Kırılganlık kalıcı

Nepal’de doğa şartları serttir. Düz alan neredeyse yoktur. Tarlalar bile tepelerde, engebeli alandadır. Her yıl insanlar tepenin üstündeki bir ağaca veya kayaya sabitledikleri ipi bellerine bağlayıp ayaklarını bastıkları yere neredeyse dik açıdan, tepenin zirvesinden aşağı doğru teraslar kazarlar. Arada çıkan büyük taşları da aşağı yuvarlayıp oraya geldiklerinde de bu taşları “tarlaları” dışına taşırlar. Teraslarda yetişenler toplanır toplanmaz da Muson mevsimi gelir. Sürekli yağmur terasları dümdüz eder, tepeden getirdiği taşları her yere yığar. Bir sonraki sene işlemler, yeniden ve sıfırdan başlar. Gerçek Sisifos hayatıdır. Bu direnç ve dayanıklılık, bu yörenin halkını II. Dünya Savaşı’nın en zor görevlerini yapan, “Kartal Yuvaları”nı ele geçiren Gurka’lar haline getirmiştir. Sadece dayanıklının ayakta kalabileceği bir hayattır o bölgedekilerin yaşadığı. Yeni bir yüzyılın ilk çeyreğinde insanların kendilerine bahşedildiğine karar verdikleri dünyada, bilim ve teknolojinin de akıl almaz hızda gelişmesi sayesinde, başaramayacağı şey yok diye düşünüldü. Bırakın dünyayı, yakın gelecekte yakın uzaya da hakim olunacağı inancı bile yerleşmişti. Hele önümüzdeki beş-on yıl içinde teknolojik dönüşümün de devreye daha çok girmesiyle insan yani biz, hepimiz daha güçlü, üstün olacak. Mükemmel ya da mükemmele yakın olduğu varsayılan sistemler, düzenler, teknikler, yapılar, işleyişler... Dünyanın global entegrasyonu ile birlikte her yere, alana, bölgeye de yayılıyor ya da yayılacak. Dünya bugüne kadarki en üst düzeye erişti. Bundan sonrası daha da hızlı, daha da yetkin, verimli dünya, birkaç sorun hariç mükemmele koşuyor... du! Önce iklim uyarıları başladı. Yüzyılın başından itibaren her gün daha da artan feryatlar, bu “mükemmellikte” giderse dünyada pek yakında, birkaç nesil sonra yaşanması çok zor olabileceği anlaşıldı. Ülkelerden kurumlara, sivil toplum kuruluşlarından bireylere bir anda herkese bahar geldi. Ortalık yeşerdi. Her riskin, tehlikenin başına yeşil eklendi. Halloldu. Yeşil inşaat, bina, yeşil üretim, yeşil ambalaj, yeşil tekstil, yeşil gıda... Burada “sürdürülebilirlik” denince dünya kurtuldu. Kullandığı kumaşın yüzde üçünü beşini geri dönüşümlü malzemeden yapan, demir çelikten yaptığı inşaata hava filtresini takan hep sürdürülebilir oldu. Takke düştü, kel göründü Sonra pandemi geldi. Sağlık sistemini silkelemesi doğaldı, hiçbir sistem o kadar kısa sürede o kadar bilinmeyeni olanla, etkilediği milyonlarca insanla uğraşmaya hazır değildi. Bu anlaşılır ve kabul edilebilirdi. Ama bir anda bütün kırılganlıklar gün yüzüne çıkıverdi. Çin ağırlıklı tedarik zincirleri çöktü. Avrupa topluluğunda herkes kendi ülkesi için önlem alıverdi, diğerlerinin bile ayağına basarak. En ileri olduğu varsayılanlar en büyük kaosu yaşadı. İşler durdu. Dünya kapandı. Takke düştü kel göründü. Zaman ve mekan bağımsız çalışma, hatta eğitim, bugüne kadar yapılanları sorgulattı, değiştirdi, dönüştürdü. Hiyerarşiye dayalı yapılar çatırdadı. Koca koca plazalar, iş merkezleri işlevlerini sorgulattı. Binlerce mağaza, şube yerini internet alışverişine bıraktı. Önemli bir kısmı geri gelmeyecek kadar. Aşı ancak bilgi paylaşımı sayesinde, “rekaber” yöntemle bulundu. Ama refah dağılımı doğrultusunda aşı dağıtımı olması, dünyadaki yüksek mobilite göz önüne alındığında sorunun daha uzun süre gündemde kalacağını gösterdi. Globallikte dünya tek halka oluveriyor. Zayıf halka da kendisi oluyor. Tek tek ülkelerin güçlü olması kırılganlıklarını engelleyemiyor. Ve birden gündeme düşen savaş. Savaşın kendisinin korkutuculuğu kadar, ekonomik, sosyal, insani etkilerinin de verdiği korku. Herhangi bir savaşın artık iki ülke ya da taraf arasında olamayacağı, herkesin o savaşın bir tür parçası olacağı netleşti. Tukaka edilen fosil yakıt için hâlâ ve o yakıtlar kullanılarak savaşıldığı; enerjinin dünyanın can damarı olduğu bir yerinden kesilemeyeceği, “savunma” adı altında yapılacak yatırımların aslında savaş yatırımı olduğu ve bundan sonra savaşların hayattan silinme şansının olmadığı. Altmış yıldır karşı gösteriler yapılan nükleerin bir anda vazgeçilmez konumunu pekiştirmesi de cabası. Duvarlar yıkılınca hayatın önünde engel kalmayacağı rüyası biter. Yepyeni görünür görünmez her yeri sarmış durumda. Barış ve huzurla birlikte yaşamak artık çok kırılgan. Avrupa topluluğu bu enerji, silah, gelir, refah paylaşımında çok kırılgan. Brexit de bir kırılmaydı zaten. Bütün savaşların en üzücü yan ürünü mülteciler. Onlara yapılanlar insani duyguların da isteklerin de aslında ne kadar kırılgan olduğunu ortaya koydu. Şirket yapıları kırılgan. Sormak yerine cevap verme odaklı eğitim sistemi de her geçen gün zamanın gerisinde kapatılamaz bir ara ile kalıyor. Meslekler, işler kırılgan. Kariyer planları kırılgan. Teknoloji inanılmaz hızda ilerlerken her aşamada ve seviyede kırılganlık artıyor. Yazılım dilleri, sistemleri o kadar hızlı değişiyor ki düzeyi korumak kırılgan. Siber ortamda devletlerden bireylere güvenlik kırılgan. Platform ekonomileri, hakkında methiyeler düzülse de herkesin farklı tarif ettiği metavörsler de kırılgan. Hayatın büyük kısmının üstüne inşa edildiği internet, şayet darbe alırsa, hayatın tamamı zaten kırılgan. Daha dönüşüm başlarken çıkan ilk örnek “çip krizi” yüzünden bile teknolojik devrim kırılgan. Öngörülemeyenler her gün çoğalırken, belirsizlik her alanda dengesizce artarken, daha zorlu hale gelen ortamlarda ayakta kalmayı öğrenmek zorunlu oluyor. Dünya bir kez daha güçlünün değil ama ancak dayanıklının ayakta kalabileceği bir döneme girdi. Kalıcı ilişki, eğitim, makyaj, sahiplik, refah, meslek... olması zor. Kalıcı olan tek şey kırılganlık. Yeni dayanıklılık kırılganlıklara direnebilecek şekilde sürekli dönüşerek yapılanmaktan, Gurka olmaktan geçiyor. “Nar ağaçlarıyla buz sarayı” arasında.