Belirsizliğin, her yerde hemen her konuda hükümdarlığını ilan ettiği bir dönemde, hükmü buharlaşan yöntemlerle hayatı sürdürmek ne kadar mümkün olabilir? Bilinen yönetim, iş yapış, organizasyon, eğlence, sosyal yaşam… parametrelerinin akortlarının değil yenilenmesi, yeniden tanımlanması gerekecek. Şehir yaşamı, metropol dinamikleri, ilişkilerin neredeyse tamamı, insanların hayattan beklentileri, mutluluk anahtarları dönülmez şekilde değişiyor. İklim senaryoları on beş yirmi farkla da olsa benzer felaketlere işaret ediyor. Teknoloji, sağlık konusunda her gün yeni bir yol kat ediyor. İnsan ömrü uzarken, belli anomali ya da ileride oluşabilecek arazlar henüz ana karnında teşhis edilip müdahale edilirken, genlerle akıl ötesi taklalar atılırken, çözülemeyen virüsler, kontrol altına alınsa da bir şekilde başka yerden fırlayan hastalıklar karşısında çare bulmakta zorlanıyor. Yani son elli yıldır her şeye hükmettiğini, önümüzdeki elli yılda bu gücü katlayacağına inanan insanın yetersizliği iklim, sağlık, doğal felaketler… tarafından yüzüne vuruluyor.
Karanlıkta ilerlemek
Hayatın işleyişindeki dönüşüm yepyeni meslekler, iş yönetim modelleri ve iş yapış şekilleri getirirken, her konuda yönetim ve becerileri yeniden tanımlamayı gerektiriyor. Ama ortalık karanlık. Karanlıkta kendi evinizde bile yürüseniz, minik adımlarla, el yordamıyla ortalığı kollayarak, çarpmadan kırıp dökmeden ilerlemeye gayret edersiniz. Az bildiğiniz, tanımadığınız yerde bu daha da zordur. Bir yol gösterene ihtiyaç vardır. Ya da böyle durumlarda yoluna hiçbir şey yokmuşçasına devam edenlere bakıp onlar gibi olmak ister insan. Takip, taklit etmek, onun gibi olmak istediği ilham veren birilerine ihtiyaç duyar. “Başarı”, her ne ise, ona götürecek yolda, birilerinin yaptığı, davrandığı gibi yapmanın çözüm olduğunu düşünür. Onu model olarak alır. Bu genelde sporcular, stadyum dolduran sanatçılar ve şöhretler için geçerlidir. Messi’nin yeni takımına geldiğinde bir hafta içinde bir milyon forma satması, taraftarlığın ötesinde, sırtında yazan başarı simgesi ile özdeşleşmek ihtiyacıdır. Rol modeli görevi genelde anne baba ile başlar. İyiyi, doğruyu, ahlaklıyı… onların davranışlarına bakarak özümseyip onlar ‘gibi’ olmak gerekir. Sınıfta, mahallede dersleri iyi, uslu çocuklarla arkadaşlığa zorlamak da bu işlevi paylaşma çabasıdır. Çocuğu çalışkan ve uslular “gibi” olursa aile başarılıdır. Ya da her fırsat alanı denenir. Satranç, judo, drama, resim, binicilik, tenis, bale… kurslarından çoklu rol modeller peşinde koşturulur dil dışarıda. “Hadi teyzelere göbek at, amcalara pipini göster” anlayışı bu modeli bir şekilde pekiştirir! Beğenilme ve takdir edilme önemli olur. Zamanla şöhretler, konu bağımsız tanınmış olanlar, fazla görülenler, adı herkesçe bilinenler… beğenilip takdir edilenler rol modeli haline gelir. Başta televizyon her türlü medya bunun yuvasıdır. Sanatçılar, sunucular, programcılar gibi yeteneklerin yanı sıra “yeteneği” çamurda kuka devirmeden geçenler de bir anda model olur. Milyonlarca takipçi, ceplerinden para bile verirler onlar gibi olmak için. Kurumlarda da hayat zordur. “Lider” kavramının geçmediği eğitim yoktur. Aslında herkes lider olmak zorundadır. On altı şahla oynanan bir satranç tahtası hedeflenir. Kimse piyon, kimse Kızılderili olmamalıdır. Lider güzellemelerinden geçilmez; “tutkulu, ilham veren, hatalarını kabul eden, adil, özgüvenli…” Sen neymişsin be abi özellikleri sayılır da sayılır. Lider yöneticiden ötedir. Doğal olarak da en önemli rol modeldir. Ama bu liderlerin pek çoğunun modelliği gücü kullanma şeklinden öteye gitmez. Bir dönemin efsane yöneticilerinin yaptıkları, söyledikleri gibi pek dilden dile yayılanlar neredeyse kalmıyor. Ekonomi, sağlık, iş, insan hakları, kurum yapısı ve işleyişi, şehir düzeni, iklim etkileri, gelir dağılımı, uçurumları, adalet duygusu, insanları bir arada tutan “zamk”ların güçsüzleşmesi karışık, karmaşık, ucu açık geçiş döneminin belirsizliği daha da yoğunlaştıran konuları. Başarının tanımı
Şartların neredeyse tamamen değişeceği gelecek dönemde bugünkü liderlik referanslarının anlamı kalmayabilir. Bugüne kadar olan başarı tanım ve kriterlerinin neredeyse tamamı değişirken, eski yöntem, anlayış ve değerlere dayalı referanslar da anlamını yitiriveriyor. Boşlukta Polat Alemdarların, sosyal medya “feno”larının rol model alındığı ara dönem ancak yeni değerlerden damıtılarak özenle oluşturulacak rollerin modelleşebilmesi ile bitecektir. Elli yıl içinde teknoloji ve iklim etkisi ile bugün konuşulan, dert edilen, varsayılan, kabul gören kozaların neredeyse tümünün dışında, yepyeni kaygı, sorun, çözüm, başarı ve mutluluk göstergeleri çerçevesinde bir hayat oluşacağı kesin. İnsan ve teknolojinin birleşerek simbiyotik bir insanın dünyayı ele alma biçimleri yani yepyeni roller ve modelleri olacaktır. Gelecek deyince çoğunluğun beş yıldan bahsediyor olması, geleceği için değil kendi için bir miyopiden muzdarip olduğunun göstergesidir. O zaman rol modeller de kısa vadeler içindir. Kolay da değişemez. Yön saptamanın zor olduğu kar fırtınalı Himalaya tırmanışında şerpasız kalmışlık hissi öğreniliverir. Yükseklere çıkmak yeni sürüm şerpaları gerektiriyor. Yoksa kaygı ve endişede donup kalınıverir… bırakın zirveyi daha dağ eteklerinde. Rol modeli olarak kendinize kimi önerirsiniz? Rol model mi kaldı? Niye vardı? Kargadan başka kılavuz kaldı mı?
