Kars’ın karına ilk ayak izimi bıraktığımda, aylardan henüz Kasım’dı. Bir gün önce şehre lapa lapa kar yağmış, Çıldır Gölü neredeyse donmuş, Ani Harabeleri’ndeki kar örtüsü ayak bileğime ulaşmıştı. Sebebi ziyaretim, tarihi Boğatepe Köyü’nde yaşayan, köye bir peynir müzesi kuran, Kars gravyerini dünyaya tanıtan ekibin başındaki İlhan Koçulu Hoca’yı ziyaret etmekti. Sonrasında defalarca gittiğim, son olarak da pandemi öncesi Doğu Ekspresi ile ziyaret ettiğim Kars, beni her seferinde büyüledi. Hazır Doğu Ekspresi seferleri 15 Aralık’ta yeniden başlıyorken, gelin biraz da Kars konuşalım. Mimarisi, tarihi, kültürü ve mutfağıyla ülkemizin en ilginç şehirlerinden olan Kars’ta koruyamadıklarımız ne kadar çok olsa da gördükleriniz sizi büyüleyecek. Huriler, Urartular, İskitler, Sasaniler, Selçuklular, Gürcüler, Moğollar, Akkoyunlular ve Karakoyunluların da aralarında bulunduğu çok sayıda devlete ev sahipliği yapmış Kars toprakları. Osmanlı’ya 1535’te katılmış. 1853-1856 Osmanlı-Rus Savaşı’nda şehir halkı, kahramanca savunmuş topraklarını. Şehir tam 40 yıl Rusların işgalinde kalmış ve ortaya inanılmaz bir sentez çıkmış. Izgara şehir planlı sokakları, o muhteşem taş binalarıyla Kars, ona Batılı ve aristokrat bir hava veren kar örtüsüyle size Rusya’da bir şehir gibi de gelebilir. Yeniden Türkiye topraklarına katılması 30 Ekim 1920’de. 
Kaçırılmayacak 10 durak
1- Kars’a gittiğinizde, gezinize şehre en hâkim tepeye kurulmuş olan Kars Kalesi’ne çıkarak başlamanızı öneririm. Farklı işgallerde tahrip olup defalarca onarılan kalenin girişindeki Celal Baba Türbesi’ni ziyaret etmek de ilk durakta yapılacaklardan. Celal Baba, kendi kellesini koltuğunun altına alıp çatışmaya devam ettiğine inanılan bir savaş kahramanı. 2- İkinci durak, şehrin en ilginç yapılardan biri olan 12 Havari Kilisesi. Bu ilginç yapı camiye dönüştürülünce Kümbet adı verilmiş. 3- Kars Çayı üzerindeki Taş Köprü, III. Murat tarafından yaptırılmış. Hemen yanında Namık Kemal’in evi var. Rus döneminden kalma vali konağı, defterdarlık, belediye ve istasyon binasıyla kalın taş duvarlı. Şehrin en görkemli taş yapılarından biri de Fethiye Camisi olarak bilinen eski Rus Ortodoks Kilisesi. 4- Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi de korunan yapılardan. Burası son yıllarda Kars’ın kazandığı en güzel kültür hizmeti. Müzenin olduğu Kanlı Tabya binası, 1803’te III. Selim döneminde Yeni Tabya adıyla yapılmış. 1828’de Rusların yaptığı bir gece baskınında tabyadaki askerlerin tamamı şehit düşmüş ve o günden bu yana Kanlı Tabya olarak anılıyor. Günümüze kadar mimari özelliklerini koruyarak ulaşması açısından önemli. Savaş yılları çok etkileyici biçimde canlandırılmış.
5- Çıldır Gölü’ünde bir Çıldırlı ya da bir eskimo gibi buzu kırarak balık tutabilirsiniz! Kışın 1965 metredeki Çıldır Gölü 80 santimetreye kadar donarak hipnotik beyaz bir çöle dönüyor. Çıldır Gölü’nde atlı kızak yolculuğunu ben hayvan haklarına duyduğum saygı sebebiyle önermiyorum. Ancak yaz aylarında yine bu gölde gerçekleşen tekne turlarına katılabilirsiniz. 6- Şehir merkezine 45 kilometre uzaklıktaki Ani Harabeleri’ni de görülecekler listenize ekleyin. Ermeni Bagrat Krallığı’na başkentlik yapmış olan, surlarla çevrili Ani’de hayal gücünüzü kullanıp buranın eski halini gözünüzde canlandırın. Yarısı halen ayakta olan Halaskâr Kilisesi’ni, Büyük Katedral’i, Anadolu’nun ilk Selçuklu camisi Ebul Menuçehr’i görünce buranın büyüsü sizi de içine alacak. İpek Yolu’nun Anadolu’ya giriş noktası İpek Yolu Köprüsü’nü Arpaçay Nehri’nin iki yanında görebilirsiniz. Marco Polo’nun bu şehirden geçtiğini düşünmek bile heyecan verici. Vadiden akan Arpaçay, Ermenistan ile sınırımızı oluşturuyor. 7- Kars’a 55 kilometre uzaklıktaki Sarıkamış’a doğru giderken 1915’te Allahuekber Dağları’nda soğuktan donarak hayatını kaybeden on binlerce asker için yapılmış anıtın önünden geçeceksiniz. Sarıkamış ise kış turizminde önemli bir yere sahip. Ülkemizde kayak sporu için en kaliteli kar burada. Sarıkamış’ın kar kalitesi kayanları, özellikle snowboard yapanları mest ediyor. Buranın karını özel yapan şey sadece Alpler’de ve Sarıkamış’ta olan kristal, toz kar. 8- Kars’ın sadece ‘kar’ı değil peyniri de dillere destan. Kars yaylalarında 1.500’den fazla bitki yetişiyor. Bu müthiş zenginliğin peynire yansıması ile Kars’ta geçmiş yıllarda 30’dan fazla çeşit peynir üretiliyormuş. Ancak AB Gıda kodeksi standardizasyonuyla birlikte Kars’taki peynir çeşidi üçe indi; kaşar, gravyer ve tel peynir. Bunların dışında kalan ve 4-5 bin yıllık bir üretim kültürünün ürünü olan peynirlerse evlerde üretiliyor ve sınırlı sayıda insana ulaşıyor. Yerel tatların kaybolmaması için gösterilen her çaba çok kıymetli. İşte o uğraşın en güzel sonuçlarından biri; Kars Gravyer, Kaşar ve Kültür Festivali. Bir diğeri de Boğatepe Köyü’nde kurulan ülkemizin ilk ekomüzesi. Bu müzede hem yerel-geleneksel peynirlere hem de yerel tohumlara sahip çıkıyorlar. 9- Kars mutfağını deneyimleyin. Ben tercih etmesem de Kars’ın en meşhur lezzeti tandırda kaz. Kaz suyuna bulgur, çeşit çeşit hoşaf, favorim etsiz mantı Hangel, ayrıca evelik ve ısırgan otu çorbaları, revan köfte, acem kavurma, safranlı pilav, piti ve Kars böreği de yörenin en lezzetli yemekleri arasında. Tatlı olarak da umaç ve tabii ki kaymaklı Kars balı. Kars Kaz Evi’ne mutlaka uğramanızı öneririm. 10- Konaklamak için tavsiye edebileceğim otelleri ise Hotel Katerina Sarayı, Cheltikov Otel, Kar’s Otel, Şuara Otel ve Kars-ı Şirin Otel. 
Turistik Doğu Ekspresi’nin iki önemli farkı