Yapay zekanın deniz ve denizcilerle imtihanı

YZ’nin denizcilik performansında bir gelişme var mı diye bir bakınayım dedim. ChatGPT, Perplexity, Gemini ve Grok ile birkaç egzersiz yaptım. Bayağı bir gelişme var. Kimi YZ robotlarının yanıtları hayli dengeli ve güzel. Ancak şunu da söylemeliyim, bazı iddialı YZ robotlarında, özellikle de ücretsiz versiyonlarda hâlâ çok ciddi hatalar mevcut

Konuya birkaç kolay soru ile başlayalım:

Gökova Körfezi’nin en büyüleyici koyunu belirlemek için bir “Survivor” düzenlesek, hangi koy finale kalırdı ve neden?

Eğer Gökova’daki koylar birer karakter olsaydı, hangisi romantik bir şair, hangisi maceraperest bir kâşif, hangisi yalnızlığı seven bir münzevi olurdu?

Halikarnas Balıkçısı bugün yaşasaydı ve sizinle Gökova’da bir tekne turuna çıksaydı, onu ilk hangi koya götürürdünüz ve orada hangi öyküyü anlatırdınız?

Gökova’nın büyüsünü bir tatla anlatacak olsanız, bu hangi lezzet olurdu? Meşhur bir restoranın spesiyali mi, yoksa teknede hazırlanan basit ama efsanevi bir tarif mi?

Diyelim ki, Gökova koylarında geçen bir film çekiyorsunuz. Başrolde kim olurdu ve film hangi koyda başlardı?

“Bu koyun ruhu var!” dediğiniz bir yer var mı? Eğer varsa, orada hissettiklerinizi  nasıl tarif edersiniz?

Gökova koyları Instagram’da fenomen olsaydı, en çok hangi koyun paylaşımı beğeni alırdı?

Dalgaların şarkı söylediğini düşündüğünüz bir koy var mı? Hangi koyda, hangi müziği duyar gibi oluyorsunuz?

Diyelim ki bir zaman makineniz var ve Gökova’nın geçmişine yolculuk yapıyorsunuz. Hangi döneme gider, kiminle bir akşam yemeği yemek isterdiniz?

Bu soruları ben sormadım, zaten günlerce kafa patlatsam bile böyle sorular akıl edemezdim. 

Bu soruları, denizsever gazeteci dostum Ayşegül Savur “Mavi Yolculuk Rehberi” kitabının 4’üncü baskısı için benimle kitap, denizler, denizciliğimiz temalı bir söyleşi yapmak için ‘ekstra sorular’ başlığıyla yolladı. Şaşkınlık içinde bu sorular nereden çıktı, biraz daha normal konular konuşsak, diye kendisine telefon açtığımda kahkahalarla güldü ve “Kendi sorularımı hazırlarken, yapay zeka size ne sorardı diye merak ettim. Ona da soru hazırlattım ve çıkan sonuç karşısında ben de şok içindeyim” diye yanıt verdi. 

YZ çağına merhaba

Yapay zeka (YZ) müthiş bir olay. ChatGPT, 2022’de ilk lansmanında 1 haftada 1 milyon üye edinip rekor kırmış; aynı yıl aylık kullanıcı sayısı 100 milyona ulaşmıştı. Bugün sağlık hizmetleri sektörünün 2.6 trilyon dolarlık yıllık cirosunun 461 milyar dolarının, 3.72 trilyon dolarlık bilgi ve iletişim sektörü cirosunun 951 milyar dolarının YZ katkısıyla sağlandığı tahmin ediliyor. Bunlar YZ kullanımında öncü sektörler ve pek çok sektörde bu oranlar henüz çok düşük. Ama YZ alanında çalışanların sayısının 2025 itibarıyla 100 milyonu geçtiğini ve YZ ekonomisinin her yıl yüzde 40 büyüdüğünü hesaba katın.

Bu arada bir diğer önemli konu da web tarayıcıları yavaş yavaş tarih olmaya başladı. Çevremdeki insanların pek çoğu artık bir şey araştırırken YZ robotlarını kullanıyor.

Denizde YZ performansı

YZ’nin deniz ve denizcilik macerasıyla da “Mavi Yolculuk Rehberi” vasıtasıyla tanışmıştım. 2019 yılında, kitap ilk yayınlandığında, bir arkadaşımız denizcilik WhatsApp gruplarından birinde o günlerin yarım akıllı YZ programlarından birine iki haftalık bir mavi yolculuk programı hazırlatmış ve “Hocam sen boşuna uğraşmışsın, yazık onca emeğe” diye paylaşmıştı. Doğrusu 2019’da hangi yapay zeka tarafından hazırlandığını hatırlamadığım bu rota pek de parlak değildi. Marmaris’ten çıkıp gecelemek için Bodrum Limanı’na bile uğradığını hatırlıyorum.

