Christina Goldbaum, Zia ur-Rehman / New York Times
Pakistan’daki seçmenler oylarını kullanırken ülkenin güçlü ordusunun etkisi ve siyasetinin çalkantılı durumu gözler önüne serildi. Halk bunun 'seçim' değil 'tercih' olduğunu söylerken insan hakları gözlemcileri seçimi ne özgür ne de adil olarak niteleyerek kınadı. Generallerin Pakistan'ın sorunlu demokrasisi üzerindeki hakimiyetinin bir yansıması olarak hangi partinin birinci çıkacağını hemen hemen herkes biliyordu. Ancak ordunun otoritesine karşı halkın meydan okumaya başlaması durumu ülke tarihinde özellikle gergin bir an haline getiriyor.
Seçim sonuçları gelmeye başladığında eski Başbakan Navaz Şerif'in partisinin (ordunun tercih ettiği parti) kazanması bekleniyordu. Ancak yaygın olarak tahmin edilen kolay zaferi elde edecek gibi görünmüyordu. Bir diğer eski başbakan İmran Han'ın müttefiki olan milletvekili adayları, ülkenin en kalabalık eyaleti ve siyasetin kalbi olan Pencap'taki pek çok yarışta Şerif'in partisiyle başa baş durumdaydı.
Han hala köklü bir desteğe sahip
Seçim, generallerle ters düştükten sonra 2022'de parlamento tarafından görevden alınan Han'ın partisini sindirmek için aylarca süren bir askeri kampanyanın gölgesinde gerçekleşti.
Çok az kişi Han'ın partisinin en fazla sandalyeyi kazanmasını beklerken, destekçileri ordunun yoğun baskısıyla karşı karşıya kalsa da partinin rekabeti Han'ın ne kadar köklü bir desteğe sahip olduğunu gösterdi. Sıkı yarış ve ilk sonuçların açıklanmasındaki gecikme, destekçileri arasında önümüzdeki günlerde resmi sonuçlar açıklanırken ordunun oy sayımına müdahale edebileceği korkusunu da beraberinde getirdi.
Telefon kullanımını askıya aldılar
Pakistan İçişleri Bakanlığı'nın güvenlik endişeleri nedeniyle ülke genelinde cep telefonu hizmetini askıya aldığını duyurması gerginliği körükledi. Pakistan'daki bazı analistler bunu muhalif seçmenlerin bilgi almasını ya da faaliyetlerini koordine etmesini engellemeye yönelik bir çaba olarak değerlendirdi.
Baskılar, ülkenin inişli çıkışlı siyasetindeki son kırılma oldu. Başbakan olmak için önde gelen adaylardan biri olan Şerif, 2017'de ordunun gözünden düşünce görevden alınmış, Han ise bir yıl sonra ordunun desteğiyle başbakan olmuştu. Şimdi Han, orduyla siyasi kontrol konusunda yaşadığı sert ayrılığın ardından hapisteyken Pakistan Müslüman Ligi-Nawaz ya da PMLN lideri Şerif, generaller tarafından Han'la rekabet edebilecek itibara sahip tek figür olarak görülüyor.
Koalisyon kurulabilir
Seçmenler bir sonraki başbakanı atayacak olan eyalet yasama organlarının ve ülkenin parlamentosunun üyelerini seçiyordu, ancak tüm oyların resmi olarak sayılması üç gün sürebilir. Herhangi bir partinin salt çoğunluğu kazanması olası görülmüyor, bu da en fazla sandalyeye sahip partinin koalisyon hükümeti kuracağı anlamına geliyor. Resmi olarak seçimler, 240 milyon nüfuslu nükleer silahlı bir ülke olan Pakistan'da sivil hükümetler arasındaki sadece üçüncü demokratik geçiş olacak.
Pusulalar kafa karıştırdı
Lahor'un Gawalmandi mahallesindeki bir oy verme merkezinin dışındaki Han destekçileri, mobil hizmet kesintisinin, yerel oy verme merkezlerini bulmalarına yardımcı olmak için PTI partisi tarafından desteklenen bir uygulamayı kullanmalarını engellediğinden şikayet ettiler. Oy pusulalarının da özellikle kafa karıştırıcı olduğunu söylediler. Diğer partiler tüm adaylarını temsil etmek için tek bir sembol kullanırken, yetkililer her PTI adayı için ayrı bir sembol yayınladı. Analistler bu hareketin PTI destekçilerinin kafasını karıştırmak için tasarlandığını söyledi.
