İşkoliklik, modern çalışma hayatının yaygın bir özelliği. Meslek alanları ve kültürler arasında yaygınlığını ölçen yakın tarihli bir inceleme, çalışanların yaklaşık yüzde 15’inin işkolik olarak nitelendirildiğini ortaya koydu. Bu da dünya çapında ne zaman, nasıl ya da neden işten uzaklaşacağını bilmeyen milyonlarca aşırı çalışan anlamına geliyor.
Knowable internet dergisine konuşan uzmanlara göre ister hırs, ister mükemmeliyetçilik tutkusu, isterse de bir görevi tamamlamanın verdiği küçük heyecan olsun, işkolikler her türlü mantığın ötesinde çalışıyor.
Hollanda’daki Utrecht Üniversitesi’nde davranış bilimci ve iş araştırmacısı olan Toon Taris, sağlıklı bir iş ahlakının çizgiyi aşarak bağımlılığa dönüşebileceğini ve bunun da geniş kapsamlı sonuçları olabileceğini söylüyor. Taris, “işkoliklik” kelimesinin üstünkörü kullanılan bir terim olduğunu, ancak bu rahatsızlığın pek çok insanın fark ettiğinden daha yaygın, daha karmaşık ve daha tehlikeli olduğunu vurguluyor.
İşkoliklik nedir, ne değildir?
Psikologlar ve istihdam araştırmacıları onlarca yıldır işkolikliğin ölçütleri ve tanımları üzerinde kafa yordular ve bugün tablo netleşiyor. Hollanda’daki Eindhoven Teknoloji Üniversitesi’nden iş sağlığı bilimcisi Jan de Jonge ile birlikte 2024 Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior’da bu olguyu inceleyen Taris, büyük bir değişimle işkolikliğin artık kendi risk faktörleri ve sonuçları olan bir bağımlılık olarak görüldüğünü söylüyor.
Taris’e göre, “işkolik” etiketi işlerini sevdikleri için uzun saatler çalışan insanlar için geçerli değil. Bu kişiler angaje çalışanlar olarak kabul ediliyor. Kariyerlerinde ilerlemek ya da araba veya ev taksitlerini ödemek için geçici olarak kendilerini çalışma aşkına sevk eden insanlar da işkolik sayılmıyor. İşkoliklik kapitalizmden farklı bir kategoride yer alıyor.
Georgia Üniversitesi’nde endüstriyel psikolog olan Malissa Clark, gerçek işkolikliğin dört boyutu kapsadığı konusunda giderek artan bir fikir birliği olduğunu söylüyor: motivasyonlar, düşünceler, duygular ve davranışlar.
Hırslı, agresif, sabırsız
Clark ve meslektaşları, 2020 yılında Journal of Applied Psychology dergisinde, işkolikliğin özetle içsel bir çalışma dürtüsü, işle ilgili ısrarlı düşüncelere sahip olma, çalışmadığında olumsuz duygular yaşama ve makul olarak beklenenin ötesinde çalışmayı içerdiğini öne sürdüler.
Bazı kişilik tiplerinin çalışma tuzağına düşme olasılığı özellikle yüksek. Clark ve çalışma arkadaşları 2016 yılında yaptıkları bir meta-analizde mükemmeliyetçi, dışa dönük ve A tipi (hırslı, agresif ve sabırsız) kişiliğe sahip kişilerin işkolikliğe eğilimli olduğunu buldu. Özsaygısı düşük olan kişilerin risk altında olmasını bekliyorlardı, ancak bu bağlantı doğrulanmadı. İşkolikler kendilerini zorluyor olabilirler, ancak bu ille de yetersizlik duygusu ya da kendinden nefret etmekten kaynaklanmıyor.
Belirli kişilik özellikleri ve işyeri özellikleri işkolikliği besleyebilir, bu da sağlık ve ev yaşamının kötüleşmesine yol açabilir.
