“Nu ninda an ezzateni watar ma ekuteni”

Daha önce hiç duymamış olanlar için pek anlaşılır bir söz değil. Sümer çivi yazısıyla yazılmış ve ‘tercümesi’ yapılabilmiş ilk Hititçe cümle. Tercümeyi ya da yorumu yirminci yüzyıl başında on farklı dili çok iyi çözen Bedrich Hrozny yapmış. ‘Watar’ kelimesinden başlamış. Pek çok dilde benzer kelime ve sesle ifade edilen ‘su’ anlamına geldiğini fark etmiş. Sonra ‘Ezzetani’ kelimesi de benzer şekilde pek çok dilde yemek fiili, … ve Sümerce’deki ekmek ‘ninda’ cümleyi çözdürmüş: ‘Önce (şimdi) ekmek ye ve su iç’ anlamı ortaya çıkmış. Benzer metotlarla pek çok metin çözülmüş, hatta beş bin yıllık bira tarifleri bile öğrenilmiş… Hint-Avrupa dil kuralları tercümeyi mümkün kılmış. Kelime kelime tercüme yapmaya çalışmanın pek de başarılı olamadığı biliniyor. “Çikıntransleyt” başlığı altında pek çok çevirme sosyal medya platformlarında yıllardır yoğun ilgi toplayabiliyor. Hele ‘pazarlama’ şirketi için ‘Sundaying’ denmesi zirve yaptı bir dönem. İnsanların birbirlerini anlaması, ortak bir anlaşma yolu bulması hayati bir gerek. Dil de bu anlaşma yollarının en önemlisi: Babil sonrası dillerin farklılaşmasının bir yerlerde sonlanacağını planlıyor insanlık. Tufan öncesi fabrika ayarlarına dönmek, tek lisan üzerinden anlaşmak için. Zamenhof’un önerdiği, bir dönem pek çok ülke ve uluslararası kurumda ikinci üçüncü resmi dil olarak kabul gören Esperanto’da bütün okuma, yazma, konuşma kolaylıklarına rağmen  yaygınlaşarak ‘Lingua Franca’ yani hakim ortak dil olmayı başaramadı… Bunun için siyasi, askeri ve ekonomik güç gerektiği Yunanca, Latince, Fransızca ve büyük savaş sonrasından beri İngilizce’nin gelişme şartlarına bakmak yeterli. Bu dönem bu şartlara bir de teknoloji eklendi. Teknolojiyi yaratan, üreten doğal olarak diline de hakim oluyor. Bu arada zorlama karşılıklar bazen kabul görse de arkada yapısal mekanizma olmadan anlamını yitiriyor. ‘Bilgisayar’ kelimesi gibi benzeri zorlanmadan tutsa da, “elektronik posta” deme gayreti, İngilizce bir kavramı Fransızca ve İtalyanca karması bir yerli karşılıkla ifade etmek nafile bir çaba oluyor.

Kendi dilin bile zor

70 dili çevirebiliyor

Dil engeli kalkıyor

Kültürel erozyon yolda