YZ’nin denizcilik performansında bir gelişme var mı diye bir bakınayım dedim. ChatGPT, Perplexity, Gemini ve Grok ile birkaç egzersiz yaptım. Bayağı bir gelişme var. Kimi YZ robotlarının yanıtları hayli dengeli ve güzel. Ancak şunu da söylemeliyim, bazı iddialı YZ robotlarında, özellikle de ücretsiz versiyonlarda hâlâ çok ciddi hatalar mevcut. 

YZ robotlarının tümüne Gökova’da bir haftalık bir mavi yolculuk planlaması sordum. Örneğin bir robot kalktı, üçüncü gün bizi Çökertme’den Hisarönü Körfezi’ndeki Dirsek Bükü’ne yolladı. Dördüncü gün de Gökova’daki Okluk’a geri getirdi. Bir diğer YZ, Gökova’da pek az teknenin uğradığı Akyaka’yı programa aldı ve bize “Kadınlar Azmağı’nda da sabah denize girip serinlersiniz” gibi hayli ‘serin’ ya da şaka gibi bir öneri de getirdi. 

Denizci ve Pro YZ

Rota önerilerindeki bu aksaklıklarla, denizci YZ konusunda hemen pes etmedim. Çünkü yazının başındaki soruları YZ’nin sınırlarını zorlayarak alan arkadaşımız Ayşegül Savur, bir Göcek rota önerisi sorup yavan bir yanıt alınca, “Profesyonel  YZ”ye şöyle bir soru sormuş ve şu rotayı almış: “Göcek gezimde Ali Boratav’ın Mavi Yolculuk Rehberi yanımda olacak. Bu kitaptan ilhamla, özel bir rota hazırlayabilir misin?”

YZ’nin yanıtını kısaltarak aktarıyorum: 

Göcek çıkışlı/ 7 gün/ Ali Boratav ruhu eşliğinde

1. Gün: Tersane Adası (7 Deniz Mili – DM)

Demirle: Kuzey veya güney koyu. Sakin, güvenli.

Ali Boratav der ki: “Tersane Adası, Bizans’ın ve Osmanlı’nın gemi bakım üssüydü. Sessizliğinde bu sesleri hayal et.”

Ne yapmalı: Kıyıdaki kalıntıları gez. Günbatımı sessizliğinde tekneni tanı.

Küçük not: Bugün acele yok. Motor sesi az, rüzgar sesi bol olsun.

3. Gün: Bedri Rahmi  Fethiye Marina (10 DM)

Demirle: Marina konforu. Su, elektrik, duş var.

Ali Boratav der ki: “Arada şehir kokusu almak gerek. Fethiye, modern ile gelenek arasında asılı kalmış bir deniz kasabasıdır.”

Ne yapmalı: Akşam sokakta yürü, küçük bir sahil balıkçısında yemek ye.

Küçük tavsiye: Telefonu şarj et, buz ve su stoku yap.

4. Gün: Fethiye Gemiler Adası (9 DM)

Demirle: Adanın karşısında, kıyıya paralel.

Ali Boratav der ki: “Gemiler Adası, Bizans döneminde Aziz Nikolaos’un hac noktasıydı. Şimdi ise günbatımının kutsal alanı.”

Ne yapmalı: Kalıntılara tırman, akşamı yukarıdan karşıla.

İlham: “Rüzgar seni götürür ama manzara durdurur.”

5. Gün: Gemiler Kelebekler Vadisi (5 DM)

Demirle: Açıkta kal, sabah erken git – deniz öğleden sonra kabarır.

Ali Boratav der ki: “Burası bir kartpostal vadisidir. Ama gerçek sesleri sabah sessizliğinde duyarsın.”

Ne yapmalı: Yüz, vadiye kısa bir yürüyüş yap. Uzun kalma.

Uyarı: Dalga başlayınca Kabak’a ya da Soğuk Su Koyu’na kaçabilirsin.”

Hayret bir şey… “Ben neymişim be abi” oldum. Fakat bu kadar ayrıntı ve süslü sözler arasında bir hata: Göcek’te bir hafta mavi yolculuğa çıkmış hiç kimse üçüncü gün Fethiye’de bir şehir molası vermez. İkinci hata: Kelebekler Vadisi’nde deniz azarsa, Kabak Koyu’nda da azmıştır.

