordusu arasındaki gerilim Haziran ayı başında daha da yükseldi. Prigojin, Wagner'in Temmuz ayına kadar Rusya savunma bakanlığı ile resmi bir sözleşme imzalamasını gerektiren bir emre uymayacağını söyledi.
Aynı ayın ilerleyen günlerinde Prigojin 30 dakikalık bir video yayınlayarak ülkesinin Ukrayna'yı işgalini, Rusların hayatını umursamadan para ve şan şöhret peşinde koşan yozlaşmış bir elitin gerçekleştirdiği bir eğlence olarak tanımlayınca kavga hızla tırmandı. Prigojin ayrıca Kremlin'in, Rusya işgal ettiğinde Ukrayna'nın doğusundaki Rus destekli ayrılıkçı bölgeye saldırmanın eşiğinde olduğu iddiasına da karşı çıktı.
Prigojin, Putin'in savaşa ilişkin ilk gerekçelerine atıfta bulunarak, "Savaşa ne Rus vatandaşlarını bağrımıza basmak ne de Ukrayna'yı askerden arındırmak ya da silahsızlandırmak için ihtiyaç vardı. Savaşa, bir grup hayvanın zafer sarhoşluğuna kapılabilmesi için ihtiyaç vardı” ifadelerini kullandı. Prigojin ayrıca Rusya Savunma Bakanı Şoygu’yu, Ukrayna'daki Rus hatlarının gerisinde askerlerinin konakladığı kamplara füze ve helikopterlerle ölümcül bir saldırı düzenlemekle suçladı.
Rusya Savunma Bakanlığı yaptığı açıklamada Prigojin’in Wagner kamplarına yönelik sözde saldırılarla ilgili paylaştığı mesajların gerçekle uyuşmadığını söyleyerek iddiaları reddetti. Prigojin’in saldırılarla ilgili anlattıkları henüz doğrulanmadı.
23 Haziran'da Putin, güçleri Rostov-on-Don'un kontrolünü ele geçiren ve bir otoyol boyunca kuzeye, Rusya'nın başkentine doğru ilerlerken görülen Prigojin’in silahlı isyanı olarak adlandırdığı duruma karşı Moskova'yı savunmak üzere Rus birliklerini harekete geçirdi. Ardından sürpriz bir şekilde Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, Prigojin’in güçlerinin ilerleyişini durdurmak için anlaşma sağladığını söyledi. Prigojin güçlerini geri çektiğini doğruladı.Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov, Prigojin’in Belarus'a gideceğini ve Rusya'nın Ukrayna'daki askeri operasyonlarının değişmeden devam edeceğini söyledi.
Temmuz 2023
Prigojin’in nerede olduğuna dair soru işaretleri sürerken, sosyal medyada Wagner şefinin Afrikalı yetkililerle, kıtanın önde gelen liderlerinden bazılarının Putin'le bir zirve için bir araya geldiği St Petersburg'da görüştüğüne dair doğrulanmamış fotoğraflar dolaşmaya başladı. Birkaç gün sonra, Wagner'e ait olduğu anlaşılan bir ses kaydında grubun bir sonraki görevlerini belirlerken işe alımları durdurduğu söyleniyordu.
Ağustos 2023
Prigojin, pazartesi akşamı Wagner güçlerine bağlı Telegram kanallarında yayınlanan doğrulanmamış bir video mesajı, grubun Afrika'daki operasyonları için eleman topladığı yönünde yorumlandı. Çarşamba günü Rus havacılık yetkilileri Prigojin’in düşen ve içindeki 10 kişinin tamamının ölümüne neden olan bir uçakta yolcu olarak listede yer aldığını açıkladı.
© 2023 The New York Times Company
