Çok gizli bir hükümet uçuşunu canlı izlemek ister misiniz? Bir uyuşturucu baronunun hareketlerini gerçek zamanlı olarak takip etmek ya da Taylor Swift’in jetlerinin havayı ne kadar kirlettiğini bilmek? Hepsi bu yazın en çok konuşulanı olan çevrimiçi uçuş izleyicilerinde canlı yayın yapıyor.
Salı günü izleyiciler, dünyanın en büyük uçuş takip sitelerinden biri olan Flightradar24'te Nancy Pelosi'nin Kuala Lumpur'dan Taipei'ye yedi saatlik uçuşunu izleyerek yeni rekorlara neden oldu. Son anlarına kadar gizlilik içinde geçen yolculuk, ziyaretten önceki haftalarda Çin'in askeri tehditler savurması ve karaya iner inmez canlı ateş tatbikatları başlatmasının ardından uluslararası ilgi gördü. Tayvan’da bazı ailelerin çocukları uçağı canlı takip etmek için geç saate kadar uyanık kalma izni bile istedi.
Yaklaşık 3 milyon izlendi
Flightradar24 iletişim başkanı Ian Petchenik, Pelosi'nin uçuşunun "benzeri görülmemiş sürekli bir ilgi" gördüğünü ve 708 bin kişinin aynı anda Meclis sözcüsünün Boeing C-40C'sini (çağrı işareti SPAR19) temsil eden küçük kırmızı simgeyi izlediğini söyledi.
Uçak, Güney Çin Denizi'ndeki Çin üslerini atlamak için Filipinler'in etrafında dönerken, daha sonra bildirildiğine göre üç ABD uçak gemisinin dikkatli koruması altında Luzon Boğazı'nı geçti ve Taipei'ye inmeden önce Tayvan'ın sıradağlarında kavis çizdi. Yaşanan trafik yoğunluğu nedeniyle site belirli noktalarda erişimi sınırlamak zorunda kaldı. Toplamda 2,92 milyon insan, uçuşun bir kısmını izledi.
Flightradar24'ün son zamanlarda başka yoğun zamanları da oldu: Rus muhalefet lideri Alexei Navalny'nin 2021'de hapisle yüzleşmek üzere Moskova'ya döndüğü sırada uçuşu 550 bin kişi izledi. Binlerce kişi de Rus işgali sırasında Ukrayna'da seyahat eden bir ABD hava kuvveti Global Hawk'ı izledi. İzleyiciler ayrıca siteyi ABD'nin Afganistan'dan tahliyesini takip etmek için de kullandı.
Tarihe canlı olarak katılın
Petchenik, burada çekici olan şeyin basit olduğunu söyledi: Tarihe gerçek zamanlı olarak katılabilirsiniz. Gazete tarihin ilk taslağıysa, bu ön yazıdır. Uçuş izleyici verilerinde neredeyse hiç gecikme yaşanmıyor, bu nedenle ham bir aciliyet hissi veriyor. Petchenik, diğer ilgi çekici şeyin ise başkalarıyla uçuşları izleme ve sosyal medyada tartışma deneyimi olduğunu belirtti. Petchenik, “Nixon’ın Çin’e gidişini gerçek zamanlı olarak izleyebilseydiniz ne kadar dikkat çekeceğini hayal edin” dedi.
Futbolcular da takip ediliyor
Site trafiğinde artışa neden olan yalnızca küresel olaylar değil. Transferler için son gün yaklaştıkça sporseverler için de vazgeçilmez bir araç haline geliyor. Petchenik, "En fazla ilgiyi Avrupa futbolu transfer döneminde görüyoruz. Takımların çok özel hayran kitleleri var. En sevdikleri oyuncunun hangi uçuşta olduğunu anlayıp ve o uçuşu takip ediyorlar" dedi.
Uçuş izleyicileri, uçakların konumlarını ve diğer bilgileri alıcısı olan herkese iletilmesine olanak tanıyan otomatik bağımlı gözetim-yayın sistemi (ADS-B) adı verilen yeni bir açık standart gözetim teknolojisine dayanıyor.
30 bin alıcı kullanıyor
Herkes ucuz kitler kullanarak bir ADS-B alıcısı kurabilir. 2007’de kurulduğunda İsveç’te yalnızca birkaç alıcıdan oluşan Flightradar24 gönüllüler tarafından yönetilen dünya çapında 30 binden fazla alıcıya sahip devasa bir ağa geçti. Alıcılar, dağlar ve büyük arazilerle mücadele etmelerine rağmen, birkaç yüz millik bir menzile sahip. Boşlukları kapatmak için Flightradar24, yer tabanlı alıcılarını uydular ve ABD'deki Federal Havacılık İdaresi'nden (FAA) gelen veriler dahil olmak üzere diğer kaynaklardan gelen verilerden referans alarak kullanıyor.