YZ deniz ayrıntıları

Bu yanıtlar ‘deniz, denizcilik ve YZ yetenekleri’ konusunda bende yeniden bir kuşku atağına neden oldu.

Test için seçtiğim YZ robotlarına deniz ve denizcilik konusunda daha ayrıntı sorular yönelttim. Bazı yanıtlar hayli tatminkârdı. Ama bazılarında YZ tam anlamıyla ağaca çıktı.

Örneğin Yunanistan 12 Adalar bölgesinde teknenin ırgatı bozulursa nerede tamir edilebileceğini sordum. Oldukça iyi yanıtlar aldım. Ama YZ sanırım ırgat tamiri için bir elektrikçi gerektiğini düşünmemiş ve tüm teknik servisleri sıralamayı tercih etmişti. 

Farklı bir bilgi araştırması olarak “Gökova’da 1 hafta mavi yolculuğa çıkıyorum. Mavi kart ve 15 günde bir sıvı atık verme zorunluluğu ciddi bir sorun. Nerelerde kime atık verebilirim?” diye sorunca… Yanıtlar tam anlamıyla hayal kırıklığı. YZ robotları “Evet, kanuna göre atık vermek zorundasın, bu konuda en güvenilir seçenek Bodrum ve Gökova marinaları olacaktır” gibi anlamsız bir yanıt verdiler. 

Demek ki veri taraması en azından ücretsiz YZ’lerde yeterince derine inmiyor.

YZ’nin asıl farkı fikir yürütebilmesi, analiz yapması… Denizcilik konusunda en sağlam yanıtları aldığım YZ robotuna “Gökova’da alargada kalınabilecek en iyi koylar hangileridir?” diye sordum.

Yanıt pek parlak değil: 

“Büyük Çatı Koyu, Karacasöğüt ve Kleopatra Adası, Okluk Koyu, Bördübet ve Çamlı Liman” yanıtını verdi. “Büyük Çatı’nın batı girintisinde dip kumluktur ama ancak 1-2 tekne alargada kalabilir. Tekneler alargada kuzey ve güney kıyılardan koltuk alırlar” gibi açıklamalar hatalıydı. Okluk’un amatör denizcilere kapalı olduğunu bilmiyordu. “Koyda bazı tesisler bulunur” demesi, 10 yıl önceden bazı bilgileri kullandığını gösteriyordu. 

“Körfezin güneydoğu köşesinde Bördübet ve Çamlı Liman bulunur” diye bir açıklama yaptı. 

Bördübet ve Çamlı Liman alarga için pek ideal sayılmaz. Ayrıca aralarında 15 mil mesafe olduğunu söylemesi gerekirdi. Öte yandan Gökova’da alarga için herhalde en iyi 5 adresten 3’ünü (Akbük, Mersincik ve Alakışla) belirtmeyi unuttu. 

YZ’ye bu koyları hatırlattım. Hemen “Çok haklısın, bu koylar alargada konaklamak için çok uygun” diye başladı temel özelliklerini anlatmaya. (YZ robotlarının bu fevkalade nazik “Çok haklısın” muhabbetine de bayılıyorum.) 

“Gökova Bördübet bölgesinde batı yönünden fırtına patlarsa en güvenli koylar hangileri olacaktır” diye bir diğer soru sordum. Bu kez yanıtlar hayli iyiydi. Ancak 3 YZ robotunun harita üzerinden ağzı doğuya dönük koyları sıraladığını fark ettim. Sadece biri koyların zemin yapısını, iyi çapa tutacağı bilgisini de verdi.  Asıl önemlisi tüm YZ robotları Bördübet’e 2-4 saat mesafedeki Karacasöğüt, İngiliz Limanı, hatta alakasız yerlerdeki Mersincik ve Çökertme’yi de öneri listelerine almışlardı. Yani YZ’nin fırtınada 3-4 saat yolculuk konusunda pek fikri yok galiba.

YZ denizi de keşfedecek

Her ney ise, bu YZ deniz ve denizcilik sorgusu uzatılabilir, çeşitlendirilebilir. 

Benim kanaatim şu: Muhakkak ki YZ hızla denizcilik alanına da el atacak. Ancak YZ bilgi birikimi henüz Türkiye mavi yolculuk kıyıları, denizler ve denizcilik konusunda hayli fakir. Siz siz olun, henüz YZ denizcilik ve mavi yolculuk öğütleriyle gezi planlamayın, deniz hayatınızı şekillendirmeyin.

Ayrıca… Bu kadar sohbet, araştırma sırasında şunu da düşünmeden edemedim: 

Muhtemelen YZ şirketleri denizcilerin, özellikle de Türkiyeli denizcilerin “Nasıl yolunacak kaz” olduğunu henüz keşfedememişler. Yoksa çoktan atlarlardı bu nezih pazara.