Siyaseti yönlendiren görünmez güç
Pakistan'ın kurulduğu 1947 yılından bu yana ordu birçok kez darbe yaptı ve uzun süreler boyunca doğrudan hüküm sürdü. Bu dönemler arasında sivil hükümetleri yönlendiren görünmez güç oldu. Ordu, kendi tercih ettiği adayların önünü açmak ve rakiplerini saf dışı bırakmak için seçim dönemlerine sık sık müdahale etti. Ancak analistler, ordunun bu oylama öncesinde özellikle ağır bir müdahale yaptığını, bunun da ülkede Han tarafından körüklenen asker karşıtı coşkunun bir yansıması olduğunu söylüyor. Baskılar yerel ve uluslararası insan hakları gruplarının yaygın kınamalarına neden oldu. Salı günü Birleşmiş Milletler'in en üst düzey insan hakları organı liderlere yönelik taciz, tutuklama ve uzun süreli gözaltılar konusundaki endişelerini dile getirdi.
Destekçileri sokağa döküldü
Ordunun gözdağı kampanyası da çalkantılı bir döneme denk geldi. Han görevden alındıktan sonra aylarca ülkedeki generallere yüklendi ve görevden alındığı için onları suçladı. Generaller bu iddiaları reddetti. Han’ın orduyu doğrudan eleştirmesi Pakistan'da duyulmamış bir şeydi. Bu da destekçilerinin, görevden alınmasındaki rolü nedeniyle orduya duydukları öfkeyi dışa vurmak için kitleler halinde sokağa dökülmelerine yol açtı.
İslamabad'da yaşayan analist Zafarullah Han "İmran Han yanlış giden siyasi mühendisliğin en açık örneğidir. Ordu kendi düzeninin kurbanı oldu. Artık sivil-asker ilişkileri sokaklarda yazılıyor. Bu Pakistan'da eşi benzeri olmayan bir durum” dedi.
Mayıs ayında askeri tesisleri hedef alan şiddetli protestoların patlak vermesinin ardından generaller sert karşılık verdi. Han’ın partisinin liderleri tutuklandı ve partiyi kınamaları emredildi. Destekçileri de polis tarafından götürüldü. Dört davadan hüküm giydikten sonra toplam 34 yıl hapis cezasına çarptırılan Han’ın seçimlerde aday olması yasaklandı. Yetkililer ayrıca Han’ın yıllardır sürgünde yaşayan rakibi Şerif'in ülkeye dönmesine izin verdi. Pakistan mahkemelerinin 2017'de devrilmesine yol açan yolsuzluk cezasını bozması ve seçimlerde yarışmaktan men edilmesini tersine çevirmesinin ardından Şerif hızla yarışta öne geçti.
Şerif yerine kardeşi başbakan olabilir
Analistler, ordunun Pencap'ta sadık bir destekçi kitlesine sahip olan Şerif ile de bir yumuşama arayışında olduğunu söylüyor. Diğer büyük siyasi parti olan Pakistan Halk Partisi ise aynı ulusal çekiciliğe sahip değil. PMLN'nin zaferi muhtemel görünse de, seçimin nasıl sonuçlanacağına dair soru işaretleri devam ediyor. Bazı analistler, generallerle çekişmeli geçmişi göz önüne alındığında ordunun Şerif'in başbakan olmasına izin vermeyeceğine inanıyor. Ordu bunun yerine daha az popüler olan ancak orduya karşı çok daha saygılı olan kardeşi eski Başbakan Şehbaz Şerif'i başbakanlığa getirmeye çalışabilir.
© 2024 The New York Times Company
Oksijen'in notu: New York Times, bu makalede Pakistanlıların seçimleri nasıl tanımladığını “Pakistanis have labeled it a “selection” not an election” cümlesini kullanıyor. “Election” kelimesi halk tarafından yapılan bir seçimin resmi ve organize sürecini ifade eder. ‘Selection’ ise mevcut seçenekler arasından birini belirlemek için kullanılılan 'tercih'tir. Her iki tabirin ortak noktası de ‘seçme’ eylemidir.