Ancak devlet verilerine abone olmanın ufak bir bedeli var. İzleyiciler, uçak sahiplerinin bilgilerinin halka açık sitelerden kaldırılmasını talep eden FAA kurallarına uymayı kabul etmek zorunda kalıyor. Bu, Flightradar24'ün bazı uçuşları anonim olarak gösterdiği anlamına gelir ancak Petchenik hangileri olduklarını belirleyemediklerini söyledi.
Bilgilere sansürsüz erişmek
İşte bu noktada popüler sansürsüz uçuş izleyicisi devreye giriyor: ADS-B Exchange. Bu web sitesi, 2016 yılında bir bilişim uzmanı olan Dan Streufert tarafından “Hiçbir şeyi engellemiyoruz” politikasıyla hobi amaçlı kuruldu. Bu kısmen mümkün çünkü site FAA beslemesine abone değil. Bunun yerine, dünya çapında havacılık meraklıları ve diğer gönüllüler tarafından yönetilen yaklaşık 9 bin ADS-B alıcısından oluşan bir ağdan gelen verilere dayanıyor.
Streufert'in ağı, kullanıcıların, güçlü insanların gizli tutulmasını istediği uçuşları gözlemlemelerine olanak tanıyor. Bir keresinde Streufert, Avrupalı bir avukattan ADS-B Exchange'in müvekkilinin uçuşlarını takip etmeyi bırakmasını talep eden bir mektup aldı. Uçuş verilerini aradıktan sonra Streufert şunu fark etti: Adam, eskiden Kaddafi için çalışıyordu. Savaş suçları ve insanları öldürmek gibi birçok şeyle itham edilmişti. Sanırım birileri özel jetiyle Venezuela'dan Libya'ya altın taşıdığını anlamak için verilerimizi kullanmıştı ve bunun açığa çıkmasından pek memnun değildi"
Musk'ın uçuşlarını deşifre etti
ADS-B Exchange'in açık veriye yaklaşımı, yurttaş gazetecilerin Amerika'nın zenginlerinin ve ünlülerinin alışkanlıklarını ortaya çıkarmasına da izin verdi. Bu yıl, Jack Sweeney adlı 19 yaşındaki bir programcı, Elon Musk'ın uçuş yollarını tweetleyen bir bot yarattı. Musk, aktarımı kesmesi için Sweeney'e 5 bin dolar teklif etti ancak genç programcı teklifi reddetti.
Ünlü isimlerin yarattığı karbon emisyonu
ADS-B Exchange'in verileri bu yaz Drake, Kylie Jenner, Travis Scott ve Taylor Swift gibi yıldızların ürettiği karbon emisyonlarını tahmin etmek için kullanıldı ve ünlü yıldızları manşetlere taşıdı. Ancak Steufert, bazen yüksek profilli uçakların ADS-B verilerini kasıtlı olarak yayınlayacağını söyledi. Steufert, “Ukrayna savaşı başladığında, ABD'nin bir tür mesaj göndermek için bölgedeki uçak transpondörlerini stratejik olarak açtığını görebiliyordunuz.Böyle bir sıcak bölgede, kazara açık bırakmadıklarını tahmin edersiniz” dedi.
Resmi kurumlarda kullanıyor
Steufert, resmi kurumların sık sık ADS-B Exchange'in verilerini kullandığını ve taban ağının resmi sistemlerin yapmadığı hareketleri yakalayabileceğini de belirtti. Steufert, "Devlet kurumlarının muhtemelen çok daha az ama çok daha süslü istasyonlarının yanında birçok ucuz yer istasyonumuz var. Trafiği izlemenin her bir yolunun artıları ve eksileri var. Ancak sistemimize erişmek için daha az bürokrasi gerekiyor” diye konuştu.
"İstediğimiz kadar veri paylaşabiliriz"
Steufert, ADS-B Exchange'in verilerini genellikle hava kazası müfettişleriyle paylaştığını ve ayrıca ABD savunma bakanlığı ile sözleşmeleri olduğunu da anlattı. Steufert, "Bize gerçekten ne için kullandıklarını söylemiyorlar ancak bazı maliyetlerin karşılanmasına yardımcı oluyor” dedi.
Steufert, onunki gibi sitelerin yanlış bir şey yapmadığını belirterek şunları söyledi: Verileri yorumlamıyoruz, ne anlama gelebileceğini yorumlamayı gazetecilere, medyaya, araştırmacılara bırakıyoruz. Ancak istediğimiz kadar veri paylaşabiliriz”
(Kaynak: The Guardian)