Aynı çıkmazın içindeler
Yeni Zelanda’nın Christchurch kentinde insan kaynakları uzmanı olan Jack Hassell, yaşam deneyimlerini ve motivasyonlarını daha iyi anlamak için bu ülkede kendini işkolik olarak tanımlayan 15 kişiyle görüştü. Uluslararası Örgütsel Analiz Dergisi’nde 2024 yılında yayınlanan bir makalede anlatıldığı üzere, bu çalışanlar bir atlet, bir avukat ve bir insan kaynakları uzmanı da dahil olmak üzere çok çeşitli geçmişlerden ve alanlardan geliyordu, ancak hepsi aynı çıkmazın içindeydi.
Hassell, örneklemindeki işkoliklerin bazılarının yoksulluk içinde büyüdüğünü ve bir daha asla geri dönmemek için kendilerini güdülenmiş hissettiklerini, diğerlerinin ise zenginlikten geldiğini ancak ilerlemek ve ileride kalmak için daha fazlasını yapmaları gerektiği hissinden asla kurtulamadıklarını belirtiyor. Hassell’e göre işkoliklik kalıpları temelde aynı, ancak oraya tamamen farklı şekillerde ulaşıyorlar.
İşkoliklik, Taris ve de Jonge’nin 2024’te detaylandırdıkları gibi demografik özellikleri de aşıyor. Literatür, işkolik eğilimlerin kadınlarda, daha yaşlı çalışanlarda ve daha yüksek eğitim seviyesine sahip çalışanlarda biraz daha yaygın olabileceğini öne sürse de, bu ilişkiler zayıf ve tutarsız.
Sağlık şikayetleri artıyor
Clark’a göre özellikle pandemi sırasında yaygınlaşan evden çalışma, muhtemelen iş ve ev hayatı arasındaki sınırları göremeyen yeni bir sürekli çalışan grubu yarattı. Yani sıradan bir çalışan bile artık daha fazla işkolik olmaya başladı. Oysaki tüm çabalarına rağmen işkolik olmanın önemli bir getirisi olmuyor. İki yıl boyunca 500’den fazla çalışanın değerlendirmelerini takip eden 2021 İtalyan araştırması da dahil olmak üzere daha birçok araştırma işkoliklik ile performans arasında çok az bağlantı buldu veya hiç korelasyon bulamadı.
İşkolikliğin yorgunluk ve bitkinliğe yol açtığı ve müşterilere veya kendilerine zarar verecek hatalar yapma olasılıklarını artırdığı ise kesin. Norveç’te 1.781 hemşire üzerinde 2018 yılında yapılan bir çalışmada, işkolik hemşirelerin sağlık riski içeren hata yapma olasılığının daha yüksek olduğu görüldü.
Daha da vahimi ABD ve Kanada’da beyaz yakalı çalışanlar üzerinde yapılan bir araştırmada işkoliklik ile yaşam memnuniyetsizliği arasında bir korelasyon bulundu. Bir kişi işkoliklik ölçeğinde ne kadar yüksek puan alırsa, hayattan o kadar az zevk alıyordu. Belçika’da tam zamanlı çalışan 5.853 işçi, iş tutkunları, iş bağımlıları, rahat işçiler ve hayal kırıklığına uğramış işçiler olmak üzere sekiz kategoriye ayrıldı. İş bağımlıları diğer tüm gruplardan daha fazla sağlık şikayeti yaşarken çalışma tutkunları neredeyse hiç sağlık şikâyeti bildirmedi. Bu da bağımlılık ile keyif arasındaki büyük farkı gösterdi.
İşkolik misiniz
Bu soruları 0 = hiçbir zaman ve 5 = her zaman olacak şekilde 0 ile 5 arasında bir ölçek kullanarak yanıtlayın.
- Çalışmak için sürekli bir iç baskı hissediyor musunuz?
- Her zaman çalışmak için güçlü bir arzu duyuyor musunuz?
- Boş zamanlarınızı iş hakkında düşünerek mi geçiriyorsunuz?
- Düşüncelerinizin çoğu işle mi ilgili?
- Sebebi ne olursa olsun bir gün işe gitmemeniz gerektiğinde üzülüyor musunuz?
- Bir şey sizi çalışmaktan alıkoyarsa tedirgin olur musunuz?
- İşinizin gerekliliklerinin ötesine geçer misiniz?
- İş arkadaşlarınız mola verdiğinde çalışır mısınız?
32 veya daha yüksek puan aldıysanız bu işkolikliğe işaret eder.