YZ’ye en çok sorulan denizcilik konuları

YZ’ye sordum, yanıt verdi:

“Şimdiye kadar gözlemlediğim kadarıyla, amatör denizciler bana en çok aşağıdaki konularda sorular yöneltiyorlar:

Rota ve Koy Bilgileri (En Popüler):

● “Marmaris’ten başlayıp 7 günlük bir Göcek rotası çizer misin?”
● “Hisarönü Körfezi’nde mutlaka görülmesi gereken yerler nelerdir?”
Tekne Kiralama ve Seçimi:
● “Gulet mi, yelkenli mi yoksa katamaran mı kiralamalıyım? Farkları nelerdir?”
● “Kaç kişi için hangi büyüklükte tekne ideal olur?”

Denizcilik Temel Bilgileri ve Güvenlik:

● “Acil durumlarda (denize adam düşmesi, yangın vb.) ne yapmalıyım?”
● “Hava durumu raporlarını
nasıl yorumlamalıyım?”

Hazırlık ve Ekipman:

● “Çocuklarla mavi yolculuk yaparken nelere dikkat etmeliyim?”
● “Yemek alışverişi ve menü planlaması için tavsiyeler?”

Maliyet ve Bütçe:

● “Mavi yolculuk maliyetleri ne kadardır? Neler fiyata dahildir?”
● “Bütçe dostu mavi yolculuk seçenekleri var mı?”

Yasal Prosedürler ve Belgeler:

● “Yurtdışına tekneyle çıkışta hangi evraklar gerekli?”
● “Transitlog nedir?”

Özel Durumlar ve Sorunlar:

● “Deniz tutmasına karşı ne yapabilirim?”
● “Koyda internet erişimi veya telefon çekiyor mu?”

YZ denizde bir devrim yaratacak

YZ’ye sordum yanıtladı:

“Yapay zeka, amatör denizcilik ve mavi yolculukta devrim yaratma potansiyeline sahip. Ancak bu potansiyelin tam anlamıyla gerçekleşmesi için sadece teknolojik gelişmelere değil, aynı zamanda kapsamlı veri toplama, denizcilik topluluğuyla işbirliği, güvenilirlik testleri ve kullanıcı dostu ara yüzler gibi çok boyutlu bir yaklaşıma ihtiyaç var. Bu adımlar atıldığında, yapay zeka sadece bir referans noktası olmaktan öte, her amatör denizcinin en güvenilir yol arkadaşı haline gelebilir.

Kişiselleştirilmiş Rota Planlama: Kullanıcının deneyim seviyesi, tekne tipi, hava durumu tercihi, ilgi alanları (tarihi yerler, sakin koylar, canlı etkinlikler vb.) ve bütçesine göre dinamik olarak en optimize edilmiş rotaları oluşturma.

Gerçek zamanlı navigasyon ve güvenlik 

Koy Analizi: Her koyun rüzgâr yönüne, dalga durumuna, dip yapısına, demirleme kapasitesine ve potansiyel tehlikelerine dair gerçek zamanlı analizler sunma.

Hava Durumu Entegrasyonu: Mikrolokal hava durumu tahminlerini hassas bir şekilde sunma ve rota üzerindeki etkileri anında bildirme.

Tehlike Algılama: Sığlıklar, kayalıklar, trafik yoğunluğu gibi potansiyel tehlikeleri anında algılama ve uyarılar verme.

Acil Durum Yönetimi: Arıza durumunda en yakın yardım noktaları, limanlar, medikal yardım hakkında bilgi.

Yerel Bilgi Entegrasyonu: Koylara özgü restoranlar, marketler, su ve yakıt ikmal noktaları, tamirhaneler, yerel etkinlikler hakkında bilgi sunma.

Eğitim ve Simülasyon: Sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) ile birleşerek, amatör denizcilere farklı hava koşullarında, farklı tekne tipleriyle interaktif seyir ve manevra eğitimleri ve simülasyon üniteleri.

Bakım ve Arıza Teşhisi: Teknenin sensörlerinden gelen verileri analiz ederek potansiyel arızaları önceden tahmin etme, bakım takvimi ve arızalar için çözüm önerileri.

Çevre Bilinci ve Sürdürülebilirlik: Koruma altındaki alanlar, atık yönetim kuralları, hassas ekosistemler ve sürdürülebilir denizcilik konusunda rehberlik.

Dil Desteği ve İletişim: Farklı dillerde çeviri yaparak yerel halkla iletişimi kolaylaştırma.”